Hłuboke łamki wostali
W zwisku z 30. róčnicu měrniweje rewolucije w bywšej Němskej demokratiskej republice a pozdźišim znowazjednoćenjom Němskeje politikarjo tele dny ze superlatiwami njelutuja: „jedyn z najzbožownišich wokomikow stawiznow Němskeje“, „njesłyšany historiski podawk“ abo „hotowy dźiw“. Woni činja to wosebje tohodla, dokelž njebě zwoprědka – při prěnich demonstracijach spočatk oktobra 1989 – scyła hišće wotwidźomne, kak wšitko wuńdźe. Što by so stało, bychu-li mócnarjo w NDR čuwy zhubili a na demonstrantow třěleć dali? Něšto měsacow do toho bě China swětej pokazała, kak z opozicionelnymi wobchadźa, kotřiž w Pekingu demonstrowachu.
Tež po powalenju murje w nowembru 1989 pak njebě jasne, kak so wěc dale wuwije. Što by so stało, bychu-li wolerjow NDR při prěnich swobodnych wólbach Ludoweje komory w měrcu 1990 zastupnikam wobydlerskeho hibanja swój hłós dali, kotřiž chcychu w kraju demokratiski socializm natwarić. Dźensa wěmy, zo njeby to žane wuhlady měło. NDR bě pjenježnje bankrotna a hospodarsce dospołnje wučerpana, a ludźo chcychu spěšnje němsku hriwnu měć, hewak bychu „k njej šli!“.
Napjatosćje wulka
Nowy oratorij „Hrodźišćo“ Měrćina Weclicha dožiwi jutře, sobotu, w Chróšćanskej „Jednoće“ prapremjeru. Nimo orchestra Serbskeho ludoweho ansambla, kapały Malty Rogackeho tež 1. serbska kulturna brigada sobu skutkuje. Čłonka předsydstwa a hłowna organizatorka brigady Sylwija Rječcyna je přihoty přewodźała. Cordula Ratajczakowa je so z njej rozmołwjała.
Něhdźe sto ludźi na oratoriju sobu skutkuje – kak to zhromadnje funguje?
S. Rječcyna: Mamy wulku podpěru SLA, hłownej cyłodnjowskej probje wotměwamy tónle tydźeń tu na žurli. Smy jako brigadnicy tež pokazani na kolegij Serbskeho gymnazija, kotryž projekt sobu podpěra. Mamy 61 šulerjow-spěwarjow; sydom poprawnych chóristow rejuje a jědnaće bywšich čłonow, kotřiž su lětsa maturowali, chór přidatnje zesylnja. Mjez wšitkimi sobuskutkowacymi knježi dobra zhromadnosć, tak tež mjez lajkami a profesionelnymi, štož njeje runje samozrozumliwe. Friedemannej Böhme jako hudźbnemu nawodźe je so jara derje poradźiło zhromadny cyłk wutworić.
W februarje sće probować započeli.
Za ewangelske serbstwo dale aktiwny
Znaty ewangelski Serb Handrij Wirth z Njeswačidła swjeći dźensa sydomdźesaćiny. Hačkuli je diplomowy inženjer za elektrotechniku hižo něšto lět rentnar, je tola hišće jara aktiwny. W Budyskej praksy swojeje mandźelskeje, fachoweje lě- karki za neurologiju a psychiatriju dr. Sigrid Wirthoweje, wupomha jako technikar při měrjenju prudow mozow. Při tym wón ze serbskimi pacientami samozrozumliwje serbuje. W Njeswačanskej cyrkwi hižo mnohe lěta na pišćelach hraje kaž tež na Serbskich ewangelskich cyrkwinskich dnjach. Zhromadnje z 90lětnym Měrćinom Panachom z Łomska tam filmuje kaž tež na kóždolětnej wuprawje Serbskeho busa, kotruž wón a jeho młódši bratr Měrćin hižo wjele lět organizujetaj.
Regionalna wosebitosć
Njedźelu wotměja na Rownjanskim Njepilic statoku jubilejny 20. dworowy swjedźeń. Ze załoženjom towarstwa Njepilic dwór započachu tež dworowe swjedźenje zarjadować. Wone žněja mjez hosćimi přiběracy zajim. Čehodla tomu tak je, wo tym a dalšim je so Jost Schmidtchen z předsydu towarstwa Njepilic dwór Manfredom Nikelom rozmołwjał.
