Wosebitosć róžownika
„Nět meja na zeleni, so debi z kwětkami“ – kěrluš, kotryž nas hnydom na nalětni róžownik dopomina. Dny bywaja dlěše, temperatury stupaja, słónco husćišo swěći, wša přiroda rozkćěwa. Tola meja njepřinjese jenož pisane łuki a dobru naladu ze sobu, ale tež lětstotki staru tradiciju, kotraž so w mnohich serbskich wsach dźensa hišće z hordosću pěstuje – mejemjetanje. Tute je wjace hač jenož swjedźeń: Je to podawk, kotryž wjacore generacije zwjazuje, wjesnu zhromadnosć skruća a tamnišu młodźinu zjednoća. Tak stej na přikład w Pančicach-Kukowje a we Wotrowje młoda a starša generacija zapřijatej. W serbskej kónčinje zetkawaš kónc tydźenja ludźi zbliska a zdaloka, kotřiž stary nałožk sobu pěstuja. Kopaće połny stan a wšitcy su wćipni: Štó budźe lětsa najspěšniši a sej titul mejskeho krala zawěsći?
Z wida Lěwicy je jenož Domowina rěčnica ludu
„Kak dale ze Serbskej Lěwicu“ rěka forum 24. meje wot 10 hodź. w Budyskim Serbskim domje. Na nim so tež Rico Gebhardt wobdźěli, serbskopolitiski rěčnik frakcije Lěwicy w Sakskim krajnym sejmje. Z nim je so Marcel Brauman rozmołwjał.
Lěwica ma jenož hišće šěsć zapósłancow, ale najebać to rěčnika za serbske naležnosće. Tón nadawk dotalny wjelelětny předsyda frakcije wukonja – to rěka, tema je frakciji jara wažna?
R. Gebhardt: Smy jenička w krajnym sejmje zastupjena strona, kotraž serbskich čłonow a jich škit eksplicitnje we wustawkach naspomina. Wjeselu so, zo směm so dale wo tutu temu starać.
Po tym zo njeje strona wjelelětneho serbskeho zapósłanca Hajka Kozela 2014 na wuhladnym městnje za wólby sejma nastajiła, je konflikt mjez Serbskej Lěwicu a krajnym zwjazkom strony samo změrcowsku komisiju zaběrał. Je tuta zwada mjeztym wothóčkowana?
Spisarjo lista Budyskeje CDU jenož mjeńšina
Tak mjenowany palny list Budyskeho wokrjesneho zwjazka CDU nastupajo wobchadźenje z AfD je w medijach wulku kedźbnosć zbudźił. Marko Wjeńka je so wo tym z předsydu Budyskeho wokrjesneho zwjazka Steffenom Roschekom rozmołwjał.
W medijach rěča wo tym, zo je so Budyski wokrjesny zwjazk CDU z palnym listom na krajne předsydstwo w Drježdźanach wobroćił a sej hinašu politiku hladajo na AfD žadał. Kak to posudźujeće?
Steffen Roschek: List pochadźa z pjera dwanaće čłonow Budyskeho wokrjesneho zwjazka. Jedna so wo jich wosobinske měnjenje. Kóždy čłon strony ma prawo, swójske měnjenje zwuraznić. Akcija njebě pak ze mnu wothłosowana. Mjerzace je, zo steji na spočatku lista: „My čłonojo wokrjesneho zwjazka ...“
Kak sće na list jako předsyda wokrjesneho zwjazka reagował?
Bjez serbskich talentow
Sakska hudźbna rada z.t. spěchuje instrumentalny dorost. Milenka Rječcyna je so z projektowej nawodnicu rady Ulrike Kirchberg rozmołwjała.
W čim pokazuja so w dźěławosći Sakskeje hudźbneje rady regionalne wosebitosće swobodneho stata Sakskeje?
U. Kirchberg: Spytamy jako třěšny zwjazk wosebje lajske hudźenje po wšej Sakskej w cyłej swojej bohatosći zwobraznić. Specielne regionalne wosebitosće njejsu w zašłych dźesać lětach žanu rólu hrali.
Stej so towarstwo kaž tež krajny młodźinski orchester (LJO) hižo ze serbskimi wuměłcami rozestajałoj?
U. Kirchberg: LJO je loni w nalěću z Judith Kubicec jako hóstnej dirigentku dźěłał. W rozmołwnym kole w běhu projekta smy so z njej wo jeje serbskich korjenjach a z tym zwjazanych tradicijach a dźensnišim towaršnostnym zarjadowanjom wuměnili. Knjeni Kubicec skutkuje prawidłownje jako dirigentka za projekt LANDstreicher.
Kónc wójny a wuswobodźenje
Kóždy raz, hdyž moja wowka wo kóncu Druheje swětoweje wójny rěčeše, dyrbjach ju wuporjedźić. Jako chowanc socialistiskeje šule NDR wězo wědźach, zo njeběchu to „Rusojo“, kiž běchu 1945 z wuchoda do Němskeje přišli, ale „sowjetscy wojacy“ a zo njebě to kónc wójny, ale „wuswobodźenje“. Dźiwach pak so, zo wona mojim mudrosćam mjelčeše.
