Nowemberska rewolucija krawnu wójnu skónčiła
Dźensa před sto lětami w kejžorskej Němskej w nimale sto městach za měr a přećiwo monarchiji demonstrowali
Hižo 2. awgusta 1917 bě w němskej wójnskej marinje zběžk přećiwo dalewjedźenju wójny wudyrił, kotryž bu poraženy. Wjednikaj zběžka, matrozaj Albin Köbis a Max Reichpietsch, buštaj 5. septembra 1917 zatřělenaj. Samsny strach hrožeše nětko stam zajatych namórnikow z Kiela. Pod nawodom socialdemokratiskeho bywšeho dźěłaćerja na łódźnicy a nětčišeho namórnika Karla Artelta załožichu 2. nowembra 1918 w Kielu radu namórnikow, kotraž je za 3. nowember wulku protestnu demonstraciju organizowała. Tysacy dźěłaćerjow a rewolucionarnych wojakow so namórnikam přizamknychu. Artelt namołwi 7 000 demonstrantow, zajatych wuswobodźić. Pod komandom oficěra pak zašlahachu wojacy puć, třělachu na demonstrowacych, morichu dźewjeć z nich a zranichu něhdźe 30. Matrozojo zabichu na to oficěra, a wojacy so zběžkarjam přizamknychu. Namórnicy so ze stawkowacymi dźěłaćerjemi města zbratřichu a wuswobodźichu w běhu dweju dnjow wšitkich swojich zajatych kameradow. 3.
Kuriozity – dalmaciske
Swoje wobkedźbowanja po puću w Chorwatskej napisał Křesćan Krawc (4)
Srdź rěka hora nad Dubrovnikom z terasu a restawraciju, po etažach na nahłym zwisu zarjadowanej, z wuhladom na Dubrovnik. Na Srdź dóstanješ so z kabinu po powjazowce. Hižo deleka w měsće nas na plakatach přeprošuja do muzeja wobydlerskeje wójny na Srdźu. Na tamnej stronje Srdźa, blisko chorwatsko-bosniskeje hranicy, w tym padźe Republiki Srpskeje, je na starej twjerdźiznje Muzej Domovinskog rata srpsko-crnogorske agresije 1991 instalowany. Wulke pismiki nam do wočow bija: HOMELAND WAR MUSEUM.
Hdyž sy ze swójbnymi, mjez nimi z dźesaćlětnej, na dowolu, to muzej wuwostajiš. Ale dźiwno, w tym padźe so my wšitcy do wójnskeho muzeja podamy.
Muzej na Srdźu
Pomnik za padnjenych w Jaworje swědči wo struchłych stawiznach
Pohladnicy powědaja wo dawnych časach, swědča wo podawkach ludźoch. Alfons Handrik wotkrywa nam swět, na kotryž smy w minjenych lětach nimale pozabyli.
Na pohladnicy z lěta 1921 widźimy wjele zajimawostkow z Jawory pola Pančic-Kukowa, hdźež mějachu tehdy 160 přewažnje serbskich wobydlerjow. Nimo cyłkowneho napohlada na wjes z Pančičanskeje strony a na tři markantne statoki – Zarjeńkec a Čórlichec kubło a Kowcec hosćenc – napadnje pomnik, postajeny na městnje, hdźež křižujetej so pućej mjez Pančicami a Krěpjecami z dalšim, wjeducym z Wotrowa přez Jaworu dale do Miłoćic.
Jubilar z dwěmaj domiznomaj
Jurajej Kubánce, wuznamnemu choreografej a akribiskemu slědźerjej na polu ludoweje kultury, k dźewjećdźesaćinam
Wjelelětny wuměłski nawoda Serbskeho ludoweho ansambla Juraj Kubánka swjećeše 31. winowca dźewjećdźesate narodniny. Składnostnje tohole jubileja wuhotujetej jemu SLA a SĽUK – słowakski pendant serbskeho ansambla a ćěleso, za kotrež je tohorunja skutkował – 24. nazymnika w Bratislavje we wobłuku počesćowanja program z jeho najznaćišimi choreografijemi.