Što začuwaće, mysliće-li 20 lět wróćo?
M. Nikel: Sym hordy na to, zo je so nam poradźiło tak dołho serbske nałožki a serbsku kulturu z pěstowanjom slepjanšćiny, pěsnje a narodnu drastu pokazować. Zhromadnje z mnohimi wjesnymi skupinami z wokoliny a z jenak myslacymi z Delnjeje Łužicy. Hanzo Njepila bě połbur a jeho statok před 20 lětami saněrowanja potrěbny. Přiwšěm smy tam tehdy prěni dworowy swjedźeń wotměli, pod ćežkimi wuměnjenjemi drje, ale smy swjećili.
Kak su so dworowe swjedźenje do dźensnišeho wuwili?
Dźěći sylnišo zapřijeć
Serbske šulske towarstwo přewjedźe zajutřišim, sobotu, w Budyskim Serbskim domje swoju hłownu zhromadźiznu. Milenka Rječcyna je so z předsydku SŠT Ludmilu Budarjowej rozmołwjała.
Kotre ćežišćo změje lětuša rozprawa SŠT?
L. Budarjowa: Bilancujemy dźěławosć našeho předsydstwa w předchadźacym lěće. Koncentrujemy so na aktualnu situaciju w pěstowarnjach a šulach a přednjesemy tež to, štož nas trapi, kaž stej to falowacy dorost na polu kubłarjow/kubłarkow a wučerjow/wučerkow kaž tohorunja transport šulerjow.
Kotre wuskutki ma womłodźenje předsydstwa na dźěławosć towarstwa?
L. Budarjowa: Mamy wjetšu paletu temow wobdźěłać. Nazhonjenja młódšich čłonow předsydstwa nam tyja.
Z kotreje přičiny předstajiće směrodajny program SŠT? Što je jeho žro?
Serbšćinu słyšeć, čitać a rěčeć
Dr. Katja Brankačkec je sobudźěłaćerka na Słowjanskim instituće Akademije wědomosćow Čěskeje w Praze. Nětko je wona nadawk přewzała, kurs serbšćiny na Karlowej uniwersiće podawać. Axel Arlt je z njej wo tym rěčał.
Kak je k tomu dóšło?
K. Brankačkec: Zajim za to wšak bě hižo dlěši čas. Minjene lěta bě Towarstwo přećelow Serbow kursy organizowało. W nalěću je mje nowy direktor Srjedźoeuropskeho instituta na Filozofiskej fakulće Jiří Janouška narěčał, hač njebych chwile měła tajki kurs přewzać. Sym rady přizwoliła.
Kotre kmanosće sej kursisća přiswojeja?
K. Brankačkec: W prěnim rjedźe ma wo to hić zajimcam zmóžnić, zo serbšćinu nałožuja, zo potajkim zrozumjace słuchanje, rěčenje a pisanje trenuja. Štóž chce, móže potom tež kredity za studij dóstać, jeli zakónčacy test wobsteji. Je to woprawdźe rěčny kurs, budźemy serbšćinu słyšeć, čitać a rěčeć.
Jedna so wo fakultatiwny poskitk, abo je tale wučba wobstatk studija?
Chcedźa hłós pozběhnyć
Njedawno su w Delnjej Łužicy Serbske towarstwo swójbow „Gromaźe“ załožili. Z jeho předsydku Francisku Albertowej je so Cordula Ratajczakowa rozmołwjała.
Čehodla sće towarstwo wutworili?
F. Albertowa: Jako starši, kotřiž so za delnjoserbsku rěč w swójbje angažuja, smy pytnyli, zo nochcemy so jenož husćišo zetkawać, ale zo trjebamy tež mjezsobnu syć. Běchu hižo někotre iniciatiwy, kaž na přikład online-peticija Kathleen Komolcyneje za serbsku wučbu. Z dźěćimi aktiwnje serbsku rěč a kulturu w swójbje pěstujemy a so prawidłownje schadźujemy. Rěčny centrum WITAJ nas podpěruje. Zdobom pak RCW wšitke nadawki spjelnić njemóže. Na přikład eksistuje projektowy naćisk za modelowu serbsku šulu w Delnjej Łužicy, kotraž by so snano hodźała we wobłuku strukturneje změny zwoprawdźić. Chceš-li pak tajki projekt přewjesć, trjebaš krutu organizatorisku formu. Tak so rozsudźichmy towarstwo załožić, a z nim móžemy nětko hłós pozběhnyć.
