Dyrbimy so bóle prócować
„Kak móhło so to stać, zo nichtó njemže serbsce žwać? To tola móžno njej’, přeco telko zmylkow.“ Takle spěwachu Sorabičenjo minjenu sobotu na jewišću Budyskeje „Króny“. W kabaretnym přinošku wěnowachu so woni dźensnišemu stawej serbšćiny. Třo rjekojo pytaja za žórłom čisteje rěče, te pak je z germanizmami a anglicizmami zanjerodźene. Cuzbnikaj staj dual a kóncowku z kužoła wutłóčiłoj. Lipšćanscy studenća pak njeběchu na lětušej schadźowance jeničcy, kiž su so kritisce z kwalitu serbšćiny rozestajeli. „My smy přichod serbstwa, kiž hižo prawje serbsce njerěči“, tež dwanatkarjo Serbskeho gymnazija Budyšin jara sebjekritisce w swojim přinošku zwěsćichu. We wideju Serbskeje Murje so mudrowarski syn na rěčnu kwalitu swojeju staršeju hórši a jeju stajnje koriguje, doniž to jeho nan syte nima.
LAB 1 přeproša huźbnikow
Laboratorij za serbsku tradicionelnu hudźbu (LAB1) rěka dźěłarnička, na kotruž Serbski ludowy ansambl w kooperaciji ze Załožbu za serbski lud zajimcow za nalěto 2022 přeproša. Cordula Ratajczakowa je so z iniciatorom Tomaszom Nawku rozmołwjała.
Kak sće ideju za LAB 1 zrodźili?
T. Nawka: Hižo mnohe lěta zaběra so Měrko Šołta, předsyda Towarstwa za staru serbsku ludowu hudźbu, z Kralowym huslerskim spěwnikom, jónkrótnym rukopisom serbskeje ludoweje hudźby z druheje połojcy 18. lětstotka. A tak nasta tež na wšelakich zetkawanjach mysl, so bliže z tutym žórłom zaběrać a je spřistupnić dalšim zajimcam, kotřiž so za serbsku – a nic jenož – hudźbu horja. Po zapodaću próstwy je Załožba za serbski lud namjetowała, zo měł Serbski ludowy ansambl přewjedźenje přewzać.
Koho sće jako docentow zdobyć móhli?
Rozhorjenosć, zrozumjenje a nowe zaměry
Před 13 lětami nasta pola Horow blisko Wojerec wuhladnišćo, zwotkelž móžeš přirodu derje wobkedźbować. Z nim zwjazane pak su tež starosće, wo kotrychž je so Silke Richter rozmołwjała z dr. Alexanderom Harterom, managerom přirodoškitneho projekta łužiskeje jězoriny.
Knježe Hartero, w zašłosći je wuhladnišća dla k njerjanym komentaram dóšło. Što bě so stało?
Dr. Harter: W juliju mějachmy pad, zo je so něchtó při filmowanju wjelkow myleny čuł. Pozadk bě, zo je hajnik kilometer zdalene dźiwje swinjo třělił. Film nastróženych wjelkow z komentarom filmowca bě samo na kanalu Youtube widźeć. Dyrbjach z filmowcami, kotřiž nochcychu dowidni być, telefonować, zo dyrbimy afriskeje swinjaceje mrětwy dla dźiwje swinje třěleć. To žno ma trochu hórki přisłód, zo tele wuhladnišćo tež za filmowcow wudźeržujemy a dyrbimy sej potom jich njerjane komentary naposkać. Na zbožo pak su to wuwzaća. Ja znajmjeńša bych sej ze stron tych, kotřiž chcedźa přirodu wobkedźbować, wjace zrozumjenja za naše dźěło přał.
Wulki wothłós na wuhladnišćo pak tež starosće wunjese.
