„Hudźba dušu čłowjeka wokřewja“
Zetkanje ze zahorjenej pedagogowku a swěrnej spěwarku chóra Budyšin
Wobdata wot šulerjow a šulerkow, přichodnych kubłarjow a kubłarkow, přiběži wona ze šulerskeho koncerta w Němsko-Serbskim ludowym dźiwadle do Powołanskošulskeho centruma Budyšin. 63lětna wučerka za hudźbu Leńka Thomasowa rěči po puću ze swojimi młodostnymi wo runje dožiwjenych hudźbnych twórbach wšelakich žanrow. Woni běžo jej zajimowani připosłuchaja a k tomu w rozmołwje swoje zaćišće wo dožiwjenym koncerće dodawaja. Wučerka na Serbskej fachowej šuli za socialnistwo, integrowana do šulskeho centruma, swoju zahoritosć za hudźbu wuknjacym dale posrědkuje, jich za rjanosće melodijow sensibilizuje. Tohodla wšak přeco rady tajke šulerske koncerty z wuknjacymi wopytuje a je z nimi wuhódnoća.
Znowa čitała ... „Zabyte hrodźišća“
W serbskej literaturje chowaja so mnohe drohoćinki, na kotrež znowa skedźbnić je trjeba, zo njebychu so pozabyli. Wotpowědne impulsy chce awtorka serbskim čitarjam a čitarkam z nowym rjadom „Znowa čitała“ dawać.
„Runina bjez započatka. Runina bjez kónca. Čerwjenizna rozkćěteho wrjosowišća. Wrjosowe pola kaž rańše zerja. Baćon na mokrym polu. Čornoběłe stadło. Króny dubow, siluety lěskow a hajkow město horow ...“ To móhło być poetiske wopisanje krajiny, w kotrejž pobych loni w dowolu, w nižinach při rěkach Habola, Łobjo a Tanger a kusk dale sewjerowuchodnje, we Wendlandźe. Moje słowa pak to njejsu, ale te čěskeho basnika Josefa Sucheho w powědce „Sćiny swjateho haja“.
Wona je z dohromady jědnaće powědkami wo połobskich Słowjanach w knize „Zabyte hrodźišća“ wozjewjena. Na nju so hnydom dopomnich, jako změrowace łučiny podłu Łobja do so srěbach, wěži Klóštra Jerichowa na horiconće wobdźiwach a žorawje wobkedźbowach. Doma sej knihu wućahnych a po lětach znowa w njej listowach. Měrliwe krajiny njesteja w srjedźišću, ale rozestajenja, bitwy a wójny.
300 lět Ochranow
Mjezynarodne sydlišćo a wuznamne duchowne srjedźišćo Serbow
Dźensa před 300 lětami, dnja 17. junija 1722, bu w lěsu mjez Lubijom a Žitawu štom pušćeny. Wšědny to tehdy podawk a tola je slědy w swětowych, runje tak kaž we łužiskich a serbskich stawiznach zawostajił. Štom trjebachu za twar noweho sydlišća, kiž sej čěscy eksulanća na kromje Berthelsdorfskeho kubła při wikowanskej dróze natwarichu. Sydlišćo mjenowachu Herrnhut, čěsce Ochranov, dokelž měješe „pod Pánovou ochranou“ stać. Z toho nasta serbske pomjenowanje Ochranow.
Party w 21. lětstotku – wobkuzłaca wustajeńca w Serbskim muzeju
„Tajke bohatstwo“ přinygny mi sympatiski wopytowar, kiž bě tu jako turist ze swojim dorosćenym synom. „Wona je ta najpisańša, kotruž sym dotal widźała a jara rjana ...“, praji přećelka při wobjedźe. Běchmoj słowaksku wustajeńcu „party w 21. lětstotku“ w Serbskim muzeju w Budyšinje wopytałoj.
