Serbska rěč ma so w němskej telewiziji jewić
Franziska Kiedaisch z Lipska ma swoje doktorske dźěło wo předstajenju serbskeje mjeńšiny w němskorěčnej telewiziji zjawnoprawniskich sćelakow nimale dopisane. Cordula Ratajczakowa je so z kulturnej wědomostnicu wo wuslědkach rozmołwjała.
Kelko materiala sće analyzowała?
F. Kiedaisch: Sym sej něhdźe 1 200 přinoškow wot lěta 1992 do 2012 wobhladała. Běchu to krótke informacije, ale tež featury, w kotrychž Serbow na kromje tematizuja, na přikład, dźe-li wo Błóta abo wo město Budyšin.
Što sće wuslědźiła?
F. Kiedaisch: Wothladajo wot rozprawnistwa direktnje po přewróće wusyłataj předewšěm sćelakaj MDR a RBB přinoški wo Serbach, štož zwisuje z jich sydlenskim rumom. Wonej negatiwne temy skerje zanjechatej – kaž su to hida na cuzych abo zakaz rěče. Hdys a hdys drje wo tym rozprawjatej, ale poprawom so wo problemach zrědka rěči.
Kak wuskutkuje so serbska telewizija na němsku?
Z narodnym moderatorom
Na hłownej zhromadźiznje Domowiny 25. měrca we Wojerecach kandiduje Dawid Statnik znowa za jeje předsydu. To potwjerdźi wón na wčerawšej nowinarskej konferency třěšneho zwjazka. Šěsć towarstwow/župow bě jeho namjetowało. Znowa wo najwyše zastojnstwo narodneje organizacije so požadać, to njezda so jeno z perspektiwy kandidata samoho logiske być. Serbske towarstwa zepěraja so rady na wobstajnosć, štož jich tež z napinacych rozmyslowanjow nastupajo móžneho kandidata abo kandidatku wuswobodźa.
Připóznaty fachowc sorabistiskeho rěčespyta a slawistiki
W Lipsku swjeći dźensa prof. dr. dr. h. c. Hinc Šewc, mjezynarodnje znaty a připóznaty serbski slawist a wysokošulski wučer wjacorych generacijow studowanych Serbow 90. narodniny. 1927 w Poršicach narodźenemu synej ćěsle a skałarja njebě žiwjenski puć wědomostnika do kolebki spěwany – tak nawukny, šulu wuchodźiwši, najprjedy powołanje překupca. Jako wobdźěli so spočatk 1946 w Radworju na prěnim kursu serbskich nowowučerjow, wotewri so młodemu Serbej z ewangelskich kónčin cyle nowa žiwjenska perspektiwa. Po jenož dwuměsačnym wukubłanju nastupi wón městno wučerja a šulskeho nawody w Psowjach, lěto pozdźišo přewza přidatnje hišće Minakałsku šulu. 1948 pak skićeše so na słowjanskich rěčach zajimowanemu wučerjej šansa uniwersitneho studija w Pólskej. Po zawodnym lěće we Wrócławju poda so wón na Jagiellonsku uniwersitu do Krakowa, kotraž płaćeše jako centrum historiskeho slawistiskeho rěčespyta. 1953 zakónči swój studij jako magister a diplomowy wučer za rušćinu a nawróći so do Łužicy, hdźež zahaji wědomostnu dźěławosć w runje załoženym Budyskim Instituće za serbski ludospyt.
Protestne akcije za bretonšćinu
Bretonka Jeanne Toutous chce w swojim doktorskim dźěle rěčny projekt Diwan w Bretonskej z projektom Witaj we Łužicy přirunować. Wot spočatka lěta hač do junija wona w Serbach slědźi. Cordula Ratajczakowa je so z młodej wědomostnicu rozmołwjała.
Kak sylnje so Bretonojo ze swojej rěču identifikuja?
J. Toutous: Wjetšina wobydlerjow praji, zo je bretonšćina „jich rěč“ – tež hdyž ju njerěča. Tak by moja sotra bretonšćinu přeco zakitowała, hačrunjež ju njerěči. Naša wowka je maćernorěčna. Je něhdźe hišće 250 000 ludźi, kotřiž bretonšćinu wobknježa, zwjetša pak su to maćernorěčni ze staršeje generacije. Mjez nimi a nowej generaciju bretonsce rěčacych, kotřiž su kaž ja na Diwan-šuli wuknyli, je tójšto njedorozumjenjow, dokelž rozeznawaja so stare dialekty wot rěče, kotruž sej dźěći přez imersiju přiswojeja.
Što steji w srjedźišću Wašeho slědźenja?
Što zwostanjez wubědźowanja?
Na žurli Budyskeho Serbskeho doma su dźensa popołdnju wubědźowanje „Rěčam přichilena komuna – Serbska rěč je žiwa“ zahajili. Třeći raz su města a gmejny namołwjene, zapodać wosebite projekty, z kotrymiž so serbšćinje w zjawnosći wjetša kedźbnosć wěnuje. Tak chwalobne kaž wšitke zapodate iniciatiwy zawěsće budu mam wosobinsce za tróšku zrudne, zo za tajkile zaměr scyła wosebite wubědźowanje trjebamy. Poprawom dyrbjało samozrozumliwe być, zo komuny w zjawnosći na to dźiwaja, zo je serbska rěč prezentna, wšako wone tež hewak při kóždej składnosći wuzběhuja, kajku wosebitu bohatosć Łužica z dwurěčnosću ma. Bohužel tomu tak njeje a tuž njech so z wubědźowanjom to samozrozumliwe nachwata.