Nowu filmowu dobu zahajić
Njeby-li žanr w Serbach hižo na – wotwisnje wot definicije – znajmjeńša dwaceći lět trajacu tradiciju zhladował, by „hudźbne widejo“ dobry kandidat za hornjoserbske słowo lěta 2021 było. „Spočatk doby serbskeho hudźbneho wideja?“, prašeše so kolega Bosćan Nawka hižo loni w awgusće, jako bě skupina Astronawt prěni widejoklip na Youtube-kanalu „Serbska hudźba – Sorbian music“ wozjewiła. Mjeztym namakaš tam dohromady dwanaće přinoškow, dwaj z nich dožiwištej na lětušim Choćebuskim filmowym festiwalu (CFF) swoju premjeru, dalšej serbskej widejowej premjerje cyle hinašeho razu stej na CFF k tomu přišłoj. A lisćina nowych klipow přeco hišće dospołna njeje. Hač hiphop, pop, punk, techno, folkpunk a folkpop, hač mainstream abo subkultura – wšelakorosć młodeje serbskeje hudźby wotbłyšćuje so tež we widejach. Za kóždy słód a narok je tam něšto pódla, a to je derje tak. A zo so nimo wuměłskeje runiny politiska diskusija wo serbskim feminizmje, seksizmje a šowinizmje – je-li w tym zwisku adjektiw docyła legitimny – wuwiwa, je pódlanski efekt, kotryž wosobinsce witam.
Wulkotne dźěła zawostajił
Posledni interview z loni zemrětym filmowcom dr. Tonijom Brukom je Knut Elstermann na Choćebuskim filmowym festiwalu (CFF) předstajił. Cordula Ratajczakowa je so z filmowym kritikarjom rozmołwjała.
Loni sće na CFF dokumentaciju „Serbja do kina“ předstajił, lětsa rozmołwu z Tonijom Brukom – Serbja Was njepušća?
K. Elstermann: Hdyž so jónu z temu intensiwnje zaběraš, wostanješ z njej zwjazany. Hommage bě wězo zrudna składnosć, přiwšěm wona wulkotnje na jeho skutkowanje dopomina. Tři krasne filmy „Wopyt“, „Zornowc“ a „Serbski Barliń“ pokazuja, kajki mnohostronski filmowc Toni Bruk bě.
Sće tele tři filmy do toho znał?
K. Elstermann: Pask wo słowjanskim Berlinje znajach, a mam jón za jara dobry. Tež hinaše jeho paski přeco zaso wulki zaćišć we mni zawostajeja – jeho filmowe rukopisy su jara wšelakore. Bruk zamó so temje přiměrić a wuměłsko- eksperimentelne filmy činić kaž „Zornowc“, w kotrymž wobrazowa rěč w srjedźišću steji, ale tež klasisku reportažu, kaž je to „Serbski Barliń“. Wón je wšitko zamóhł.
Njeje pak wšitko zwoprawdźił, štož je chcył. Sće to „tragiske“ mjenował. Čehodla?
Prašenje identity za kóždeho wažne
Pod hesłom „Domizna – cuzba – rěč“ je Swobodny zwjazk němskich awtorow (FDA) wot 12. do 14. nowembra w Choćebuzu swoju zwjazkowu konferencu mjeńšinowym rěčam w Němskej a tu wosebje Serbam wěnował. Mjez wjacorymi serbskimi spisowaćelemi bě tež Jill-Francis Ketlicojc wobdźělena. Cordula Ratajczakowa je so z njej rozmołwjała.
Sće jako čłonka FDA pomhała konferencu přihotować – kak je docyła k tomu dóšło?
Za druhich wjele zeskutkownił
Sobotu swjećeše Pětr Rachel w Smjerdźacej 80. narodniny. Dobre přeća zwuraznjejo wuprajichu jemu wjesnjenjo a wosebje kameradojo Smjerdźečanskeje wohnjoweje wobory, kotruž je štyri lětdźesatki nawjedował, připóznaće za jeho njesebične dźěło na dobro druhich.
Wuchodźiwši 1956 serbsku šulu w Pančicach nawukny jubilar powołanje mulerja. Po tym zo bě so 1962 z Hilžu Ješkec ze Smjerdźaceje woženił, zarjadowa so tam do wohnjoweje wobory. Tamniši kameradojo spóznachu bórze jeho fachowe znajomosće, organizatoriski talent a nawjedowanske kmanosće. Tak dowěrichu jemu 1966 nawod wobory, čemuž je so Rachel hač do lěta 2001 wěnował. Runočasnje bě wjele lět z čłonom wjednistwa hašenskeho wobwoda Ralbicy a bu na hašenskeho inspektora powołany.
