35 000 aktow wuhódnoćał
W swojej nowej, runje w LND wušłej knize „Sorben im Blick der Staatssicherheit. Die Akten der K 5 und des MfS der DDR 1949–1989“ dokumentuje p.d. dr. Timo Meškank na zakładźe archiwalijow, kak je ministerstwo za statnu bjezstrašnosć serbske žiwjenje wuskušało a wobwliwowało. Cordula Ratajczakowa je so z historikarjom rozmołwjała.
Čemu ma tale kniha słužić?
T. Meškank: Jedna so wo historizaciju temy skutkowanja statneje bjezstrašnosće w Serbach. Předstajam instituciju, kotraž bě za wobstaće komunistiskeje diktatury njeparujomna, w towaršnostnym konteksće tehdomnišeho časa.
Čehodla bě Wam wažne, zwiski tak wobšěrnje rozłožować?
T. Meškank: Statna bjezstrašnosć měješe hłownohamtskich a inoficialnych sobudźěłaćerjow, zo by wotpowědowała swojemu nadawkej, być tarč a mječ strony SED. Tychle akterow nadrobnje předstajam, zo móhł skutkowanje institucije w Serbach znazornić.
Kelko materiala sće přeslědźił?
Muzej w 3D předstajić
We wobłuku dnja wotewrjeneho pomnika předstaji Budyski Serbski muzej njedźelu wustajeńcu „Swědki stawiznow“ wo něhdyšej sólnicy, sydle dźensnišeho Serbskeho muzeja. Cordula Ratajczakowa je so z inicatorom a nawodu młodźinskeho projekta Michaelom Jemeljanowom rozmołwjała.
Kak sće ideju projekta zrodźił?
M. Jemeljanow: Pochadźam z ukrainskeho Černowica a sym tam, prjedy hač do Budyšina přińdźech, dwě lěće architekturu studował. Zo je tu serbski lud žiwy, bě mi wosebite nazhonjenje. Chcych něšto wo jeho kulturje a stawiznach činić. A dokelž so stawizny tež w architekturje wotbłyšćuja, wuwich projekt wo Hrodźe a twarjenju Serbskeho muzeja. Znata měješe zwiski k sakskemu zwjazkej zjednoćenstwa Młodźina w Europje, a tón je nošerstwo přewzał.
Kak je so předewzaće wuwiło?
Młode talentyw Stróži słyšeć
Dźeń do Stróžanskich wikow přirody přeproša domizniske towarstwo Radiška tež lětsa zaso na koncert, a to jutře, 9. septembra, w 19 hodź. do tamnišeho centruma biosferoweho rezerwata. Cordula Ratajczakowa je so z městopředsydku towarstwa a organizatorku koncerta Janu Pětrowej rozmołwjała.
Što sće sej za program přemyslili?
J. Pětrowa: Lětsa běše wubědźowanje młodych hudźbnych talentow w Serbskim ludowym ansamblu. A Katrin Suchec-Dźisławkowa z SLA je so na nas wobroćiła, hač nochcemy dobyćerjam wubědźowanja zmóžnić, w zwisku z tradicionalnym koncertom w Stróži hudźić. Tomu rady wotpowědujemy. Sym na mytowanskim koncerće w meji w SLA była, so z młodymi talentami zaběrała a sej někotre wuzwoliła.
A koho móže publikum pjatk dožiwić?
„Dyrbiš chcyć so dračować“
Uwe Mickel je płuwanski mišter. W lěću dźěła jako přistajeny města Kulowa w tamnišej lěsnej kupjeli, w zymje je jako ćěsla w twarskim zawodźe zasadźeny. Měrćin Weclich je so z nim rozmołwjał.
Sće w Kamjenskej wódnej straži 15 lět wukubłar za wuchowanske a za płuwanje powšitkownje. Kajki je wothłós?
Uwe Mickel: Płuwanske wukubłanje wukonjam w lětnich prózdninach we wobłuku swojeho dźěła jako płuwanski mišter w lěsnej kupjeli. Tele dalekubłanja su prawidłownje wuknihowane, čehoždla měli so zajimcy sčasom přizjewić. Na wuchowanskeho płuwarja so wukubłać, to měł sej zajimc dokładnje wobhladać, hač je k tomu kmany abo nic.
Što z tym měniće?
Uwe Mickel: Wuchowanske płuwanjenjeje jenož tróšku płuwanja. To stawa so pod dosć wulkimi poćežowanjemi.
Kotre wuměnjenja su tuž trěbne?
„Fidem“ bórze w Pólskej widźeć
10. septembra wotewrje Marko Rab w měšćanskej bibliotece pólskeho města Kolbuszowa, w kraju Karpatow, swoju wustajeńcu mólbow „Fidem – Dowěr so“. Měrćin Weclich je so z wuměłcom rozmołwjał.
Kak je k wustajeńcy w Pólskej dóšło?
M. Rab: Běše to prosće ideja, ju raz zwonka Łužicy pokazać. Přećel z Galicije, na kotrehož sym so wobroćił, je w Pólskej kulturnje jara angažowany. Tak bě wón predestinowana wosoba za tónle projekt, a to mje jara zwjesela.
Móže so tuž rjec, zo je to Waša cyle swójska iniciatiwa, bjez někajkeje podpěry?
M. Rab: Bjez někajkeje podpěry zawěsće nic. Bjez Jareka, znateho z Kolbuszowy, njeby to tak lochko było wustajeńcu tam organizować. Je wšak přeco něchtó jako organizator na městnje trěbny, kiž je wuměłcej poboku a wšitko koordinuje.
Měli so Serbja bóle, wosebje tež „pólskemu swětej“ wotewrěć?
