Kito Fryco Stempel
Mittwoch, 05. April 2017
geschrieben von: Manfred Laduš
Poet a wyši farar Kito Fryco Stempel zemrě 2. apryla 1867 w Lubnjowje, hdźež bě 40 lět z duchownym. 29. nowembra 1787 bě so wón w Parcowje na sewjeru Wojerec farskej swójbje narodźił. Po maturiće na Budyskim gymnaziju studowaše teologiju w Lipsku, bě tam z aktiwnym čłonom a seniorom korpsa Lusatia a přistupi 1809 Łužiskemu Serbskemu prědarskemu towarstwu. Po studiju bě najprjedy domjacy wučer, po tym lětdźesatk farar w delnjołužiskim Malinje (Greifenhain) a posledni serbski farar Lubnjowa. Pilnje je dźěła basnikow antiki do serbskeje rěče přełožował, na přikład „Theokritowe pěsni“, „Phaedrusowe fable“ a „Phaedrusowe basnicki z latinskeje do serbskeje rěcy dołojcnych Łužycow“. Sam je folkloristiske přinoški pisał a swójske pěsnje do časopisa Łužičan zapodał. Jeho najwuznamnišej delnjoserbskej twórbje běštej historiski epos „Pytanje za starym mjasecom abo łužyskich Serbow potłocenje“ a epos „Te tśi rychłe tšubały“, kotryž bu z dalšimi basnjemi Stempela 1963 w Budyšinje ćišćany. W Lubnjowskej cyrkwi dopomina tafla na basnika a fararja. Manfred Laduš
Karel Macků
Montag, 20. März 2017
geschrieben von: Mikławš Krawc
20. měrca 1992 zemrě Karel Macků. Serbja, kotřiž po lěće 1945 we Varnsdorfje dźěłachu abo wuknjechu, spominaja z dźakownosću na direktora wulkeje měšćanskeje šule. W młodych lětach bě jako Čech na morawsko-awstriskich pomjezach duchownu a materielnu nuzu narodneje mjeńšiny začuwał, z čehož rozwi so jeho humanistiska solidarita za Serbow. Bórze po kóncu Druheje swětoweje wójny nawjaza zwisk z Domowinu. Macků postara so wo to, zo smědźeše 13. februara 1945 w Drježdźanach wubombardowany Bjarnat Krawc z mandźelskej a dźěćimi přez hranicu do Čěskeje. Spočatnje zaměstni wón Krawcec swójbu w swojim bydlenju, pozdźišo dóstachu swójsku wilu. Z direktorom Serbskeho gymnazija prof. Mikławšom Krječmarjom staraše so Macků wo wukubłanje młodych Serbow – na gymnaziju, wobchodnej, hudźbnej kaž tež pedagogiskej šuli. Přećel Bjarnat Krawc wěnowaše swoju poslednju twórbu „Być abo njebyć“ Karelej Mackůwej, kiž ju potom rozmnoži. Macků organizowaše tež 4. nowembra 1945 koncert Varnsdorfskeje filharmonije w Budyšinje. Mikławš Krawc
FCK w Hórkach
Freitag, 17. März 2017
geschrieben von: Mikławš Krawc
FCK je skrótšenka za Fußballklub Karl-Marx-Stadt. Mustwo z dźensa zaso Kamjenicy nastupi před połsta lětami, 18. měrca 1967, w Hórkach přećiwo tamnišim koparjam. Tak znaći hrajerjo kaž Dieter Erler, Eberhard Vogel, Rolf Steinmann abo Manfred Lienemann běchu hižo lěto do toho w skałarskej wsy pobyli a prawdźepodobnje bě so jim tak lubiło, zo so sami za dalše zetkanje poskićichu. Wonu sobotu bě pancate wjedro, njedźiwajcy toho přichwata na 600 přihladowarjow do stadiona. A tući widźachu, kak hosćo Hórčanam 13 wrotow napraskachu. Kuriozita bě, zo po połčasu při stawje 5:0 „Matz“ Vogel a wrotar Manfred Hambeck swojej poziciji wuměništaj. Najlěpši třělc bě Steinmann z trojimi wrotami. Na forumje po hrě je so trenar FCK Horst Scherbaum wosebje hišće raz za dobre pohosćenje dźakował. FCK bě hižo tehdy načolnik tabulki a tři měsacy pozdźišo potom koparski mišter NDR. A hišće k dopomnjeću tehdyša zestawa Hórčanow: Gruhl, Pankalla, Wjela, Matješk (Kocor), Rjeda, Šwon, Domaška, Wornar, Macka, Rjelka, Cyž, Štrawba. Mikławš Krawc
Jurij Wjela
Montag, 06. März 2017
geschrieben von: Manfred Laduš
