Čas so minje
Je hišće ćma, hdyž mój budźak klinka. Nimam poprawom lóšt stanyć, je zyma a moje łožo je ćopliše hač kóždy argument, kiž móhł mje k stawanju pohnuć. Dokelž pak zamołwitosć, so dorosćeny stać – chiba hižo dorosćeny być – nětko pola mje leži, stanu a so na puć do redakcije podam. Wuwzaćnje wozmu tón dźeń busowu liniju 710, kotraž je mje hižo w šulskim času do šule wozyła.
Při zastanišću stejo słyšu hižo zdaloka přichadźace dźěći so smjeć, wołać a wyskać. Je so druhi raz w tutej zymje sněžiło, ale prěni raz prawje. Zemja je běła, njebjo njepřewidne a połne sněženkow. Lědma su dźěći dóšli, ćisnu šulsku tobołu do róžka a prěnje sněhowe kulki lětaja prěki a podłu. Kulkowanje, wołanje a smjeće budźi we mni znate začuće, kotrež mje na mój šulski čas dopomina. Mjeńšiny pozdźišo dojědźe bus, a wšitcy so k durjam tłóča, zo bychu městno dóstali. Myslu sej: „Hišće wšitko kaž tehdy“. W busu wočakuje mje tłóčaca ćopłota. Njeličomne woršty drasty, kotruž sym so rano zwoblěkała, zo njebych wonka zmjerznyła, so spěšnje zaso slěkam.
Wo přichodźe jasnu předstawu
Z 20 lětami je Franc Bulank z Wotrowa wuspěšnje swoje mišterske wukubłanje we wobłuku pjekarstwa zakónčił. Minjenu sobotu je wón w Drježdźanach mišterske wopismo dóstał. Lisa-Maria Cyžec je so z nim rozmołwjała.
Čehodla sy so za wukubłanje pjekarja rozsudźił?
F. Bulank: Sym so za to rozsudźił, dokelž chcu našu swójbnu pjekarnju – pjekarnju Roman Bulank – pozdźišo dale wjesć a swojeju staršeju podpěrać. Ze mnu wobsteji pjekarnja hižo w štwórtej generaciji. Rjemjesło mje hižo wot časa dźěćatstwa přewodźa a mi bě hižo zahe jasne, zo chcu tule tradiciju dale wjesć a z nowymi idejemi do přichoda njesć.
Što bě w mišterskim wukubłanju najwjetše wužadanje a što je so Ći najlěpje lubiło?
Podarmo dowěrjał
„Dowěra je zakład wšeho.“ Tute słowa z wabjenskeho filma za cyrobu ćěšenka chcedźa rjec, zo nas dowěra druhim napřećo čas žiwjenja přewodźa. Spočatnje staršimaj awtomatisce dowěrjamy, zo nas přede wšěm škitataj, štož móhło nam zeškodźeć. Pozdźišo smy nawuknyli, swojemu wobswětej dowěrjeć: Zo njeje rěznik ničo wopačneho do kołbasy změšał, zo zubny lěkar woprawdźe jenož chory zub wućehnje a zo nas pilot lětadła derje do dowola a zaso wróćo dowjeze.
We wólbnej kabinje je to podobnje. Kotry politikar a kotra politiska strona sej moju dowěru zasłuža? Štó je moju dowěru snano hižo raz přesłapił?
Helmut Gros z Dźěžnikec 90 lět
W swojim ródnym domje w Dźěžnikecach južnje Budyšina swjeći dźensa Helmut Gros swoje 90. narodniny. Wón słuša k poslednim maćernorěčnym Serbam w kónčinje pod łužiskimi horami. Čas žiwjenja je so w přeněmčenej wokolinje k serbstwu wuznawał a je aktiwnje w serbskim towarstwowym, kulturnym a cyrkwinskim wobłuku skutkował. Za to słuša jemu na jeho čestnym dnju zjawne připóznaće.
Nowemberski blues zahnał
Přiznawam, zo ličba mojich apokalyptiskich wizijow wo přichodźe čłowjestwa w nowembrje přiběra. Hladajo na wjele mokrych a šěrych nazymskich dnjow wšak to najskerje njezadźiwa – to je „nowemberski blues“. Jedyn z hrózbnych scenarijow, kotryž mje hdys a hdys trapi: Wulka mobilizacija NATO, dokelž je Putin baltiske staty nadpadnył, zo by je „domoj dowjedł“, a strach, zo dyrbitaj mojej synaj do wójny. Tón je so po nowym dojednanju knježerstwoweje koalicije w zwisku z nowym zakonjom za wobornu winowatosć zawčerawšim tróšku pomjeńšił – wobaj synaj staj so do lěta 2008 narodźiłoj. Hač pak je naćisk połny kompromisow a ewentualitow kmany, němske wójsko wo něhdźe 80 000 wojakow powjetšić, na tym dwěluju.
Projekt turistam na wužitk
Dohromady 17 projektow wuznamjeni Załožba za serbski lud jutře na mytowanskim zarjadowanju wubědźowanja idejow „Rěč zwjazuje. Rěc zwězujo. Sorbisch verbindet.“ Mjez nimi je tež ideja Słonoboršćana Daniela Měrćinka z titulom „SorbPOI“. Milan Pawlik je so z nim rozmołwjał.