Češa a Słowacy w zhromadnym staće zjednoćeni
28. oktobra 1918, před sto lětami rakuske knjejstwo wotstronili a Čěskosłowaksku republiku załožili
Češa swjeća kóždolětnje 28. oktobra swój narodny swjatk. Njedźelu budźe tomu sto lět, zo bu Čěskosłowakska republika w Praze wuwołana. Čěske kralestwo, kotremuž tehdy tež Šleska, Hornja a Delnja Łužica přisłušachu, bě 1526 pod rakuske Habsburgske knjejstwo přišło a zwosta w jeho monarchiji hač do 28. oktobra 1918. Přećiwo germanizaciji wobarachu so Češa w 19. lětstotku tež z hibanjom narodneho wozrodźenja. Słowakska přisłušeše wot spočatka 10. lětstotka madźarskemu kralestwu, kotrež pozdźišo zaso rakuskemu kejžorstwu podsteješe. Madźarska Słowakow tohorunja narodnje potłóčowaše. Spočatk 19. lětstotka dóńdźe k přibliženju Słowakow a Čechow, a tak nasta tež słowakske narodne hibanje. Předewšěm wójsko bě rakuskim kejžoram knjejstwo w dunajskej dwójnej monarchiji z 18 narodami a narodnosćemi lětstotki zaručiło.
Prašenje Ketličanskeho kapłana Domaški překwapjace Ze zapiskow Richarda Zahrodnika, 8
Dźěćatstwo w narańšej ewangelskej kónčinje mjez Bukecami a Lubijom kónc 19. lětstotka wopisuje 1962 zemrěty Richard Zahrodnik. Originalny němskorěčny tekst ze swójbneho archiwa staj jeho prawnučk Friedhard Krawc a Arnd Zoba-Bukečanski zeserbšćiłoj.
Mój nan prošeše lěkarja, zo by mje lěkował. To je so tež stało. Po dlěšim lěkowanju dyrbjach nana sobu přiwjesć. Wuslědk bě jěre přesłapjenje. Lěkar nuznje wot naju předewzaću wotradźowaše, mje za wójsko přizjewić. Wutroba njeby wojerske strapacy wudźeržała. Je předstajomne, zo mje wójsko po něšto času z ruinowanej wutrobu a bjez renty pušći. Njedóńdźe-li pak k trajnym napinanjam ćěła, bychu so zjawy rósta poněčim wotstronili. Běch njezbožowny, zo buchu moje powołanske plany nahle zničene. Płakajo kročach poboku starosćiweho nana domoj. Wón spyta mje tróštować ze słowami: „Njetrjebaš pišćeć, njewěš, za čo je to dobre.“
Kuriozity – dalmaciske
Swoje wobkedźbowanja po puću w Chorwatskej napisał Křesćan Krawc (3)
Někak 120 metrow před skalnatej sćěnu ćisnje kapitan kótwicu do wody, a naši młodźi kaž na komando z jachty skoča a wotpłuwaja, dźěd za nimi. Jenož wowka wostanje na jachće, byrnjež wjele lěpje płuwała hač dźěd …
Módra prózdnjeńca
Wnučka Hana, dźesaćlětna, mi přiwoła: „Hłowu hłuboko dele, hewak storčiš do wjercha skały!“ A dźowka dodawa: „Njerozdrapaj sej nop!“ Zadźeržu dych a so podnurju. Njeboj so bobaka, nurjenje je hižo w dźěćatstwje po Hućinjanskich hatach moja sylnosć była! Ale tónraz pod-wodu-płuwanje žadyn kónc nima. Wuwalam woči a pytnu, kak je woda dale a módriša. Wojuju z rukomaj a nohomaj, doniž mje tale módrina nad wodu njezběhnje. Sym prózdnjeńcu docpěł.