Pozdźišo zhonich, zo njebě wuswobodźenje Łužicy jenož krawny a smjertny dóńt tysacow wojakow, ale zo dyrbješe tež ciwilna ludnosć hrózbu wójny dožiwić, kotruž njebě zawinowała. Po politiskim přewróće je Beno Budar wšelake dožiwjenje serbskich žonow dokumentował. Nowy film Dolina smjerće serbskeho studija Wuhladka tole tohorunja tematizuje. W nim so wuraz „wuswobodźenje“ lědma jewi. Hdyž dyrbješe wobydlerka w Baćonju tehdy jako dźěćo dožiwić, kak pólscy wojacy jeje nana, kiž bě jich jako wuswobodźerjow witał – krjuduja a skónčnje morja, wuraz wuswobodźenje woprawdźe njetrjebaš. Wot wojakow wumocowane serbske žony a holcy so tež wuswobodźene nječujachu.
Cyrkwinski dźeń z nowostku
Wo lětušim Serbskim cyrkwinskim dnju 17./18. meje w Husce pod hesłom „Spěwajće Knjezej nowy kěrluš“ je so Marcel Brauman z Matom Krygarjom, předsydu Serbskeho ewangelskeho towarstwa, rozmołwjał.
Na koho so Serbski cyrkwinski dźeń měri, kotrych wopytowarjow wočakujeće?
M. Krygaŕ: Sobotu steji přednošk z čitanjom dr. Roberta Lorenca wo Husčanskej wosadźe w Mukowej statistice Łužiskich Serbow w srjedźišću. Z tym chcemy wosebje tamnišim wosadnym pokazać, zo maja žiwe serbske stawizny, na kotrež móhli nawjazać. Tomu so swačina, bjesada a němska Boža słužba w cyrkwi z fararjom Thomasom Schädlichom přizamknu. Za sobotniše zarjadowanja, kotrež serbski superintendent Krystof Rummel w 15.30 hodź. w awli Powołanskeho gymnazija zahaji, wočakujemy něhdźe 30 zajimcow, za njedźelu wězo wjac.
Druhi dźeń, njedźelu, ma potom bóle nadregionalny wuznam?
Programěruje wuspěšnje
17lětny Korla Baier je wčera w přednošku na Serbskim gymnaziju swoje dźěło wo předčitanskej funkciji w serbšćinje zakitował. Vanessa Žurec je so z nim wo jeho kompjuterowym rěčnym programje rozmołwjała.
Kotre funkcije ma twój program?
K. Baier: App rěka Bamborak a wona móže hornjoserbski tekst do rěčaneje rěče přetworić – potajkim rěčnu syntezu za hornjoserbšćinu wukonjeć. Wona je za wšitkich Serbow wuwita a wězo tež za serbsce wuknjacych. Sym wjetši dźěl sam programěrował – předewšěm štož app-strukturu, design a integraciju rěčneje syntezy nastupa. Wosebje pak při zběranju datow dóstawam podpěru wot Rěčneho centruma WITAJ a Załožby za serbski lud.
Kak dołho dźěłaš hižo na programje a kotre wužadanja sy dyrbjał zmištrować?
K. Baier: Wuwiće je někotre lěta trało
Wuwiće žane dobre njeje
Čestnohamtske dźěło w najwšelakorišich wobłukach je za naše wšědne žiwjenje kaž kołmaz, bjez kotrehož wjele fungowało njeby. Bjez ludźi, kotřiž so w dobrowólnej wohnjowej woborje, w domizniskich towarstwach, wjesnych klubach, drastowych a rejwanskich skupinach a nic na kóncu tež w Domowinskich skupinach angažuja, by nas wobdawacy swět chudši był. Smy so dawno na to zwučili, zo mamy mjez nami bohudźak dosć ludźi, kotřiž naš wšědny dźeń wobohaćeja.
Bóle čitana hač powědana rěč
Spěwotwórc Bernd Pittkunings je so w diskusiji wo studiji, po kotrejž je pozdatnje jenož 50 do 100 ludźi, kotřiž delnjoserbšćinu na wysokim niwowje nałožuja, w Nowym Casniku słowa jimał. W nastawku je tež na namjet fararja Herberta Nowaka z 1980tych lět nawjazał, delnjoserbšćinu jako dialekt hornjoserbšćiny wobhladować. Marcel Brauman je so z nim rozmołwjał.
Što by z Twojeho wida tajka změna rěčneho sebjerozumjenja – dotal dźe płaći: jedyn lud, dwě rěci – wuwiću delnjoserbšćiny wunjesła?
B. Pittkunings: Pola delnjoněmsce rěčacych móžeš hižo někotre lěta wobkedźbować, zo zajim pola srjedźneje a młodeje generacije za swoju regionalnu rěč přiběra. Za čas fararja Nowaka płaćeše delnjoněmčina skerje jako narěč, dźensa je jako swójska rěč připóznata. Ale moje přispomnjenje w Nowym Casniku bě w zwisku z wuwićom delnjoserbšćiny ironisce měnjene.
Jónkrótnosć sej zachować!
Móranja na dróhach w Radworju ze žadanjom „Žony na konje“ a plakat ze samsnym napisom mjez Čornym Hodlerjom a Radworjom – wšo to je so jutrowničku skradźu přewjedło. Škoda, zo potrjechene žony a holcy rozmołwu ze zamołwitymi procesiona do toho pytali njejsu. Plakat a móranja njejsu dialog, ale diletantiske postupowanje. To je mjenujcy wobraz, kotryž so hosćom a wobydlerjam wo Radworju zašćěpi, hdyž na minjene jutry mysla.