Jako angažowany wobornik a runje tak jako dołholětny čłon předsydstwa Domowinskeje skupiny žněješe narodninar připóznaće. Wot lěta 1966 zastupowaše wón štyri lětdźesatki zajimy wjesnjanow w gmejnskej radźe. Njezapomnite wostawaja wjesnjanam a dalšim jeho zasłužby při twarje kulturneho domu, pěstowarnje a bywšeje předawarnje konsuma.
Sym wulce zahorjena
Što je přičina tohole mojeho wuprajenja? Cyle jednorje: Sym zahorjena z angažementa młodostnych, kotřiž su so w nadawku redakcije Serbskich Nowin na woprawdźity dyrdomdej zwažili. A to na tajki, zdźěłać magacin „Carpe noctem – Njeskónčna nóc“ – nic do a na předstajenjach, ale po jich zakónčenju, štož běše wosebite wužadanje. Před runje dwěmaj měsacomaj prašach so znatych a tehdy mi hišće njeznatych wyšich šulerjow – serbskich gymnaziastow, studentow a wukubłanych –, hač maja lóšt wuwiwać magacin z dźěłowym titlom mCn, hač chcedźa za njón ideje rodźić a hač su zmužići pisać, fotografować a rysować. Běch překwapjena: Wšitcy chcychu sobu činić a produkt młodostnych za młodostnych zdźěłać. Njecyły tydźeń po tym witachu Trio a Kumple kaž tež Pawk na premjeru serbskeje pop-opery. Někotři młodźi redaktorojo mCn běchu z mikrofonom a kameru pódla.
Wo pop-operje film nastawa
Tučasnje wobdźěłuja wuměłscy nawodźa pop-opery „Carpe noctem“ na předstajenjach nahrawany material. Wo tym je so Pětr Dźisławk ze Symanom Hejdušku rozmołwjał.
Što su waše konkretne nadawki a naroki při postprodukciji pop-opery?
Syman Hejduška: Smy na předstajenjach w septembrje wobraz a zwuk nahrawali. To bě njesměrnje wjele materiala, kotryž dyrbjachmy najprjedy jónu přehladać, sortěrować a mjeztym wobdźěłać. Dokelž njeběchmy ze zwukowej kwalitu na někotrych městnach hišće cyle spokojom, wotpowědne instrumenty a hłosy w studiju znowa nahrawamy.
Za kotre studijo sće so rozsudźili?
Syman Hejduška: Zwuk wobdźěłali smy w Röhrsdorfskich Castle Studios. Tam smy sej w zašłych tydźenjach prawidłownje ze skupinkami hudźbnikow a spěwarjow dojěli a wotpowědne zwuki nahrawali. Mjeztym smy z wuporjedźenjom materiala nimale hotowi. Wo dalše wobdźěłanje spěwow so tohorunja zamołwići Castle Studios staraja. Woni su z nami we wuskim zwisku a jednaja po našich přećach.
Kotre wužadanja sće při nahrawanjach zmištrować dyrbjeli?
Zetkanje na zahrodźe
Cyrkej klóštra Marijineje hwězdy w Pančicach-Kukowje je zawěrno woblubowany motiw fotografow. To sej stajnje znowa wuwědomju, hdyž na swojej zahrodźe do wuchoda na swisle Božeho domu a dźěl twarskeho ansambla hladam. Tohodla so njedawno tež dźiwał njejsym, jako na pućiku za płotom cuzeho wuhladach, kiž so z fotoaparatom runje na tónle wobraz měrješe. Jako so wón mi bližeše, jeho pochwalich, kajki rjany motiw je sej to wupytał. Tak počachmoj so rozmołwjeć, a jako zhonich, zo chce pěši do směra na Halštrow a hišće trochu dale, jemu blešku piwa poskićich, takrjec jako posylnjenje na puć.
Cuzy mi powědaše, zo z Halštrowskich kónčin pochadźa a zo je minjene 30 lět w Hamburgu bydlił. Tam a tež na wjele druhich městnach po cyłym swěće je njeličomne łódźe fotografował, wo tym tu abo tamnu knihu wudał. Samo takrjec zhromadneho znateho w běhu rozmołwy zwěsćichmoj, mjenujcy z Wotrowa pochadźaceho Stanija Nawku, kotrehož mój rozmołwny partner znajmjeńša po mjenje znaješe. Prjedy hač so rozžohnowachmoj – mjeztym smój sej ty prajiłoj –, wón mi přeradźi, zo rěka Thomas Kunadt.