Jězby po swěće čaja – Jedna rostlina, njeskónčnje wjele słodow 7
Wo šćipanju čaja a wo bědnych wuměnjenjach dźěłaćerjow smy na tutym městnje hižo zhonili. Dźensa wěnujemy so dalšemu předźěłanju čerstwych łopjenow na wšelake družiny čaja. A kak móhli to lěpje dyžli nic z parjacym so čajom před sobu, na přikład z cunim běłym, tajkim prawym kejžorskim. Wšako smědźachu něhdy w starej Chinje jeničce kejžor a jeho najwyši zastojnicy wony čaj pić, po žnjach najmjenje wobdźěłany. Běły čaj po starym wašnju, kotrež dźensa hišće za čaj wyšeje kwality nałožuja, pak wonka pak nutřka poł dnja suša, potom łopjena wuběraja a při niskej temperaturje we wok-pónoji abo w korbje nad wohenjom łahodnje sćopla.
Spěchuje hudźbnu kulturu w cyrkwi a zjawnosći
Na wopyće pola organista Chrystofa Mikławška w Serbskich Pazlicach
Kralownu instrumentow wobknježić je wulki dar. Dobry interpret zamóže přez nju ludźom do duše rěčeć, jich emocionalnje pozbudźeć a sensibilizować. Serbske katolske a ewangelske wosady smědźa zbožowne być, zo maja wuběrnych organistow, kotřiž su sej na hudźbnej šuli a w priwatnym wukubłanju přiswojili hraće na krasnje klinčacym instrumenće.
Mjez tymi, kotřiž zamóža jako interpreća technisce a sensibelnje hudźbu pišćelow kemšerjam a připosłucharjam do wutroby rěčeć dać, je bórze 35lětny Chrystof Mikławšk ze Serbskich Pazlic. W dźěłarni jeho rjaneho, nowonatwarjeneho swójbneho domu hnydom začuwaš, zo je młodemu Serbej a nanej třoch dźěći – dźewjećlětneje Heleny, sydomlětneje Luizy a dwulětneho Gabriela – hudźenje jara wažny žiwjenski eliksěr. Tutón zaćišć zwuraznjeja tam tři keyboardy, na blidźe ležace noty, při blidźe stejacy akordeon, na kamorje tačele a tačelak.
Keramika, akwarele, kaligrafija su dopokaz wysokeje kwality
Wustajeja wuměłske twórby Wórše Lanzyneje w Budyskej SKI
Lědma druhi wuměłc abo druha wuměłča je před lětdźesatkami serbske tworjace wuměłstwo tak wobwliwowała a k serbskemu wuměłskemu kubłu přinošowała kaž Wórša Lanzyna. Wona je našu estetiku wšědneho dnja sobu na načasny niwow zběhnyła.
Wórša Lanzyna je po studiju na Wysokej šuli za nałožowane wuměłstwo w Praze a naslědnje na Wysokej šuli za grafiku a knižne wuměłstwo w Lipsku wot 1956 do 1962 w Ludowym nakładnistwje Domowina serbske knihi wuhotowała a po tym jako swobodnje skutkowaca wuměłča, zwjetša hromadźe ze swojim mandźelskim Steffenom Langu, tworiła, a to w Kole serbskich tworjacych wuměłcow.
Budyska Serbska kulturna informacija (SKI) je srjedź septembra składnostnje jeje 90. narodnin wustajeńcu wotewrěła, za čož sej dźak zasłuža. A čłowjek so dźiwa, zo njejstej so w Budyšinje muzej abo galerija namakałoj a so tworjenju wuměłče Lanzyneje składnostnje jubileja wotewrěłoj. (K 75ćinam w Njeswačidle a k 80ćinam w Serbskim muzeju w Choćebuzu bě to hinak.)
