Eksot so tež w Hornjej Łužicy doma čuje
W Njechornju je statok wosołow, hdźež su wšitko na jich žiwjenski rum a derjeměće wusměrili
Wosoły su inteligentne a sensibelne zwěrjata. Tele wuprajenje zawěsće jara překwapja, wšako wóslika často z adjektiwami kaž hłupy, hejaty abo swojohłowny zwjazujemy. Na statoku w Njechornju so Ralf a Heike Wulke wo stadło wosołow starataj. Nimo toho so wonaj po cyłej Němskej za derjeměće tychle skoćatow zasadźataj.
Wosoł je prawdźepodobnje sobu najstarše domjace skoćo a pochadźa poprawom ze stepy Afriki wokoło Marokka, Eritreje a Egyptowskeje. Jako eksota jeho mjeztym po wšěm swěće plahuja, tež w Hornjej Łužicy. W lěće 1999 chcyštaj Ralf a Heike Wulke poprawom konja za dźowku kupić. Na pastwje w Budestecach pak wuhladaštaj wóslika, kiž bě přewšo přistupny. A bórze hižo běštaj mějićelej skoćeća z mjenom Sunny. „Dokelž njemějachmoj žane nazhonjenja, so informowachmoj a so z tematiku zaběrachmoj“, Heike Wulke rozkładuje. A tak zhoništaj, zo mataj hladajo na plahowanje wosołow něštožkuli wobkedźbować.
Wosoł nochce sam być
800 lět Wjelećin
Město pod Mnišoncom a domizna Pumpota
Jako biskop Bruno II. z Mišna 25. februara w lěće 1222 dźewjeć kapałkow wokoło Budyšina jako wotnožki Budyskeho tachantstwa postaji, bě drje prěnje naspomnjenje Wjelećina jako „Welintin“. W tym času pak je sydlišćo hižo někotre sta lět jako serbska wjes wobstało. Byrnjež do lěta 1222 skerje mało žórłow było, njewostachu prawdźepodobnje něhdy dobre sydlenske faktory w dołhim dole Butrowki (Butterwasser) słowjanskim kmjenam zakryte, kotrež je wužichu, zo bychu sej ratarske eksistency natwarili. Mjenowany blečk zemje drje leži runje při wuliwje ze směra z Wostašec (Irgersdorf) a do Butrowki ćečaceje Wostašanskeje wody. Wottud je so prawdźepodobnje z najdale do hór zasydleneje pózdnjoserbskeje wsy hač do dźensnišeho Wjelećin na jedne z najwuznamnišich industrijnych městow a na najwažniše hospodarske stejnišćo wuwiło. Tak móhło być, zo je zažny sakralny twar w zwisku z na ottonski twjerdźiznowy system bazěrowaca zarjadniska struktura w 11. lětstotku nastać. Archeologiske a pisomne dopokazy na to pak pobrachuja.
Z komuny w Hornim kraju rjad serbskich wuznamnych wosobinow wušoł
Město Wjelećin w Hornim kraju swjeći lětsa 800. róčnicu pisomneho naspomnjenja. Załožene bu sydlišćo wot serbskich burow najskerje wokoło lěta 1000. Na to su tež před poł lětstotkom we wobłuku swjedźenskeho tydźenja wot 10. do 25. junija 1972 k 750. jubilejej derje pokazali. W swjedźenskim ćahu předstajichu z třećim wobrazom wobsydlenje přez serbskich sydlerjow a z dalšimi bajowe postawy, mjez druhim kuzłarskeho młynka Pumpota, Pana Dietricha a připołdnicu kaž tež spjećowanje serbskich roboćanow a serbski kwas wokoło lěta 1850. SLA wuhotowa tehdy serbsku estradu.
Z Wjelećina je rjad serbskich wosobinow wušoł abo tule skutkował. K nim słuša 5. nazymnika 1707 tam rodźeny pozdźiši farar Jan Pjech. Wón bě dźesać lět hač do swojeje smjerće 8. junija 1741 duchowny w Budyskej Michałskej cyrkwi, při kotrejž je serbsku knihownju załožił. Dale je Pjech Serbske spěwarske 1741 sobu wudał a 1736 nowowudaće Noweho zakonja wobstarał. Nimo toho da rjad swojich prědowanjow ćišćeć kaž tež přełožki duchownych pojednanjow „Wo swjatej křćeńcy“.