Wustajeńca je produkt wjacelětneho slědźenja skupiny słowakskich ludowědnicow a ludowědnikow wokoło Kataríny Saboveje wo swjedźenskich drastach a wosebje wo nahłownej pyše – partach – młodych holcow a žonow po cyłym kraju. „Wona je znamjo dorostowaceje holcy“. W někotrych kónčinach mjenowachu ju vjenec, druhdźe pautlik abo stuški. „Za kóždym kopcom namakachmy druhu drastu“, praji ludospytnica, pokazujo na mnohotnosć pozabytych a pozhubjenych fragmentow ludoweje kultury.
Njedamy rěči nas wužiwać
W tutej kolumnje powěda šěsć redakciji SN znatych mjezynarodnych awtorow, wotměnjacy so pod pseudonymom „prof. Wink“, jónu wob měsac wo swojich nazhonjenjach a dožiwjenjach we wobłuku zetkanja kulturow, identitow, rěčow a narodnych mjeńšin.
W pólšćinje so kolonialny poćah ke krajam resp. kónčinam, kotrež běchu něhdy wotwisne wot Pólskeje, w prepozicijach wotbłyšćuje. Prajimy často, zo so na jednym boku „do Francoskeje“, na tamnym pak „na Ukrainu“ abo „na Běłorusku“ podamy. Samsne płaći za tamnu formulaciju: Prajiš, zo sy „w Francoskej“, ale „na Ukrainje“.
W minjenych lětach je so diskusija wo wužiwanju tutych kolonialnych formow wuwiwała, wona pak bu haćena přez linguistow, kotřiž mějachu to za zmylk, w zwisku z Ukrainu prajić „do“ abo „w“.
Tuchwilu je za nich lěpje, być we Łužicy
Najwažniše za rozsud, so do Ukrainy nawróćić, je a wostanje wěstota dźěći
Zastupju do rjadowniskeje stwy w šuli „Ćišinskeho“ w Pančicach-Kukowje. W njej sedźi samalutka holca – šulerka. Kaž kóžda druha ma při sebi šulsku tobołu. Strowju rusce „Zrastwyj“ a wona mi přećelnje runje tak wotmołwi. Zeznajomnimoj so: Sym Milenka. A ja Alina. Krótko po tym přichwata hólčec, Maksim. Durje wotewru so wospjet. Přez nje stupi wučer Aleksander Kozak, za ruku ma wón Artema, kiž wě tójšto powědać. Dźěći sedźa za blidom a hižo póčnu wospjetować, štož běchu dźeń do toho we wučbje DaZ (němčina jako druha rěč) nawuknyli. Ćežko jim njeje barby němsce prawje pomjenować. Pozdźišo zaběraja so z jednotliwymi dźělemi drasty. Jasne, zo wě jědnaćelětna Alina najwjace, wšako by wona w swojej domiznje, w Ukrainje, nětko do 5. lětnika chodźiła, w Pančicach-Kukowje wuknje pak w 4. lětniku. Jeje bratr Maksim je wosom lět a chodźi do 2. lětnika, šěsćlětny Artem do prěnjeho. Jednu hodźinu wob dźeń woni zhromadnje wuknu a to z wulkim wjeselom.
Ćěkancy rozsudźa sami
Hižo w februaru běchu někotři Wotrowčenjo wo tym rěčeli, přiwzać ćěkancow z Ukrainy a tak tež do serbskich swójbow. Jedna z nich je Sofija Wjenkowa, z kotrejž je so Milenka Rječcyna rozmołwjała.
Kak je k tomu dóšło, zo sće so rozsudźili ćěkancow z Ukrainy přiwzać?
S. Wjenkowa: Smój z Dominikom Škodu wo tym rěčałoj a poměrnje spěšnje rozsud tworiłoj. Smój wo naju resp. našej ideji we wsy powědałoj a informacije šěriłoj. Tak je zajim za pomoc Ukrainjanam rostł. Spočatk měrca je tójšto ćěkancow z Ukrainy do Wotrowa dóšło, někotři su mjeztym druhdźe ćahnyli abo so wottam zaso do Wotrowa wróćili. Aktualnje mamy we wsy něhdźe 20 ludźi z Ukrainy.
