Mały swjaty Měrćin
„Měrćinje! Měrćinje!“, mać woła, „pój prošu k wobjedu!“ Měrćin pak nochce. „Och mama, mi so jěsć njecha. Wonka je tak rjenje!“ Cyłu nóc bě so dešćowało. Nětko pak słónco swěći a pisane lisćo pada. Měrćin hlada k njebju. Nadobo je słónco fuk. Wone chowa so za tołstej mróčelu. „Škoda, da tola k wobjedu póńdu. Što drje je mama wariła?“, Měrćin mjelčo rozmysluje. Ale po puću so wón stróži. Na šćežce je wulka łuža. W njej sedźi Jan. „Što ty tam činiš, Jano?“ Jan a Měrćin staj přećelej. „Sym z tobu do słónca hladać chcył. Při tym sym so zakopnył a do łuže padnył. Sym cyle mokry. Doma nichtó njeje.“ „Čakaj“, praji Měrćin. Wón staji Janej swoju čapku na hłowu. Tež anorak so Měrćin sleče a da jón Janej. „Pój“, Měrćin Jana za ruku horje sćehnje, „pój, póńdźemoj k nam. Mama je hižo k wobjedu wołała.“ Jan a Měrćin smalitaj do kuchnje. Wot Jana kapa, tak zo zaso we łužičce steji. Mać pak dołho njerozmysluje. „Měrćinje, běž horje po drastu za Jana!“ Měrćin hižo po schodźe chwata. Kusk pozdźišo sedźa Měrćin, Jan a mama za blidom a jědźa słódnu bozankowu poliwku. Jan po sebi dele hlada. „Swoje cholowy a pulower sy mi dał. Sy traš mały swjaty Měrćin“, so wón směje.
Šwórčo a bórčo
Hara motorow, zynčenje mašinow a wóń bencina hnydom na Lotku skutkuja, a to w dźěłarni knjeza Enrica Sucheho w Róžeńće. Wón je mechanikar awtow a dźěła z wulkej zahoritosću. „Technika mje fascinuje, a žadyn dźeń njeje kaž druhi“, knjez Suchy praji. „Tak móže so w běhu jedneje minuty wšitko změnić.“ Jemu njeje ženje wostudłe. Lotce powěda wón wosebitu stawiznu: Jónu bě jedne awto skóncowane. W dźěłarni pak su zwěsćili, zo běchu sej ptački hnězdo w kašćiku powětroweho filtra twarili. To bě woprawdźe njewšědna chowanka! Njeměniće tež?
Lotka je wot knjeza Sucheho cyle wosebite potajnstwo zhoniła: Najspěšniše awto, z kotrymž je wón hdy jěł, bě tajke formule 3 na Łužiskim kole. Spěšnosć tajkich jězdźidłow a dźěło ludźi za kulisami ma wón za wulkotnej. A tajkim jězbam přerady přihladuje.
Na foće widźiće Lotku na mašinje, kotraž steji wosrjedź běrowa knjeza Sucheho. Mašina dopomina mechanikarja kóždy dźeń na jeho lubosć k technice. A tak ma wón přeco wulke wjeselo. Sophia Budarjec
K pomnikej pućowali
Kafkaeskna twórba
Nowa dźiwadłowa hra Jaroslava Rudiša w Drježdźanach prapremjeru dožiwiła
Jaroslav Rudiš je čěski spisowaćel, dramatikar a awtor scenarijow. W Liberecu, Zürichu a Praze studowaše wón germanistiku, stawizny a žurnalizm. W lěće 2002 wozjewi swój prěni roman „Der Himmel unter Berlin“. Wot toho časa pisa romany, słuchoknihi, comicsy a dźiwadłowe hry w čěskej kaž tež němskej rěči. Při tym je Sakska takrjec jeho prěnje nastupišćo po puću do lisćin najlěpšich knihow Němskeje.
