Čim wjac jich je, ćim lěpje
Domowina podpěruje wobydlersku iniciatiwu Federalistiskeje unije europskich narodnych mjeńšin Minority SafePack wo lěpši škit mjeńšin. Za to je milion podpismow trěbny. Wo tym, kak chcedźa iniciatiwu na festiwalu zapřijeć, je so Janek Wowčer z předsydu Domowiny Dawidom Statnikom rozmołwjał.
Budźe zběranje podpismow za Minority SafePack na folklornym festiwalu w Budyšinje, Hochozy a Chrósćicach rólu hrać?
D. Statnik: Na kóždy pad, festiwal steji za swětawotewrjenosć a mnohotnosć a je zdobom to, štož chcemy z wobydlerskej iniciatiwu zachować. Tuž je jasne, zo za nju wabimy.
Kak a w kotrej měrje chceće to činić?
D. Statnik: Dokelž smy z organizaciju chětro wućeženi, je wabić a podpisma zběrać jenož na wěstych dypkach móžno. Wosobinsce chcu dźensa wječor na wotewrjenju festiwala we witanju za akciju wabić. Dale budźe to hłownje wobstatk moderacijow programow pjatk w Hochozy a sobotu popołdnju kaž tež wječor na statokach w Chrósćicach a njedźelu, předewšěm we wobłuku pokazkow łužiskich skupin a na finalu.
Budźeće z lisćinami podpisma zběrać?
Dowolnicy so terora njeboja
Mnozy su tež lětsa zaso busowe jězby, lěty a dowol na łódźi pola Šmitec jězdźidłownistwa w Radworju knihowali. Měrćin Weclich je so z Dianu Šmitec z marketingoweho wotrjada swójbneho předewzaća rozmołwjał.
Kotre dowolowe cile su w lětnich prózdninach najbóle prašane?
D. Šmitec: W swójbach steji baltiske morjo na prěnim městnje. Hladajo na staršich ludźi je lětsa Šwicarska faworit, a to wosebje tež jězbow po tamnišich jónkrótnych železniskich čarach dla. Slědujetej Chorwatska a Słowjenska.
Su to přewažnje busowe jězby?
D. Šmitec: Nimo pućowanja z busom z mjenowanymi a dalšimi cilemi je sej pola nas tójšto kupcow tež dowol na Kanarach skazało. Tam sej wězo z lětadłom doleća. Dokelž nochcedźa hižo do Turkowskeje, su sej wjacori druhe směry kaž Španisku wupytali. W trendźe pak tež Němska cyle wysoko steji.
Čehodla so wot Turkowskeje zdaluja?
D. Šmitec. To zaleži definitiwnje na tuchwilnej politiskej situaciji. Někotrym, kotřiž hižo lěta w Turkowskej swój dowol přežiwjeja, pak je to wšojedne.
Kotre turistiske wuwića dale sćěhujeće?
Z dobrej wolu tójšto móžno
Hižo často słyšach, zo měli we Łužicy k tomu dóńć, serbšćinu samozrozumliwje wužiwać. Mnozy žadanje tež w zjawnosći zastupuja, ličba konkretnych skutkow pak wosta stajnje skerje přewidna.
Wěcywustojny jendźelšćinar a rušćinar
Dźensa swjeći wučer na wuměnku Měrćin Strauch 70. narodniny. Zahority Serb a wuběrny znajer cuzych rěčow je generacije šulerjow na Serbskej rozšěrjenej wyšej šuli w Małym Wjelkowje, Budyšinje a pozdźišo na Serbskim gymnaziju kubłał.
Měrćin Strauch narodźi so 16. pražnika 1947 wulkej pjekarskej swójbje w Droždźiju. Nan bě za swój čas znaty Sokoł. 1962 poda so 15lětny Měrćin na Serbsku rozšěrjenu wyšu šulu do Małeho Wjelkowa, zo by tam 1966 maturował. Po abiturje dźěše do Lipska na studij rušćiny a jendźelšćiny. Nawróćiwši so započa 1971 na šuli, z kotrejež bě lěta do toho wotešoł, jako młody čłowjek połny elana wučerić. Mjeztym bě sej partnerku zhladał a swójbu załožił. Swoje dźěći kubłaše wot wšeho spočatka w serbskej rěči. Šulerjo česća sej jeho hač do dźensnišeho jako wěcywustojneho a jich pohonjowaceho jendźelšćinarja a rušćinarja. Legendarnej běštej jeho AWO a nahłownik. Hižo zdaloka bě słyšeć, „zo knjez Strauch jědźe“.
Projekt ma tež gmejnu sylnić
Přichodna młodźinska dźěłarnička w Njebjelčicach ma so wot 6. do 16. julija wotměć. Při tym steja wjeselo při tworjenju a zhromadne dožiwjenja w srjedźišću. Andreas Kirschke je so z nawodnicu projekta, socialnej pedagogowku a socialnej dźěłaćerku Claudiju Kilankec, rozmołwjał.
Na čo so dźěłarnička wusměrja?
C. Kilankec: Chcemy wuměnu a zetkanja zmóžnić a młodostnych ze wšelakich kulturow hromadu wjesć. W najlěpšim padźe nastanu trajne přećelstwa. Wažne mi je, zo maja młodostni chwile a wjeselo při wuměłskim tworjenju. Z Łužicy pochadźacy móža so samo hišće z gmejnu identifikować. A projekt gmejnu sylni. Wšako spěchuje jeje kulturnu mnohotnosć a wuwiće.
Štó móže so na dźěłarničce wobdźělić?