Móžeće našim čitarjam swój projekt tróšku znazornić?
D. Měrćink: „POI“ – to je jendźelska skrótšenka za „turistisce zajimawu městnosć“. Mój projekt je pod smužku digitalny wjednik přez dwurěčny sydlenski rum Serbow, w kotrymž su tajke městnosće zapřijate. Naćisk wobsteji z třoch hłownych komponentow. Sprěnja z digitalneje platformy, kotruž k dispoziciji staju. Druhi wobstatk su digitalne informacije za dźesać turistiskich městnosćow, na kotrež ma pućowacy na městnje z pomocu qr-coda přistup. Třeća komponenta je koncept za zdobywanje dalšich, na turistiskich wobsahach sobuskutkowacych partnerow. Myslu to na přikład na Serbski institut, z jeho digitalnymi stawizniskimi datami, ale tež na studijo LUCIJA, kotrež móhli zajimawe multimedialne formaty stworić.
Što běše Wam nastork za projekt?
Wašnička sej wobchować
„Njeje ženje přepozdźe ... jednorěčnosć je lěkujomna!“ rěka na nalěpku, z kotrymž wabješe Federalistiska unija europskich narodnych mjeńšin (FUEN) před něhdźe dźesać lětami we wobłuku kampanje Language diversity za wjelorakosć a runoprawosć rěčow. Rěč je bjezdwěla z centralnym stołpom kóždeježkuli narodneje a kulturneje identity, jeje potłóčowanje bě a je tuž „woblubowana“ metoda, je-li ze zaměrom knježacych, (znajmjeńša najprjedy raz) jasnje definowanemu geografiskemu teritorijej „homogeny statny lud“ přirjadować. Hač so to potom „latinizacija“, „germanizacija“, „polonizacija“ abo „rusifikacija“ mjenuje ničo na tym njezměni, zo njejedna so wo někajki přirodny proces, ale wo zwoprawdźenje kumštneho konstrukta. Tajki je z historiskeho wida stajnje na škodu mjeńšinow był, chibazo jednaše so wo mjeńšinu na mocy.
Nowy tekst za znatu melodiju
Za njecyłe tři tydźenje wotměje so mjeztym 151. schadźowanka w Budyskej Krónje. Na njej wobdźěli so serbski studentski chór. Milenka Rječcyna je so z jeho nawodu Antonijom Matikom rozmołwjała.
Wot lońšeho nawjedujeće studentski chór. Kotre nowosće nas wočakuja?
A. Matik: Nawjeduju jón, mam pak wuměłsku partnerku poboku: Poskitk za schadźowanku mjenujcy zhromadnje z Helenu Brězan-Hejdušcynej přihotuju. Mjez druhim smój hromadźe tekst na spěw napisałoj, kotryž budźemy prezentować. A wězo so wo wšěm dorěčimoj. Do toho sym z Theju Hantušowej dźěłał.
Studentski chór wustupi wospjet z 1. serbskej kulturnej brigadu. Što přihotujeće?
Jubilarej Erwinej Hanušej k dźewjećdźesaćinam
Mamy mnohe wuznamne serbske a druhe wosobiny, kotřiž so w běhu stawiznow za wuchowanje, daledawanje a wuwiwanje delnjoserbskeje rěče zasadźowachu, kotřož su knihi wudali a z tym zakład za delnjoserbske pismowstwo tworili abo cyrkwinske teksty a bibliju přełožowali. Mnozy su so nowinarstwu, někotři literaturje a druzy gramatice abo prawopisej wěnowali. Jedyn z nich, kiž je so wosebje w zašłych lětdźesatkach na wšelakich rěčnych polach za delnjoserbšćinu zasadźał a ju w jeje dźensnišej formje rěčnikam a wuknjacym spřistupnjał – hač we wučbje, wučbnicach abo ze słownikami – je Erwin Hanuš. Slawist, wučer, docent, redaktor rozhłosa, awtor, přełožowar, rěčespytnik a redaktor Pratyje swjeći dźensa swoje 90. narodniny.
Serbja na jewišću Europy zastupjeni
Serbja słušeja k najstaršim připóznatym mjeńšinam Europy – a tola njeje jich wobstaće samozrozumliwosć. Jich rěč a kultura stej wohroženej. Globalizacija, demografiska změna předewšěm małe ludy wobwliwuja. Tohodla njeje mjeńšinowa politika za Serbow jenož tema připódla, ale prašenje přežiwjenja. Domowina so sylnje za to zasadźuje, tež na europskej runinje, kaž zańdźeny tydźeń w južnotirolskim Bozenje na kongresu organizacije FUEN. Organizacija stara so wo politiku za mjeńšiny a z tym wo prawniski a kulturny škit. Wona twori ramikowe wuměnjenja, zo byštej rěč a identita přežiwiłoj. Wona je wuraz žiweje demokratije a wuznaće k mnohotnosći w Europje.