Wučer, spisowaćel, Maćicar a lawreat Myta Ćišinskeho Jurij Wjela narodźi so 4. měrca 1892 skałarskej swójbje w Kubšicach. Po studiju na Budyskim Krajnostawskim wučerskim seminarje, hdźež bě starši towarstwa Swoboda, nastupi 1913 wučerske městno w Njeswačidle. Tamniši knježk jeho 1919 ze šule wuhna. Wjela wučerješe nětko w Komorowje, wot 1927 lětdźesatk w Bukecach, zwotkelž jeho nacije ze Serbow wupokazachu. Po lěće 1946 bě načolnik šulskeho wotrjada Domowiny, wučer na Budyskej Serbskej wyšej šuli, docent SWW a čłon prezidija Měroweje rady NDR. Hižo 1911 spisa powědančka, kaž „Šćipata Marhata“ a „Wjesny křiž“. We wjele předstajenych dramach rozestaješe so z potłóčowanjom Serbow kaž w „Knjezu a roboćanu“, „Zhubjenej njewjesće“ a „Paliwace“. W kruchu „Naš statok“ namołwi do boja přećiwo nacizmej. Po wójnje nastaštej dramje „Jan Michał Budar mjez roboćanami“ a „Woheń nad Bukecami“ a wuńdźechu knihi z jeho pjera w LND kaž „Wučer mjez ludom“, „Bjez prócy a potu njepřińdźeš k złotu“, „Naš statok“, „Pětr z Přišec“ a „Robotow pak njebě kónc“. Manfred Laduš
Jan Hempel
Donnerstag, 23. Februar 2017
geschrieben von: Manfred Laudš
Serbski tworjacy wuměłc Jan Hempel bě so 20. februara 1917 swójbje zahrodnika w Budyšinje narodźił. Po šuli nawukny powołanje dekoraciskeho molerja a je na Drježdźanskej Akademiji wuměłskeho rjemjesła a tworjaceho wuměłstwa studował. Swoje kmanosće jako wuměłc wudospołni w Memelu, Stuttgarće a Plauenje. 1946 so do Budyšina wróći a je 1948 Koło serbskich tworjacych wuměłcow sobu załožił. Jeho pioněrski wuměłstwowy skutk bě klankotrikowy film po serbskej bajce „Bity njebiteho njese“. Běše to prěni wot serbskich powołanskich wuměłcow zhotowjeny a jedyn z prěnich klankotrikowych filmow DEFA scyła. Z dalšimi tajkimi sta so Hempel z nanom trikoweho filmowstwa NDR. Něšto lět bě samo wuměłstwowy nawoda studija za trikowe filmy DEFA w Drježdźanach. Lětdźesatki dźěłaše jako grafikar, ilustrator, scenograf, awtor, wuhotowar, moler a filmowy režiser, mjez druhim za Serbske ludowe dźiwadło, pozdźišo NSLDź, wot lěta 1965 za SLA a za LND. Jan Hempel bě awtor knihow wo wódnym mužu a Pumpoće. Manfred Laduš
Michał Frencel
Dienstag, 14. Februar 2017
geschrieben von: Manfred Laduš
Dźensa před 350 lětami narodźi so farar a pěsnjer Michał Frencel farskej swójbje w Budestecach. Jeho nan Michał njebě jeničce duchowny, ale tež rěčespytnik, prěni přełožer Noweho zakonja a tuž znaty jako załožićel hornjoserbskeje spisowneje rěče. Dźesać lět młódši bratr Abraham bě tohorunja dušepastyr, sławny stawiznar a sorabist. Po maturiće w Budyšinje studowaše Michał Frencel-młódši pjeć lět teologiju we Wittenbergu a skónči jako magister. Wot lěta 1695 hač do 1725 bě wón z woblubowanym serbskim fararjom w Čornym Chołmcu, hdźež je na wjelestronske wašnje serbske wosadne žiwjenje spěchował. Po tym bě hač do smjerće 1752 duchowny Janskeje cyrkwje w susodnych Wojerecach, hdźež bu pochowany. Kaž druzy muscy Frenclec swójbni je tež wón serbsce, łaćonsce a němsce pěsnił, zwjetša składnostne basnje. Hižo jako student we Wittenbergu spisa wuznaće k nahladnosći serbstwa „De idolis Serborum“. Zachowana je mjez druhim jeho serbska pěseń z lěta 1701, kotruž je wón nanej k połstatemu jubilejej ordinacije jako farar w Kózłom wěnował. Manfred Laduš
Jan Gelanski
Donnerstag, 09. Februar 2017
geschrieben von: Manfred Laduš
9. februara před 250 lětami zemrě w Hodźiju žiwnosćer a wučeny bur Jan Gelanski, kiž znaješe jako polyglot 38 rěčow. 3. nowembra 1699 bě so wón chudej chěžkarskej swójbje w Hnašecach pola Budyšina narodźił. Słužeše jako kruwar pola burow a pola lěkarja w Bernstadće nad Eigenom. Po tym zasydli so w Hodźiju, hdźež žiwnosć wobhospodarješe. Wjele lět přizasłužeše sej pjenjezy jako dohladowar sakskich kurwjerchowskich dróhow – hłownje bě to dróha mjez Biskopicami a Budyšinom. Wulce wědylačny wudawaše wón wjele pjenjez ze swojeje skromneje zasłužby za nakup knihow. Z pomocu biblijow, spěwarskich, rěčnicow přiswoji sej znajomosće 38 rěčow. W dźesać rěčach móžeše so rozmołwjeć a pisać. Tež jeho w lěće 1730 rodźena dźowka Hana Marja Gelanskec nawukny wjacore cuze rěče. Wona zemrě 1794. W muzeju w starym Budyskim Serbskim domje na Lawskich hrjebjach bě ze zawostajenstwa Gelanskeho wustajena waha z lěta 1735 ze serbskim napisom, kotruž chowaja nětko w magacinje Budyskeho Serbskeho muzeja na Hrodźe. Manfred Laduš
