Na serbske herbstwo mjenow hordy być
Wo tuchwilnym stawje a perspektiwach sorabistiskeje mjenowědy slědźi tuchwilu dr. Kito Kśižank w Serbskim instituće. Z wědomostnikom, kiž je wjele lět w Leibnizowym instituće za historiju a kulturu wuchodneje Europy dźěłał, je so Cordula Ratajczakowa rozmołwjała.
Kak je projekt nastał?
K. Kśižank: Hižo dawno je ćežišćo rěčespyta w instituće, serbske herbstwo digitalnje spřistupnjeć – internetny portal dolnoserbski.de drje je za to najznaćiši přikład. Při tym su mjeztym tež mnohotne serbske swójske mjena do fokusa přišli. Před lětom su so mje prašeli, hač móhł při tym sobu skutkować. Bě wulke zbožo, zo běch krótko po tym bjezdźěłny, a tak móžu nětko na serbskej mjenowědźe sobu dźěłać. A to wotpowěduje tomu, štož sym přeco hižo činić chcył.
Sće tež sorabistiku studował, rěčiće a pisaće delnjoserbsce, mjez druhim za Rozhlad – čehodla Was serbska rěč zajimuje?
Mój tydźeń a lockdown
Štóž wšědnje rano na dźěło jědźe, popołdnju snano někotre maličkosće nakupuje a dźeń doma wuklinčeć da, za toho bě nachilacy so tydźeń lědma hinaši hač kóždy druhi tež. A tola drje je kóždy z nas wuskutki druheho lockdowna, byrnjež snano tróšku jednoriši był hač tón w nalěću, na swójskej koži začuwał. Jedyn wjace, tamny mjenje.
Pola mje je so to hižo póndźelu připołdnju započało, jako njemóžach kaž zwučene připołdnju dnjowy poskitk hosćenca wužiwać, hdźež hewak zwjetša k wobjedu chodźu. Z hosćencarjom, připódla prajene serbskeho pochada, dyrbjach so hižo tydźenja na cyły měsac rozžohnować. Póndźelu wječor chcychmy so jako předsydstwo Domowinskeje skupiny Pančicy-Kukow we wjesnej korčmje zetkać, zo bychmy wo přichodnych zarjadowanjach rěčeli a počesćenje jedneje z našich čłonkow z Čestnym znamješkom Domowiny tróšku woswjećili. Korčma pak dyrbješe zawrěć, a ze šěsć rozdźělnych domjacnosćow so tak a tak njebychmy zetkać směli.
Pomnikowy wuběrk so zešoł
Jubilej woswjeća z bjesadu
Wot lěta 2015 nawjeduje Milan Funka w lěće 1993 znowa załoženy Serbski Sokoł. Alfons Wićaz je so z nim rozmołwjał.
Kak pěstujeće tradiciju bywšeho Serbskeho Sokoła?
M. Funka: Serbski Sokoł ma 100lětnu tradiciju. Kóždy młody Serb měł knihu „Serbski Sokoł“ čitać, zo by dohlad do sokołskeho hibanja dóstał. Tradicije móžemy jenož z našimi aktiwitami a stawizniskej wědu dale wjesć. Wažna tradicija su naše kóždolětne wolejbulowe a koparske turněry starych knjezow. Wobaj stej lětsa koronapandemije dla wupadnyłoj. Tradicije pak su tež sportowe wuspěchi w našich jednotkach na wsach.
Tehdyši sportowy poskitk bě chětro šěroki. Móžeće tež jón dale skićić?
M. Funka: Nimo wolejbula a kopańcy ma skupina Sokoł Budyšin, kotraž našemu zwjazkej přisłuša, tež žónsku gymnastisku. Budyscy Sokoljo organizuja tohorunja pućowanja. Zdobom mamy w Sokole dobrych běharjow a triatletow, kotřiž so tež zwonka Łužicy na wubědźowanjach wobdźěleja.
Wobdźěliće so na projektach a wukubłujeće tež wašich čłonow?
„Nimam to za logiske“
Tež dźiwadła dyrbja w zwisku z naprawami k škitej přećiwo koronawirusej cyły nowember zawrjene wostać. Cordula Ratajczakowa je so z intendantom Němsko-Serbskeho ludoweho dźiwadła Lutzom Hillmannom rozmołwjała.
Što bě Waša prěnja myslička, zhoniwši, zo maće znowa začinić?
L. Hillmann: Sprawnje prajene njejsym to wěrił. Hladajo na naše nazhonjenja płaći runje napřećiwk, mjenujcy, zo słušeja městna w dźiwadle k najwěsćišim zjawnym městnam, njejsym to wočakował. A nimam to tež za logiske. Mjeztym je znate – to su při wuslědźenju pućow infekcijow zwěsćili – zo so najwjace ludźi w priwatnej wokolinje natyknu, najmjenje abo nimale nichtó w dźiwadle. Aktualne naprawy woznamjenjenja, zo ludźi z toho městna, hdźež su najwěsćiši, wućěrja a někal pósćelu, hdźež wěsći njejsu. Hač to k haćenju pandemije přinošuje, na tym dwěluju. To dyrbi mi najprjedy raz něchtó rozkłasć.
Budźe srjedu premjera dźiwadłoweho krucha za dźěći „Čmjeła Hana chce do dowola lećeć“ w Ralbičanskej pěstowarni?
Knihownja tež wječor přistupna
Kamjenc dóstanje wot Kulturneho ruma Hornja Łužica-Delnjo Šleska za Lessingowu biblioteku přidatnje 16 158 eurow. Měrćin Weclich je so wo tym z jeje wjednicu Marion Kutter rozmołwjał.
Za čo spěchowanske pjenjezy trjebaće?