Kóždy wjesny dźěl wažny za rěč a kulturu
Přirada za serbske naležnosće města Wojerec ma swoje skutkowanje za intensiwne. Gremij, wopřijacy jědnaće čłonow orientuje so na to, problemy rozrisać. Andreas Kirschke je so z předsydku přirady Evelin Grofinej rozmołwjał.
Maće lěto 2021 hladajo na skutkowanje přirady za zhubjene? Wšako sće so z mnohimi wobmjezowanjemi bědźić měli.
E. Grofina: Ně, za nas njeje žane lěto zhubjene. Kóždy čłon přirady je aktiwny. Mamy jara angažowanych ludźi a tworimy dobre zhromadźenstwo.
Wažne ćežišćo běše nowa wyša šula we Wojerecach ...
E. Grofina: Smy rěčeli z nawodnicu Romy Stötzner a z měšćanostu za šule, kulturu a socialne Měrkom Pinkom, dokelž dźěše nam wo móžnosć, tam serbšćinu jako předmjet abo cyłodnjowski poskitk poskićeć. To njeje runjewon lochki nadawk. Fakt je, zo njespóznawamy dotal zwólniwosć ze stron šulerjow a staršich za wučbu serbšćiny. Nimaja na šuli tež wučerja, kiž móhł serbšćinu podawać. Tež cyłodnjowski poskitk serbšćiny na kubłanišću njeje. Situacija je ćežka. W rozmołwje smy sej njedostatk wučerjow serbšćiny wuwědomili.
Kak móžeće w naležnosći aktiwni być?
Zajimawe stawizny něhdy serbskeje wsy
Pohladnicy powědaja wo dawnych časach, swědča wo podawkach a ludźoch. Alfons Handrik wotkrywa nam swět, na kotryž smy minjene lěta nimale pozabyli.
Hdyž je rěč wo Słonej Boršći, zbudźa to zawěsće nimale w kóždym z nas asociaciju, na Handrija Zejlerja myslić, kiž je so tam 1. februara 1804 narodźił. Tehdy bě Słona Boršć ze swojimi nimale 200 wobydlerjemi ryzy serbska wjes. Arnošt Muka naliči 80 lět pozdźišo mjez 213 wobydlerjemi hišće 180 Serbow. Bohužel je so to w běhu časa změniło. Tak zwěsći tam Arnošt Černik před 65 lětami jenož hišće něhdźe 43 procentow Serbow, čemuž pak tež dawno wjac tak njeje.
Barby w srjedźišću stali
W zymskim počasu so wjele barbow njejewi. Tak přewahuje předewšěm šěra barba, kaž w přirodźe wobkedźbujemy. Tola we Worklečanskim horće je stajnje wšitko pisane, a to tež nastupajo swjedźenje.
Njedawno swjećachmy narodninsku fetu na temu barby, kotruž běchu sej dźěći narodninskeho měsaca wuzwolili. Kóžda rjadowniska skupina bě we wotpowědnej barbje zdrasćena. Na wobrazu widźiće dźěći 1. lětnika.
Wulki zazběh z rejkami a choreografiju běchu šulerjo 4. lětnika přihotowali. Přihotowane běchu stacije, kaž na přikład barbjenje włosow, hra BINGO, kreatiwny poskitk z eksperimentami w ateljeju, ćmowa rumnosć za znamjo čorneje barby z potajnym pismom a lóštne hry.
Popołdnjo je so spěšnje minyło. Samo na hłódne brjuchi zarjadowarjo zabyli njejsu. Tak sydaštej dobra pampuchowa kulka wot pjekarja a słódny barbojty dessert. Hólcy a holcy su so dobreje a předewšěm wjesołeje nalady na dompuć nastajili.