Julius E. Wjelan
Mittwoch, 01. Februar 2017
geschrieben von: Manfred Laduš
Narodny prócowar, Maćicar, spisowaćel a grafikar Julius Eduard Wjelan narodźi so 1. februara 1817 swójbje Slepjanskeho fararja Jana Wjelana. Na Budyskim gymnaziju spřećeli so z Janom Arnoštom Smolerjom. Kaž tón studowaše wón we Wrócławju teologiju, sta so 1841 z čłonom tamnišeho Akademiskeho towarstwa za łužiske stawizny a rěče a běše po Smolerju starši jeho serbskeje sekcije. Wot 1852 fararješe J. E. Wjelan zasłužbnje hač do swojeje smjerće 7. apryla 1892 w Slepom. Njehladajo na přesćěhowanja je wón serbstwo w Mužakowskej holi přećiwo zasakłej germanizaciji stata zmužiće zakitował. W časopisu „Łužičan“ wozjewi swój kritiski spis „Tyranstwo 19. stotka w Delnych Łužicach“ a do Serbskich Nowin bě tójšto přinoškow „Z hole“ spisał. Nadarjeny grafikar je barbojte wobrazy wo serbskej narodnej drasće za Smolerjowe „Pěsnički“ rysował. Za Tydźenske a Serbske Nowiny bě Wjelan prěni grafikar, kiž zhotowi 32 satiriskich wobrazow za serial „Knjez Wjesela na swojim kuble“ a za SN wignety za cyklus „Hans Depla a Mots Tunka“. Manfred Laduš
Rudolf Mjeń
Freitag, 27. Januar 2017
geschrieben von: Manfred Laduš
28. wulkeho róžka 1767 narodźi so Rudolf Mjeń w Njeswačidle swójbje fararja Jurja Mjenja. Nan bě tam wot lěta 1750 hač do smjerće 1785 diakon a duchowny. Na njeho a jeho odu „Serskeje rěče zamóženje a chwalba w rěčerskim kěrlušu“ dopomina na Njeswačanskim starym kěrchowje dwurěčna wopomjatna tafla. Rudolf Mjeń studowaše teologiju we Wittenbergu a přisłušeše Serbskemu prědarskemu towarstwu. Po studiju bě najprjedy pomocny prědar w Budestecach a wot 1793 do 1808 farar w Kotecach. 1806 wuda wón „Rěčerski kěrluš“ nana ze swójskim němskim přebasnjenjom. Wot lěta 1808 hač do smjerće 1. januara 1841 bě duchowny a wyši farar w Lubiju. Nimo nabožnych twórbow a spěwow za serbskich wojakow pěsnješe Mjeń tež po ludowym wašnju spěwne twórby wo serbskim wjesnym žiwjenju „Chwalba burstwa“, „Žně“ a „Křćizna“. Wone buchu hakle po jeho smjerći w Budyšinje 1843 ćišćane. Dale spisa dlěši žiwjenjoběh „Z mojeho žiwjenja, wěrnosć, nic basnistwo“. Rudolf Mjeń płaći jako předchadnik Handrija Zejlerja. Manfred Laduš
Skupina Warnoćicy
Montag, 23. Januar 2017
geschrieben von: Mikławš Krawc
22. januara 1947 załožichu w čěskich Warnoćicach (Varnsdorfje) skupinu Domowiny. W hotelu „Stalingrad“ na naměsće běchu so zešli w měsće dźěłacy, słužacy abo wuknjacy Serbja/Serbowki. Za předsydu wuzwolichu Bjarnata Rachela, Pawoł Kmjeć sta so z naměstnikom, Hana Kowcec ze zapisowarku a Monika Justec z jeje zastupjerku. Za pjeć měšćanskich dźělow wuzwolichu dowěrnikow. Pozdźišo schadźowachu so w Serbskim domje na Stalinowej. Njeboh dr. Měrćin Völkel wuzběhny na wopomnjenskim zarjadowanju 1998: „We Varnsdorfje rozwi so zhromadne serbske kulturne, sportowe kaž tež cyrkwinske žiwjenje, ... wudawaše so časopis ‚Naš puć‘, hraješe so dźiwadło, wustupowaše měšany chór, stajachu a mjetachu meju, wubědźowachu so mustwa serbskich studentow z mustwom serbskich dźěłaćerjow w kopańcy. W katolskej cyrkwi swjećachu přez lěta serbske Bože mšě.“ Dodać chcemy, zo hrajachu serbske mustwa tež přećiwo čěskim a samo přećiwo wubrance w měsće dźěłacych Juhosłowjanow. A mějachu studentsku rejwansku kapału. Mikławš Krawc