Što je Was motiwowało so z předsydku stać?
Wopačna zdwórliwosć?
Hdyž so wo dwurěčnosći rěči, mam husto zaćišć, zo klinči w podwědomju kóždeho hnydom sobu, zo wobknježi tola kóždy Serb wobě rěči – serbšćinu a němčinu – w maćernorěčnej kwaliće. Tuž móže na kóždeho němsce rěčaceho kedźbu brać.
Čehodla pak njeje často móžno, žiwu dwurěčnosć tež tak zrozumić, zo njeje stajnje trjeba, ručež je jedyn Němc abo njeserbšćinar pódla, awtomatisce do němčiny měnjeć? Čehodla njeje hustohdy njeserbšćinarjam a Němcam čućiwosć data, zo słuša tež k zdwórliwosći, wužiwanju serbšćiny trěbny rum přewostajić? Wšě prócowanja wo projekty kaž WITAJ abo 2plus kaž tež wo nowu Serbsku rěčnu šulu a přełožowanski běrow we Wojerecach su jeničce makulatura a bjez zmysła, jeli nimamy wjace dosć zjawnych rěčnych rumow, w kotrychž serbšćinu cyle samozrozumliwje nałožujemy. Z wjele prócu a pjenjezami spytaja zamołwići nowe rěčne rumy tworić a runočasnje woprujemy z wopačneje zdwórliwosće hižo wobstejace, kaž na přikład na gmejnskej radźe, na wjesnych swjedźenjach a w našich towarstwach kaž tež při priwatnych bjesadach abo zetkanjach.
Wulke finalew Hórkach – Domš, Kralabo tola Domš
W Hórkach přewjedu njedźelu, 29. septembra, rozsudny běh wo Němske dumperowe mišterstwa 2019. Cyłkowny klasement nawjeduje po štyrjoch wubědźowanjach amtěrowacy němski dumperowy mišter Filip Kral z Róžanta z dwěmaj dypkomaj předskoka před youngsterom Paulom Domšom ze Zejic. Ale tež něhdyši němski dumperowy mišter Frank Domš ze Zejic móhł do mišterstwa hišće zapřimnyć a bój na čole wobwliwować. W Baćonju bě wón třeći, w Drjowku štwórty. Z Paulom Domšom a Filipom Kralom je so Kilian Hrjehor rozmołwjał.
Witajtaj Paulo a Filipje. Posledni běh wo lětuše Němske dumperowe mišterstwa steji před durjemi. Kak so wamaj hladajo na tabulku wjedźe? Staj napjataj?
Filip Kral: Haj na kóždy pad. Smój cyłu sezonu wojowałoj a stajnje wšitko dałoj. Nětko steji posledni běh před durjemi. Nochcemoj sej ničo darić. Wěmoj, zo su rozdźěle mjez namaj jara snadne a zo budźe na kóncu zawěsće maličkosć wo tym rozsudźić, štó budźe němski mišter a štó nic.
Paul Domš: Tež ja sym chětro napjaty. To je moja prěnja kompletna sezona. Sym hordy na to, zo tak daloko prědku steju, a zo móžu hižo lětsa wo titul wojować.
Turneja z pjeć premjerami
Na swoju 25. literarnu kermušu přeprošuje Ludowe nakładnistwo Domowina wšitkich zajimcow přichodnu sobotu, 21. septembra do Njeswačidła. Ze sobudźěłaćerku LND Měrku Mětowej je so Cordula Ratajczakowa rozmołwjała.
Tradicionalnje je literarna kermuša wjeršk čitanskeje turneje LND — čehodla wona ju tónraz zahaji?
M. Mětowa: Prosće organizatoriskich přičin dla zahajimy nazymski čitanski rjad ze swjatkom. Lětsa mamy literarnu kermušu 25. raz a wosebitostka je, zo zwjazujemy to z knižnej premjeru „Serbskeje protyki 2020“. Jeje ćežišćo je lětsa Njeswačidło, a tuž tam smy.
Dokal wjedźe turneja dale?
