Swjedźeń darow, kotrež njetrjebaš
Hody – to ničo za nas njeje, praju jako jedyn ze židowskich ćěkancow, kotřiž smy tehdom ze Sowjetskeho zwjazka ćeknyli. Wěčnje dołho njejsym rozumił, što zmysł tutoho swjedźenja je. Ze swójbu hromadźe sydać a tučne ptaki jěsć? To my tež bjez rumpodicha činimy, poprawom cyłe lěto.
Přichod Serbow w Serbskim seminarje?
Po lětomaj dźěła za Sakski kontaktny běrow w Praze so Katrin Nowakowa kónc lěta rozžohnuje. Wona je prěnja Serbowka, kotraž bě w štyrnaćelětnych stawiznach zarjada přistajena (do toho bě tam jeničce Syman Pawlik jako praktikant), a zdobom prěnja Serbowka w zarjadniskim sydle w Serbskim seminarje wot 1960tych lět. Lukáš Novosad je so z Katrin Nowakowej rozmołwjał.
Što za Was rěka, skutkować w Serbskim seminarje?
K. Nowakowa: Za moje serbske začuće bě to wjeršk. Běše to són, kiž sym hižo jako studentka sorabistiki w Lipsku měła. Jako sym we wosomdźesatych lětach připadnje w domje zaklinkała, mějach zbožo, zo w Hórnikowej knihowni něchtó bě. Sym hišće jeje stary staw dožiwiła, ale widźach tehdom rukopisy, wo kotrychž běch na čitanjach w Lipsku słyšała. To bě za mnje kaž dźiw. Sym sej předstajała, zo móhł snano jónu něchtó moju pomoc trjebać, zo směła tam mojedla proch trěć – a hlej: Štyrceći lět pozdźišo sym jowle dźěłać směła. Poprawom bě to moja prěnja myslička, hdyž je Sakska swój kontakty běrow w Praze załožiła: Čehodla smědźa tam druzy dźěłać a nic ja?!
Wokomiki měra sej popřeć
Adwent so nam kóžde lěto jako měrny čas připowědźa. Ale štó z čitarjow woprawdźe tak začuwa? Wězo december tež w redakciji Serbskich Nowin měrny njeje, wšako přihotujemy nimo aktualnych wudaćow hišće wosebitu hodownu přiłohu a silwesterski Předźeznak. Wěm, zo maja tež druzy přistajeni w nachilacym so lěće ruce połnej dźěła. Hektika a stres wšědny dźeń postajatej. Hač do kónca lěta dyrbimy terminy dodźeržeć, projekty zakónčić, financy zrjadować a rozprawy napisać. Runočasnje pak w adwenće začuwam, zo mi čas ćěka, mjeztym zo je lisćina nadawkow, kotrež mam do kónca lěta spjelnić, dale a dlěša. Chwile za wotpočink njeje.
Z domojnikami serbować
Wobdźělnicy prěnjeho intensiwneho rěčneho kursa „Domoj“ programa ZARI su so minjeny tydźeń rozžohnowali. Bianka Šeferowa je so projektneho nawodu za rěčne kubłanje Juliana Nyču za wuslědkami prašała.
Kak posudźujeće jako docent rěčne kmanosće, kiž su sej kursanća w běhu minjenych měsacow přiswojili?
J. Nyča: Domojnicy su serbšćinu zašłe dźewjeć měsacow dosć derje nawuknyli, tak zo móža ju nětko swobodnje a sebjewědomje w rozmołwje a tež pisomnje nałožować. Wězo tu a tam hišće słowo pobrachuje abo kóncowka cyle njetrjechi, ale to wšak nimale kóždy Serb sam znaje. Nětko je wažne, zo z nimi – kaž z kóždym wuknjacym – tež woprawdźe konsekwentnje serbujemy.
Su woni zaměry kursa spjelnili?
J. Nyča: Hłowny zaměr bě, wobdźělnikam trěbne kmanosće a sebjewědomje we wobchadźenju ze serbšćinu sposrědkować, zo bychu so wotnětka sami dale wuwiwać móhli. Na papjerje smy sej stajili cil, zo woni wuspěšnje certifikaty za schodźenk B1 złoža. Na kóncu su pjećo absolwenća samo certifikat B2 docpěli. Tež w rozmołwje pytnješ, zo su woprawdźe kmani, wšědny dźeń serbować.
Budź załožer, nic kopist mustrow!
Na swojim poslednim terminje pola fachoweho lěkarja sej myslach: Radšo bych medicinski chatbot konsultował, wšako je kumštna inteligenca (KI) na to programowana, wid rozmołwneho partnera do wotmołwow zapřijeć – a nic jenož swójske mustry dele plapotać. Naši studowacy kolegojo rozprawjachu njedawno na adwentnym wulěće redakcije, kak so profesorojo boja, zo za zdźěłanymi tekstami studentow skerje KI tči dyžli čłowjek, kotryž je dokument podpisał. W kolebce industrializacije ležeše nowa kmanosć ludźi, z mustrow chětř masy wudźěłkow – hač awta abo brikety – nadźěłać. A bórze narunaja ličaki, kotrež w běhu sekundy wšě mustry swěta spóznawaja, hišće wysoce dotěrowanych profesorow a prawiznikow – ludźo, kotřiž su z pomocu KI procesy na sudnistwje dobyli, su pioněrojo emancipacije wot pozdatneje „elity“, kotraž tola jenož mustry produkuje.