Jaroslav Rudiš wěnowaše so hižo Jeschkenowej rakeće („Grandhotel“), Berlinskej podzemskej železnicy („Der Himmel unter Berlin“), čěsko-słowakskej rewoluciji („Nationalstraße“) a nětko, w swojej najnowšej twórbje, Rudnym horam. Jeho nadawkowa twórba „Anschluss“ zaběra so z nimale pozabytej železniskej čaru po hraničnym hórskim hrjebjenju. Prapremjera dźiwadłoweje hry bu wjacekróć přesunjena. 26. junija pak bě skónčnje tak daloko, a Jaroslav Rudiš ju w Drježdźanskim statnym dźiwadle zjawnosći předstaji.
Kak je rozbudźena kóčka na titulnu stronu přišła
Isa Bryccyna z Kubšic zwjesela přećelow wuměłstwa z wosebitymi přeprošenjemi za wustajeńcy w Budyšinje
Łobjo rano, rozbudźena kóčka abo kačka jako stražnik – Isa Bryccyna z Kubšic je za wšitko a wšitkich prawe městno namakała. Su to jeje wuměłske twórby, kotrež na sfałdowanych łopjenach za wustajeńcy Budyskeho wuměłstwoweho towarstwa wabja. Tajke přeprošenja su něšto wosebite: Hinak, hač je to hewak z wašnjom, nimaja wone jenož dwě do štyri, ale wosom do dźesać stron. Tak je wjace městna za twórby a rozmyslowanja wo wuměłcach – přeprošenja su we wěstym zmysle minikatalogi. To zwjesela přećelow wuměłstwa, ale runje tak molerjow, grafikarjow kaž tež rězbarjow a socharjow, kotřiž w galeriji Budissin wustajeja. Tak je Klaus Drechsler w měrcu a aprylu plastiske twórby wustajał, a k nim słušeštej tež kóčka a kačka. Abo Gabi Keil z Drježdźan, molowaca „Łobjo rano“, wustaješe w aprylu a meji. W juliju bě wona znowa z hosćom w Budyšinje a podawaše tu kurs we wobłuku lětnjeje akademije wuměłstwoweho towarstwa w rozwalinje mnišeje cyrkwje.
Klětuša delnjoserbska protyka pod nowej redakciju nastała
Za Serbsku pratyju 2022 je prěni raz Gregor Wieczorek na čole redakcije. Wjele lět (1964–1992 a potom hišće raz 2011– 2021) bě Horst Adam hłowny redaktor. Ingrid Hustetowa so dale wo dźěćace strony stara, Bernd Pittkunings zestaja „pratyju za kśesćijanow“. (Přispomnjenje: Hižo loni běchmy namjetowali, přijomniši wuraz „cyrkwinska protyka“ wužiwać.)
Wodźaca wobsahowa tema přinoškow je tónkróć zašłosć a přitomnosć wsy Škódowa pola Choćebuza. Wo sydlišću su nastawki ze słowom a wobrazom w serbskej a němskej rěči. Zo w Škódowje měrnišo bydliš hač w Choćebuzu, wo tym pisa Hanamarja Měškankowa. Z nastawka čitar zhoni, zo bě sej wona z mandźelskim Alfredom hišće w rentnarskej starobje dom natwariła, zo běštaj samaj wjele dźěłow wukonjałoj. Něhdyša wučerka zdobom wustaja, zo móžeš so hišće z wjacorymi wosobami serbsce rozmołwjeć, zo młodźina hišće rady serbske nałožki pěstuje.
„Młody duch a młode ćěło“
Skupina Holaski swój prěni studijowy album wozjewiła
Tučasnje so na polu serbskeje hudźby tójšto hiba. Młode cyłki kaž Skupina Astronawt, Nowa Doba abo Brankatschki wozjewjeja swoje spěwy prawidłownje jako hudźbne wideja na platformje Youtube abo jako awdijoformaty na Spotifyju a dalšich streamingowych platformach. Jedna z tychle młodych skupin rěka Holaski, kapała wokoło štyrjoch Donatec bratrow Józefa, Michała, Bosćana a Tadeja z Chrósćic, a bubnarja Kita Marka z Noweho Łusča. Spočatk lěta hižo běchu woni z wozjewjenjom spěwa „Wódny muž“ w formje hudźbneho wideja na so skedźbnili. Nětko su so na hudźbny wulkoprojekt zwažili a album „Młody duch“ z dźesać swójskimi kompozicijemi wozjewili, a to analognje na cejdejce. Zynkonošak je wot minjeneho pjatka na předań.