Team Worklečanskeho horta „K wódnemu mužej“
Pjeć swětow z wočomaj cuzeho wopytał
Cuzy, kiž bě chwilku „z hosćom“ pola nas, powěda doma „swojim ludźom“ wo tym, štož je nazhonił a dožiwił. Etnografiski wid jako konstanta europskich duchownowědnych stawiznow, „wotwonka“ sobu přinjesene naratiwy, kotrež geografisce lědma zapřimliwemu kontinentej hakle předstawu wo nim samym zmóžnjeja. To „swójske“, štož so naposledk w špihelowanju a přez to „hinaše“ wutworja. To wšo su w kritiskej kulturnej teoriji často wopisane a reflektowane zwiski, kotrež pak přiwšěm dawno wěsty awtomatizm njewuskutkuja, ale so po wšěm zdaću stajnje znowa dožiwjeja a po njewobeńdźomnym analytiskim procesu wukristalizuja, kaž hodźi so to tuchwilu w Budyskim Serbskim muzeju we wobłuku wosebiteje fotoweje wustajeńcy „5x Němska po wšěm swěće“ wobkedźbować.
„Smy kolonializowani“
Rozmołwa z publicistku-filmowču Grit Lemke
Znajemy dr. Grit Lemke jako kuratorku sekcije „Heimat – domownja – domizna“ na Choćebuskim filmowym festiwalu wot 2014. W minjenym času je promowowana europska etnologowka po 26 lětach skutkowanja jako nawodnica filmoweho programa Lipšćanskeho Mjezynarodneho festiwala za dokumentarny a animaciski film (DOK Lipsk) ze wšelakorymi projektami na sebje skedźbniła. Tak bu jeje dokumentaciski film „Gundermann Revier“ (2019) za Grimmowe myto nominowany, a jeje loni w nakładnistwje Suhrkamp wušły dokumentaciski roman „Kinder von Hoy – Freiheit, Glück und Terror“ je wulki wothłós w medijach žnjał. Cordula Ratajczakowa je so z rodźenej Grodkowčanku, we Wojerecach wotrostłej a dźensa w Berlinje bydlacej 57lětnej rozmołwjała.
Mějach zaćišć, zo je so Waša produktiwita po DOKu Lipsk raznje stopnjowała. Bě to za Was tajki wuswobodźacy dyr?
Wo wuwiću čłowjeka wot dźěćatstwa hač k dorosćenemu
Južnosłowjanska literatura je połna přikładow za powědanski žanr „Coming of age“. To rěka, zo powědaja wo adolescency, pózdnim wotrězku młodosće. W literarnych stawiznach bě centralna tema tajkich naratiwow přewažnje wopisowanje wuwića młodostneho k idealnemu dorosćenemu staćanej, dźěłaćerjej a přikładnemu mandźelskemu. W přitomnosći je so fokus literatury, ale tež dalšich medijow, kaž na přikład telewiznych serijow abo filmow, rozšěrił. Hustodosć přisłušeja protagonisća a protagonistki k wjace hač jednej kulturje (pak migracije dla, abo dokelž přisłušeja mjeńšinam abo subkulturam), dyrbja so diskriminaciji na wšelakich polach spjećować a maja za sebje, ale tež w swojich swójbnych a towaršnostnych kruhach wujednać, što konkretnje w jich žiwjenju rěka stać so z dorosćenym abo dorosćenej.
Kwalitu serbskeho dźiwadła wobswědčili
Inscenacija „Šěrcec Hanka“ ma wulki narok na přichod
To prěnje, štož mi do mysli přińdźe, zhladuju-li na prapremjeru inscenacije „Hanka Šěrcec“ w Němsko-Serbskim ludowym dźiwadle, je ćišina. Napjata bě ćišina na dospołnje wupředatej žurli Budyskeho NSLDź. Ani słowa njebě wjac słyšeć, jako so swěca skónčnje hasny. Ćišina pokaza na to, kak napjeće ludźo na to čakachu, štož bě awtorka-režiserka Esther Undisz wupjekła. Slubješe to być wulkotna inscenacija po motiwach nowele, kotraž drje je wjetšinje Serbow znata. Wosoba, wo kotrejž činohra jedna, pak je, wažu sebi twjerdźić, wšěm Serbowkam a Serbam znata: Hana Šěrcec z Hórkow. W Kochowej noweli mjenuje so wona hišće „židowka Hana“. Wot toho pak su so zamołwići dźiwadła cyle jasnje distancowali, kaž wuzběhny to Madleńka Šołćic w swojich zawodnych słowach. Widźu to jako krok do praweho směra, hdyž počinaja Serbja kritisce ze swojim kulturnym namrěwstwom wobchadźeć, dopóznawši, zo je stigmatizacija w titulu Kochoweje twórby inakceptabelna.