Wažnu kročel zdokonjał
Dominik Měrćink z Wotrowa je njedawno wuspěšnje swoje wukubłanje jako ćěsliski mišter wotzamknył. Lisa-Maria Cyžec je so z nim wo wužadanjach w běhu wukubłanja a zaměrach w přichodźe rozmołwjała.
Što bě za Tebje najwjetše wužadanje na puću k ćěsliskemu mištrej?
D. Měrćink: To najćeše bě, so zaso wróćo do wšědneho šulskeho dnja namakać. Běch zwučeny, wonka na čerstwym powětře ćělnje dźěłać a nadobo sedźach zaso w rjadowni. Stajnje so koncentrować dyrbjeć, ćělnje wućeženy njebyć a přiwšěm kóždy dźeń sto procentow dać, to je mi jara ćežko padnyło. Po času pak sym so na to zwučił a nawuknył, so tež w šuli wo to najlěpše prócować.
Kotry wokomik w swojim wukubłanju na mištra je Ći wosebje w pomjatku zwostał?
D. Měrćink: Wosebje rjana bě za mnje wuměna ze swojimi sobušulerjemi. Smy wo swojim dźěle rěčeli, diskutowali a rozdźělne widy zeznali. Kóždy bě hinašeho měnjenja – a runje to bě napjate. Tute rozmołwy su mje fachowje a wosobinsce dale přinjesli.
Što Će na ćěsliskim rjemjesle fascinuje?
Diskutujće wo tym!
Sće prěni tydźeń adwenta derje přetrali? Sće sej raz hodźinku měra popřeli, dobru knihu čitali abo punš z najlubšimi wupili? Ně? – Ja tež nic.
Wulke wužadanje zmištrował
Feliks Buk z Wotrowa je njedawno wukubłanje na mištra za metalotwar zakónčił a 22. nowembra w Drježdźanach swoje wopismo dóstał. Lisa-Maria Cyžec je so z nim wo jeho dotalnym puću a wo přichodźe rozmołwjała.
Što bě najwjetše wužadanje na puću k metalotwarskemu mištrej a kak sy je zmištrował?
F. Buk: Najwjetše wužadanje za mnje bě, zo mějach prěnjej dźělej, fachowu teoriju a fachowu praksu, nimo swojeho dźěła wotzamknyć. Kóždy pjatk popołdnju a sobotu po połnym dźěłowym tydźenju dyrbjach hišće do šule. To bě wobćežne, tež dokelž sym často jako předsyda našeho Wotrowskeho młodźinskeho kluba falował. Ale dźakowano wulkotnej podpěrje našeje młodźiny a mnohich druhich ludźi sym tole zdokonjał.
Kotry wokomik w času wukubłanja je ći wosebje w pomjatku wostał?
F. Buk: Njezapomnity bě wokomik, jako sym po šěsć dnjach dźěła swój mišterski kruch dotwarił – poł hodźiny prjedy hač bě čas za to wotběžał. Běch wjesoły a wolóženy a sym lědma wopřimnył, kajku wulku kročel sym z tym za swój přichod sčinił.
Što so ći na metalotwarje najlěpje lubi a čehodla sy so rozsudźił so z mištrom stać?
Čas so minje
Je hišće ćma, hdyž mój budźak klinka. Nimam poprawom lóšt stanyć, je zyma a moje łožo je ćopliše hač kóždy argument, kiž móhł mje k stawanju pohnuć. Dokelž pak zamołwitosć, so dorosćeny stać – chiba hižo dorosćeny być – nětko pola mje leži, stanu a so na puć do redakcije podam. Wuwzaćnje wozmu tón dźeń busowu liniju 710, kotraž je mje hižo w šulskim času do šule wozyła.
Při zastanišću stejo słyšu hižo zdaloka přichadźace dźěći so smjeć, wołać a wyskać. Je so druhi raz w tutej zymje sněžiło, ale prěni raz prawje. Zemja je běła, njebjo njepřewidne a połne sněženkow. Lědma su dźěći dóšli, ćisnu šulsku tobołu do róžka a prěnje sněhowe kulki lětaja prěki a podłu. Kulkowanje, wołanje a smjeće budźi we mni znate začuće, kotrež mje na mój šulski čas dopomina. Mjeńšiny pozdźišo dojědźe bus, a wšitcy so k durjam tłóča, zo bychu městno dóstali. Myslu sej: „Hišće wšitko kaž tehdy“. W busu wočakuje mje tłóčaca ćopłota. Njeličomne woršty drasty, kotruž sym so rano zwoblěkała, zo njebych wonka zmjerznyła, so spěšnje zaso slěkam.
Wo přichodźe jasnu předstawu
Z 20 lětami je Franc Bulank z Wotrowa wuspěšnje swoje mišterske wukubłanje we wobłuku pjekarstwa zakónčił. Minjenu sobotu je wón w Drježdźanach mišterske wopismo dóstał. Lisa-Maria Cyžec je so z nim rozmołwjała.
Čehodla sy so za wukubłanje pjekarja rozsudźił?
F. Bulank: Sym so za to rozsudźił, dokelž chcu našu swójbnu pjekarnju – pjekarnju Roman Bulank – pozdźišo dale wjesć a swojeju staršeju podpěrać. Ze mnu wobsteji pjekarnja hižo w štwórtej generaciji. Rjemjesło mje hižo wot časa dźěćatstwa přewodźa a mi bě hižo zahe jasne, zo chcu tule tradiciju dale wjesć a z nowymi idejemi do přichoda njesć.
Što bě w mišterskim wukubłanju najwjetše wužadanje a što je so Ći najlěpje lubiło?