Wuspytuja wšelake stile
Nic jenož navajo, abo: Hdy je „mała rěč“ wužitna?
W tutej kolumnje powěda šěsć redakciji SN znatych mjezynarodnych awtorow, wotměnjacy so pod pseudonymom „prof. Wink“, jónu wob měsac wo swojich nazhonjenjach a dožiwjenjach we wobłuku zetkanja kulturow, identitow, rěčow a narodnych mjeńšin.
Nanajpozdźišo z filmom „Windtalkers“ z hollywoodskim starom Nicolasom Cageom z lěta 2002 je powšitkownje znate: Nałožowanje rěče navajo w zwisku ze šifrěrowanej komunikaciju je ameriskim wojerskim jednotkam, wojowacym za čas Druheje swětoweje wójny z Japanskej, wuraznje pomhało. Japanscy dešifranća njezamóchu tónle „navajo-kode“ ženje rozłušćić. Mjenje znate pak je, zo su Američenjo w datym zwisku tež rěče přisłušnikow druhich „indianskich“ ludow resp. kmjenow, kaž na přikład Cherokeejow abo Seminolow, kaž tež europskich připućowarjow mjez druhim z Baskiskeje wužiwali. Z tutej zakładnej informaciju smy sej mosćik k małym europskim ludam a jich (často wohroženym) rěčam wutworili – to rěka k temje, z kotrejž so prof. Wink wosebje rady a intensiwnje zaběra(še).
Žiwjenje młodźinyw času pandemije
Minjenej lěće je Radworski młodźinski klub z kreatiwnymi idejemi a akcijemi spytał přeprěčić
Mejemjetanja, wjesne swjedźenje, reje, narodninske fety – wšeho toho smy so w zašłymaj lětomaj mjenje abo bóle wzdać dyrbjeli. Koronapandemije dla knježeše zwjetša měr w Serbach. Wona pak nas, wosebje młodźinu, dale poćežuje, dokelž su incidency zaso wysoke a postajenja krute. Město toho zo ma so młodostny/młodostna rozsudźić, dokal sej pjatk abo sobotu na party dojědźe, dyrbi wón/wona tež raz cyły kónc tydźenja doma wostać, dokelž nihdźe ničo njeposkićeja. Tež młodźinske kluby běchu loni a lětsa cyłu chwilu zawrjene, mjeztym su zaso přistupne. Njedźiwajcy toho njezhladuje Radworski młodźinski klub přezrudny na koronowej lěće. Wšako móžachu tam tež někotre wjerški dožiwić.
Z parnej lokomotiwu po puću
Tež přichodnje maja tajke jězby po jamach łužiskeho rewěra móžne być
Stawizny wosebitych ćahow z parnej lokomotiwu na čarach łužiskeho brunicoweho rewěra su mjeztym 30 lět stare. Załožił je jězby něhdyši předsyda Espag Dieter Schwirten. Tehdyša syć kolijow bě 1 400 kilometrow dołha. Dźensa wučinja wona jenož hišće třećinu tehdyšeje čary a zwjazuje stejnišća Janšojce, Čorna Pumpa a Hamor, do kotrychž su pódlanske čary zapřijate. Wobchad na kolijach podleži krutym wěstotnym předpisam. Wšako słuži železnica jeničce transportej tworow. Je-li wona wuwzaćnje za wosobowy wobchad dowolena, tam žadyn dalši ćah njejězdźi. Tomu je tež hižo před 30 lětami tak było.
Wróćohladanje