Z napjatosću stajnje pódla
Před měsacomaj mějach njeměrnu nóc. Jako wotućich, na swój smartphone pohladach a tam stejace čitach, sej najprjedy myslach, zo špatnje sonju. Ale nětko, połdra tydźenja po zawjedźenju muža do noweho zastojnstwa, njeje to hižo són: 45. prezident USA je Donald Trump.
Přemyslować a potom jednać!
Ludźo maja so po zakonjach a prawi-dłach měć. To je samozrozumliwe a njemóže tež nichtó prěć. Po cyłej Němskej eksistuje 1 681 zwjazkowych zakonjow. K tomu přińdu zakonje zwjazkowych krajow. Dale mamy hišće 2 711 zwjazkowych směrnicow a přidatnje směrnicy šěsnaće krajow. Tak je na přikład w jednym zwjazkowym zakonju zrjadowane, zo smědźa slepi z awtom we wobłuku zakaza zastaća parkować. Dwěluju na tym, zo bychu tajcy ludźo scyła dowolnosć dóstali z awtom jězdźić. Hač zmysłapołne abo nic, wšitko změje swoju přičinu. Wuchadźam dźě z toho, zo bjez porady fachowcow žane zakonje njenastawaja.
Nimale wšitke žiwjenske wobłuki maja swoje zakonitosće. Tak je na přikład tež twarski wobłuk dokładnje zrjadowany. Hižo dołho wobsteji na přikład ćopłotnoškitne postajenje, nastajene wot architektow abo inženjerow, kotřiž su eksperća na tym polu. Bjez tajkeho postajenja njedóstanu twarscy knježa dźensa žanu twarsku dowolnosć. Směrnicy su so lěto wob lěto přiwótřeli. Bjez ćopłotneho škita třěchow a fasadow chěžow postajene hódnoty ćopłotoškita njedocpěješ.
Bróžnja z nowym woznamom
Burske bróžnje běchu po wulkosći wšelake, pokazowachu pak na wulkosć kubła a tak na bohatstwo bura. W zymje běchu na hunje bróžnjow často žito młóćili. Dźensa maja wone dalše funkcije. Jedna tajka jara žiwa, předewšěm w zymskim času spočatk lěta, je Brězanec bróžnja w Nuknicy. Hižo 19 razow přewjedźechu tam jolka-swjedźeń. Tež lětsa běše woblubowany swjatk znowa wjeršk na wsach wokoło Chrósćic. Składnostnje lětušeje jolki je so Jan Kral z mějićelom bróžnje Józefom Brězanom rozmołwjał.
Kajke je to začuće, hdyž so we Wašej bróžni telko ludźi k swjećenju zetkawa?
J. Brězan: Sprawnje prajene, nimam z jolku wjele činić. Přewostajam bróžnju za swjedźeń a to je hižo wšón mój podźěl. Připódla prajene, bróžnja słuša tež mojej žonje.
Na jolku pak chodźiće a program sej wobhladujeće.
J. Brězan: Hdyž móžu sej to zarjadować, tam du. Su wšak druhdy tež dalše zarjadowanja, tak, zo njemóžu kóždolětnje pódla być. Ale hdyž tam sym, so kóždy raz derje zabawjam.
Kak tule přihoty na swjedźeń wotběža?
Njeje přepozdźe Serbski sejm wutworić
W interviewje ze Serbskimi Nowinami, wozjewjenym 9. decembra 2016, je so bywši jednaćel Domowiny Bjarnat Cyž tež k iniciatiwnej skupinje Serbski sejm wuprajił. To wubudźi reakciju mjez sejmikarjemi. Janek Wowčer je so tuž z rěčnikom iniciatiwy dr. Měrćinom Wałdu rozmołwjał.
Bywši jednaćel Domowiny Bjarnat Cyž je přeswědčeny, zo njemóže waše hibanje wuspěch měć, dokelž wšelke zakładne naležnosće, kaž wólbny modus, jasne njejsu, kaž wón w interviewje z našim wječornikom kónc minjeho lěta rjekny. Ma iniciatiwna skupina wólbny modus, kotryž prawnisce wobsteji?
M. Wałda: Zajimawe to twjerdźenje Bjarnata Cyža, ale wopačne. Wolerstwo wobsteji z tych Serbow, kotřiž dadźa so do wolerskich lisćin k Serbskemu sejmej zapisać a so tak runočasnje pisomnje k serbstwu wuznawaja – tele postupowanje budźe „podnurjakow“ skutkownje wottrašeć. Dokelž je zakonsce zapisane, zo so wuznawanje na statnej runinje njesmě registrować, wjedu so wólbne lisćiny njezjawnje pod dohladom rady starostow a, je-li trjeba, tež přidatnje pod dohladom notara. Kóžde towarstwo móže wólby sobu rjadować.
Dejmantny kwas a strowa dialektika
Na „dejmantny kwas“ prosy Serbski ludowy ansambl hosći składnostnje jubilejneho 60. ptačokwasneho programa w swojej režiji. We wěstym nastupanju je to tež dejmantny kwas za ansambl a jeho publikum, zwjazany z kóždolětnym profesionelnym wuměłsko-zabawnym poskitkom, kotryž je tak kruće kaž lědma što w kulturnej protyce wjacorych łužiskich generacijow zakótwjeny.
Dejmantny kwas je znamjo, zo njeje mandźelstwo jeno zbožowne wokomiki dožiwiło, ale tež ćežke časy zhromadnje zmištrowało, zo je k dalewuwiću žiwjenja přinošowało a wšo to jeno z lubosću, swěru a wutrajnosću docpěło.