M. Kutter: Dźe wo našu nowu biblioteku. Tuta ma so přichodnje do nowo nastawaceho Lessingoweho gymnazija na Wuchodnej dróze zaměstnić. K tomu natwarja přitwar, do kotrehož ma w přizemju měšćanska knihownja zaćahnyć.
Budźe to separatny wotdźěl?
M. Kutter: Agěrujemy jako samostatne zarjadnišćo a změjemy tež wosebity zachod. Nimo našich zamołwitosćow jako měšćanska biblioteka přewzamy nadawki jako šulska biblioteka. Nic jenož za Lessingowy gymnazij, ale tež za druhe kubłanišća města a zwonka njeho. Přećah je klětu kónc lěta planowany. Nowa biblioteka budźe něhdźe 900 kwadratnych metrow wulka.
Kamjenska biblioteka budźe „wotewrjena biblioteka“. Što to rěka a je město za to přidatne spěchowanske pjenjezy dóstało?
Chcedźa wosebitu serbsku znamku
Budyšin (SN). Mjez wosebitymi znamkami lěta 2022 měł tež motiw składnostnje 150. posmjertnin basnika Handrija Zejlerja a 200. narodnin komponista Korle Awgusta Kocora być. To chce Domowina docpěć, kaž dźensa w nowinskej informaciji zdźěla. Najwažniši wuslědk lětdźesatki trajaceho přećelstwa Zejlerja a Kocora je serbska hymna „Rjana Łužica“. Předsyda Domowiny Dawid Statnik skedźbnja w namjeće na to, zo płaćitaj wobaj jako „załožerjej narodneho wozrodźenja serbskeho ludu, kotryž je jako připóznata awtochtona mjeńšina Němskeje dźěl statneho luda a tak dźěl němskich stawiznow“. Wo 50 wosebitych znamkach za lěto 2022 rozsudźi w nowembrje programowa přirada zwjazkoweho financneho ministerstwa. Referat ministerstwa je wobkrućił, zo je namjet z Łužicy z časom dóšoł.
Poslednju wosebitu znamku ze serbskim motiwom su lěta 2012 składnostnje 100lětneho wobstaća Domowiny wudali.
Situacija so wospjetuje
Ličby natyknjenjow w zwisku z koronawirusom wšědnje dale stupaja. Mějachmy-li wčera rekord schorjenych, su strowotniske zarjady wokrjesow dźensa hižo nowy wozjewili. Tež Budyski wokrjes je w běhu krótkeho časa kritisku hódnotu 50 nowych infekcijow na 100 000 wobydlerjow w běhu sydom dnjow a tak najwyši schodźenk pjeć docpěł. Wobydlerjo wokrjesa maja so wot njedźele po nowych postajenjach měć, kotrež zjawne žiwjenje wobmjezuja a samo w priwatnym wobłuku kontakty zakazuja. Wčera je sakske knježerstwo nowe postajenja wozjewiło. Mnozy wobydlerjo boja so dalšeho lockdowna, kaž jón w nalěću mějachmy. Dopominam so na wokomik, jako wobmjezowanja wolóžichu. Zo změjemy nazymu znowa přiwótřene połoženje, bě za mnje daloko preč. Poprawom měli nětko ćim bóle dalšemu wupřestrěću zadźěwać.
Nadawki jeno zhromadnje zmištrujemy
W Slepjanskej gmejnje wola 1. nowembra noweho wjesnjanostu, dokelž so dotalny, Reinhard Bork, z 69 lětami na wuměnk poda. Jedyn z dweju kandidatow za tele zastojnstwo je 55lětny Jörg Funda (CDU), kiž skutkuje tuchwilu jako hamtski rjadowar. Andreas Kirschke je so z nim rozmołwjał.
Čehodla chceće so z wjesnjanostu stać? Što was motiwuje?
J. Funda: Sym přeswědčeny, zo móžu ze swojimi nazhonjenjemi jako předewzaćel a w zarjadnistwje kaž tež ze swojej zahoritosću za našu domiznu za ludźi něšto wuskutkować. Mje motiwuje, ludźi hromadźe přinjesć a nic polarizować. Přichodne nadawki móžemy jenož zhromadnje zmištrować.
Kotre nazhonjenja sobu přinjeseće?
Pjenjezy zmysłapołnje zasadźeć
W Slepjanskej gmejnje wola 1. nowembra noweho wjesnjanostu, dokelž so dotalny, Reinhard Bork, z 69 lětami na wuměnk poda. Jedyn z dweju kandidatow za tele zastojnstwo je 44lětny Mathias Lampe (AfD). Wot lěta 2001 bydli wón jako samowukubłacy nan ze swojim 17lětnym synom w Slepom. Wón je ćěsliski mišter, nawoda Slepjanskeho hońtwjerskeho drustwa a čłon pruwowanskeje komisije za ćěsliskich mištrow Choćebuskeje rjemjeslniskeje komory. Andreas Kirschke je so z nim rozmołwjał.
Čehodla chceće so z wjesnjanostu stać? Što was motiwuje?
M. Lampe: Mje motiwujetej krute přeswědčenje a sylna wola so aktiwnje za wobydlerjow zasadźować. Posylnił je mje při tym wuběrny wuslědk při komunalnych wólbach w meji 2019. Sym tehdy najwjace přihłosowanja wobydlerjow Slepoho dóstał.
Kotre nazhonjenja sobu přinjeseće?
M. Lampe: Hižo do swojeje kandidatury za gmejnsku radu sym kóždu składnosć wužił a so w prašenjach komunalneje politiki informował. Podpěrował je mje při tym komunalnopolitiski rěčnik frakcije AfD w Sakskim krajnym sejmje Ivo Teichmann.