Kotre wuměnjenja skićiće jim jako Wjenkec swójba? A rěča woni wo tym, zo so do domizny nawróća?
Wosadne žiwjenje samostatnje do ruki bjeru
Ze stawiznow 250lětneje Wotrowskeje wosady, kotrejež cyrkej swjateho Bena bu 1772 poswjećena
1964 poswjeći kanonik Jan Andricki nowej zwonaj. Wosada dyrbješe we wójnomaj zwony wotedać, tak zwostaštej jej po 1945 jenož dwaj zwonaj z lěta 1772. Wot 1964 ma Wotrowska cyrkej zaso štyri zwony. Wotrowski farski archiwwobrazow tekst
wobrazowy tekst
wobrazowy tekst
wobrazowy tekst
Rěčeć a bjez stracha zmylki worać
Dołhož wě so dopomnić su Aleksandera Kozaka stawizniske temy a rěče zajimowali. Tak wě wón rozłožować historiske pozadki přećiwkow mjez Ruskej a Ukrainu, a to přez wjacore lětstotki. Wón rěči němsce, rusce, ukrainsce, serbisce, esperanto a serbsce. Tež francošćina je jemu bliska, runje tak kaž łaćonšćina a starogrjekšćina. Zajimuja jeho tež norwegšćina, pólšćina a madźaršćina. A na lisćinje rěčow, kotrež by rady nawuknył, steja hebrejšćina, gälšćina a iršćina. Z Ukrainy pochadźacy, ale hižo mnohe lěta w Němskej bydlacy dźensniši wučer skutkuje na Pančičansko-Kukowskej „Šuli Ćišinskeho“. Rady je chcył swój referendariat w Sakskej wukonjeć a potom by najradšo w prowincy dźěłał. Byrnjež był wukubłany wučer za gymnazij, ma wón wjeselo na tym, mjeńšim šulerjam wědu posrědkować. Hižo za čas studija a pozdźišo, jako bě do Haselbachtala, hdźež so doma čuje, přićahnył, je wón wo Serbach zhonił. „Najbóle zajimował sym so za serbsku rěč a sym chcył wědźeć, po kotrym puću móžu ju nawuknyć.“ Před třomi lětami je wón online-kurs za nawuknjenje serbšćiny zmištrował a tež pruwowanje złožił.
Skónčnje zaso swjećić – mejemjetanje w pěstowarni
Kak wulke běše wjeselo, jako dźěći Ralbičanskeje pěstowarnje zhonichu, zo móža lětsa po dwulětnej přestawce zaso meju
mjetać. Tak sćěhowachu njedawno pjatk popołdnju starši, bratřa a sotry kaž tež dźědojo a wowki přeprošenje na mejemjetanje do Ralbičanskeje pěstowarnje. A dźěći? Cyle napjeći stejachu při durjach a woknach a wjeselachu so nad kóždym znatym wobličom wopytowarjow. Přiwuzni móžachu sej šalku kofeja a tykanc popřeć, kotryž běchu starši luboznje napjekli. Potom započa so program, kotryž wjednica Jadwiga Nukowa zahaji. Po tym běchu dźěći na rjedźe. Kóžda skupina w starobje tři do pjeć lět je spěwy, reju a basnje nazwučowała. Mjeztym předstajištaj kubłarka Liliana Rachelic a kubłar Bosćij Woko skrótka projekt „Naslědneje pěstowarnje“, za kotryž je pěstowarnja tež hižo certifikat dóstała. A skónčnje běše předšulska skupina na rjedźe. Dołho běchu hižo čakali. Z kubłarkomaj ćetu Feli a knjeni Handrikowej měješe 22 dźěći wobšěrny program spřihotowany. Mnohe spěwy a reje dokoławokoło meje pokazachu holcy