Krabat, přeco zaso Krabat
Štóž so něčeho abo nikoho dla dźiwa, tón je něšto dotal njeznate zhonił, začuwał, słyšał abo widźał. Hač so tomu z kreatiwnym wubědźowanjom „Krabat dźensa“ resp. „Krabat 2.0 – pisaj, basni, moluj“ tak ma, dyrbi kóždy za sebje sam posudźować. Wosobinsce wšak mam dotal tak njepraktikowany projekt Domowiny, župow Budyšin, Kamjenc a Wojerecy, Rěčneho centruma WITAJ kaž tež Budyskeho Serbskeho muzeja za wužadacy.
Trochu mje dźiwa, zo njejstej Slepjanska kónčina a Delnja Łužica do akcije zapřijatej. Pobrachuje tež starobna skupina wot dźesać do 14 lět, so kreatiwnje wuspytać. Narěčeni su tónkróć šulerjo 2. do 4. lětnika a młodostni wot 14 do 27 lět. Myslo pak na rozměr projekta, kiž njeje dotal hišće wotwidźomny, je lětuše wubědźowanje bjezdwěla zazběh, dalše tajke zhromadne ideje zwoprawdźić.
„Smy často w rozmołwje“
Z krajnym radu wokrjesa Sprjewja-Nysa Haraldom Altekrügerom (CDU) je so Axel Arlt wo aktualnych łužiskich prašenjach rozmołwjał.
Kak je so poradźiło, zdobyć sakskej wokrjesaj Budyšin a Zhorjelc, zo by so za dalšu strukturnu změnu we Łužicy pod jednej třěchu přez krajnu mjezu dźěłało?
H. Altekrüger: Jednamy hižo něšto lět a na někotrych městnach dosć wusko hromadźe dźěłamy, tak w Čornej Pumpje z Budyskim wokrjesom abo nastupajo Mužakowski zahork ze Zhorjelskim. Mamy łužiski region prosće hromadźe pohonjeć. Dźe wo temu wuhlo, kotraž naš wšitkich zaběra. Dyrbimy dale myslić, što ma so wuwić. Trjebamy dźěłowe městna w industriji. Chcemy-li je organizować, trjebamy wusku mjezsobnosć. Tohodla smy ze sakskimaj krajnymaj radomaj hromadźe dźěłali. Wobě knježerstwje, statnej kencliji a hospodarskej ministerstwje su to podpěrali.
Kotre přihłosowanja su hišće trěbne?
Zetkanje a wuměna
Serbšćina trjeba zas a zaso žiwe rěčne rumy. Tole wobkrući regionalna rěčnica Domowiny Christina Šołćina w rozmołwje z Andreasom Kirschku na swójbnym popołdnju župy „Handrij Zejler“ zańdźenu sobotu we Wojerecach.
Na čo so tele zarjadowanje wusměrja?
Ch. Šołćina: Nam je wažne, zo zhromadnje spěwamy a sej nazhonjenja wuměnjamy. Tule móžemy serbšćinu bjez nućenja nałožować. To je moje wutrobne a dušine přeće.
Što Was za swójbne popołdnjo motiwuje?
Ch. Šołćina: Předewšěm stej to zhromadnosć a mjezsobnosć. Tele popołdnjo je mjeztym krute zarjadowanje našeje lětneje protyki a hižo tradicija.
Čuja so starši Serbja takle zmuženi, zaso serbsce rěčeć?
Ch. Šołćina: Na kóždy pad. To bě tež dźensa zaso słyšeć, štož pokaza so předewšěm při zhromadnym zanošowanju serbskich spěwow. Tu jewjachu so dopomnjenki, a někotryžkuli je spontanje sobu spěwał. Ludowe pěsnje kaž „A ženje ja njejsym tak wjesoły był“, „Hanka, budź wjesoła“ a „Tu čerwjenu sukničku“ su zaklinčeli.
Kak wažne je šule do tohole projekta zapřijeć?
Spušćomny organizator narodneho dźěła w Delanach
Mnozy zbliska a zdaloka dźensa Alojsej Lanze w Konjecach zbožo k wosomdźesaćinam přeja, wuprajejo swój dźak a připóznaće za wobstajne a njesprócniwe spomóžne narodne skutkowanje a dźěło jubilara na dobro druhich.
Něštožkuli maja hišće nachwatać
Dźěłowy kruh za serbske naležnosće Budyskeho wokrjesa je minjenu srjedu nastupajo dwurěčnosć w zamołwitosći krajnoradneho zarjada wuradźował. Axel Arlt rozmołwješe so z 1. přirjadnikom krajneho rady Udom Wićazom (CDU), kiž bě tam hósć.
Kak posudźujeće rozmołwu z dźěłowym kruhom za serbske naležnosće?
U. Wićaz: Jenož hdyž jednotliwi zastupjerjo ze sobu rěča a wzajomnje swoje nahlady rozjimuja, hodźa so zajimy wobkedźbować. Rozmołwa bě tuž zaměrna a konstruktiwna.
Kotry wuznam gremijej přicpěwaće?
U. Wićaz: Dźěło dźěłoweho kruha słuži tomu, zajimy serbskeje ludnosće wobkedźbować. W našim dwurěčnym wokrjesu je to samozrozumliwosć!
Nastupajo kotre naležnosće měł wokrjes nětko krótkodobnje jednać?
U. Wićaz: W dźěłowym kruhu smy so wo jednotnym popisanju zarjadnišćow wokrjesa wuměnjeli. Tafla maja wšitke dwurěčne być. Při tym mamy hišće něštožkuli nachwatać. Přikładna w tymle nastupanju je radnica we Łazu.
Serbja pak maja na zarjadach rady sobudźěłaćerja, z kotrymž móža swoju maćeršćinu nałožować ...