C. Kilankec: Namołwjeni so přizjewić su młodostni ze wšitkich serbskich gmejnow w starobje 14 do 27 lět. Bytostne wuměnjenje je, zo maja wjeselo při wuměłskim tworjenju a zajimuja so za druhe kultury. Dohromady wočakujemy 25 młodostnych, mjez druhim tež z Njebjelčanskich partnerskich gmejnow, z pólskeho Namysłowa, čěskeho Hlučína, madźarskeho Ladánybene kaž tež z čěskich Heřmanic.
Znaty za swoje krute a njechabłace wustupowanje
W Radworju swjeći dźensa bywši před- syda Domowiny a serbski předewzaćel Jan Nuk 70. narodniny.
Praksa a teorija – dwaj poraj čriji
Pytnu, wólbny bój je zahajeny. Wobstajnje dóstawam nětko do swojeho listoweho kašćika lětaki, haj samo nowinam podobne publikacije. Jednotliwe politiske strony, ale tež je podpěrowace skupiny počinaja ludźi z informacijemi zasypać. Při tym mam nalěpk na kašćiku přičinjeny, na kotrymž steji: „Prošu žane wabjenske prospekty“. Přiwšěm, tajki mój zaćišć je, ći, kotřiž chcedźa swoje duchowne ideale „předać“, mje z papjeru zamjetaja. Sym so wzdała so wobarać. Je pak wabjenje na tele wašnje dźensa scyła hišće prawy puć, na so skedźbnjeć? Njewužiwa wjetšina cyle druhe medialne móžnosće so informować, wosebje młodźina? Nimam ničo přećiwo čitanju, cyle nawopak. Bjez čitanja njebych so derje čuła. Wužiwam nimo digitalnych medijow dale rady tradicionalnu nowinu abo knihu, kotruž móžu do ruki wzać.
Z nowej choreografiju
Serbski folklorny ansambl Wudwor (SFAW) hotuje so na 12. mjezynarodny folklorny festiwal „Łužica“. Z jeho organizatoriskim nawodu Stanijom Handrikom je so Alfons Wićaz rozmołwjał.
Što je za Waš ansambl w přihotach na festiwal najwažniše?
S. Handrik: Dźe nam předewšěm wo to, reje kwalitatiwnje dale polěpšić. „Rjedźimy“ je takrjec, zo bychu je wšitcy rejwarjo prawje wobknježili. Do programa su zapřijate starše reje z wulkej skupinu, kaž na přikład „Mazurka“ a „Entrée“, kotruž tónraz dorostowa skupina předstaji. Mamy nowy dorost, a jón chcemy na festiwalu prezentować. Přidatnje mamy lětsa někotre nowosće, jenož jednu pak přeradźu. Naš wuměłski nawoda Jan Kozelnický, z kotrymž wšak stajnje zaso nowe reje nazwučujemy, je nam reju „Łapanje kokota“ znowa wobdźěłał.
Kelko rejwarkow a rejwarjow SFAW tuchwilu ma?
S. Handrik: Dorostowa skupina ma 24 čłonow, z nich je wosom hólcow a 16 holcow w starobje 13 do 15 lět. Čłonojo su z wokoliny Chrósćic, Worklec, Koslowa a Pančic-Kukowa. Někotři su samo z Hózka. Wulkej skupinje w starobje 19 do 30 lět přisłuša šěsć rejwarjow a wosom rejwarkow.
Zmužitosć a kmanosć posrědkować
6. fachowy dźeń kulturneho kubłanja w Zhorjelcu-Klingenwaldźe zaběraše so z temu „Spěwanje je poprawna maćeršćina wšitkich ludźi“. Andreas Kirschke je so z organizatorom dnja Ulfom Großmannom wo motiwaciji, zaměrach a dopóznaćach rozmołwjał.
Što su Waše dopóznaća z fachoweho dnja?
U. Großmann: Mějachmy połsta wobdźělnikow a wšitcy běchu zahorjeni. Su tež derje sobu dźěłali. Wosebje mje zwjesela, zo njewužiwaja jenož młodźi pedagogojo a tajcy, kotřiž chcedźa na tym polu skutkować, poskitk dalekubłanja. Mjeztym přichadźeja tež nazhonići pedagogojo na fachowy dźeń. Po temach, kaž stej to zažne rěčne spěchowanje a wuměłske kubłanje smy so lětsa spěwanju, jako elementarnej kulturnej technice wěnowali.
Na čo so fachowy dźeń pod hłownym hesłom kulturne kubłanje wusměrja?
Kopanišća „njezazyglować“
Awtodróha mjez Drježdźanami a Zhorjelcom je husto zatykana. A to njezwěsćeš jenož w rańšich abo nawječornych hodźinach, hdyž su mnozy dojězdźowarjo po puću. Runje woni pak su potrjecheni. Komdźa so na awtodróze, dokelž prosće doprědka njepřińdu, město toho zo móhli so doma wo swójbu, ležownosć abo čestnohamtske skutkowanje starać.
Dojězdźowarjo ćerpja pod tym, zo su wulke předewzaća składowanje za produkciju trěbnych materialijow na awtodróhu přepołožili. Tam hodźi so to jako rjećaz dołhich nakładnych awtow wobkedźbować. Hdyž so tele wulke wozydła mjez sobu přesćahnu, je lěwa čara zatykana. Dojězdźowarjo pak runje tak ćerpja pod njedosahacymi bliskowobchadnymi zwiskami mjez Hornjej Łužicu a krajnej stolicu. Něchtóžkuli by rady z ćahom jěł.
