Łamk ze ZSSR
Kónc junija 1948 bu Komunistiska strona Juhosłowjanskeje na přikaz Józefa Stalina z informaciskeho běrowa komunistiskich stron (Kominform) wot njeho wotchilaceje politiki dla wuzamknjena. 1948 je k rozestajenjam dóšło, dokelž spřećiwjachu so Juhosłowjenjo nahladam Stalina, zo bě ZSSR wšitke wuchodoeuropske kraje wuswobodźiła. Juhosłowjanska ludowa armeja pod maršalom Jozipom BrozomTitom bě sama fašistow wuhnała. 1948 chcyštej Juhosłowjanska a Bołharska konfederaciju socialistisch balkanskich statow wutworić, štož Stalin kruće zakaza. Wuzamknjenje Juhosłowjanskeje z kruha socialistiskich statow dowjedźe k łamkej z nimi, a kraj sta so pod Titom z načolnej mocu bloka njewotwisnych. To wuskutkowa so tež na Serbow, bě dźě Juhosłowjanska Domowinu po lěće 1945 aktiwnje podpěrała. Zwiski z Łužicu so tuž 1948 nahle přetorhnychu, a serbscy studenća, kaž Měrćin Benada, dyrbjachu balkanski kraj hnydom wopušíć. Štóž so pozdźišo domoj wróći, kaž Pawoł a Jan Nali, toho mějachu za titoista. Po lěće 1956 so poćah z Juhosłowjanskej a z druhimi socialistiskimi statami zaso normalizowaše.
Praski manifest 1968
27. junija 1968 wozjewi Praski časopis Literární listy manifest „Dva tisíce slov“. A tón płaći sobu jako najwažniši program Praskeho nalěća. Wón nasta na nastork organizowanych angažowanych njestronjanow – wědomostnikow, kulturnikow a spisowaćelow. Jara kritisce wobswětleše dokument reformowu politiku komunistiskeje strony kraja (KSČS) a jeho 1. sekretara Alexandera Dubčeka. Awtor manifesta, spisowaćel Ludvík Vaculík, zajimowaše so za Serbow a wopyta po přewróće tež lětni prózdninski kurs serbšćiny w Budyšinje. Podpisarjo manifesta su politiku wjednistwa KSČS a „mylenja socializma“ wótrje kritizowali, žadajo sej wot reformarjow strony „spěšniše a krućiše dalewjedźenje změnow w kraju“. Manifest namołwješe „dźěłaćerjow, ratarjow, wuměłcow“ stawkować, njebychu-li so reformy spěšnje w namjetowanym směrje dale wjedli.
Jurij Malink
Dr. Matej Broniš
Mina Witkojc
Józef Nawka
Bogumił Šwjela
Spóznawaja znowa bohatstwo Marxoweho myslenja
Jutře před 200 lětami, 5. meje 1818, narodźi so w Trieru Karl Marx, politiski žurnalist, duchowny inspirator a njesprócniwy organizator dźěłaćerskeho hibanja, kotrež so pozdźišo z jeho mjenom woznamjeni. Po Marxowej woli to njebě. Wozjewi dźě sam: „Wěm jeničce tole, zo žadyn Marxist njejsym.“
Po woli staršeju a přiwuznistwa so njeměješe, wuzwoliwši sej powołanje. Nic jurist, ale filozof być, za to so na swoje žiwjenje rozsudźi. Filozof pak noweho typa, kaž tole w znatej 11. tezy wo Feuerbachu postulowaše: „Filozofojo su swět jeno wšelako interpretowali, dźe pak wo to, jón změnić.“
Jeho prěnje wusahowace dźěło je hromadźe z přećelom na čas žiwjenja Friedrichom Engelsom 1847/1848 napisał. Wony „Manifest Komunistiskeje strony“ mějachu Serbja w lěće 1956 tež w swojej maćeršćinje w ruce. 1969 wuńdźe třeće, wot Pawoła Nowotneho do serbšćiny přełožene wudaće. Druhe bytostne dźěło Karla Marxa, zakónčeny prěni dźěl „Kapitala“, do wšěch spisownych rěčow přenjesene, serbsce njepředleži. Štó by sej zwěrił, tutu wobšěrnu knihu zeserbšćić?
