Štó što chce, jeli (nje)wě, štó je?
Premjera inscenacije „Paradiz w dobrej stwě“ Němsko-Serbskeho ludoweho dźiwała je znowa wujewiła, zo je słód přihladowarjow łoskoćiwa wěcka. Tu pak nima wo prašenje hić, w kotrej měrje bě předstajenje kulojta naležnosć abo hač su dźiwadźelnicy přeswědčili. W prěnim rjedźe mjenujcy aktualna produkcija pokazuje, zo steji NSLDź dale před samsnej ćežu kaž na přikład rozhłós a naš wječornik: Što poskićiš, wobsteji-li publikum teoretisce ze Serba kóždeježkuli staroby a kóždehožkuli zajima? Wotmołwa zda so jednora: Program dyrbi wotměnjawy, mnohostronski a wuwaženy być. Zo hodźał so tajki zwoprawdźić, je pak sobudźěło přihladowarjow/připosłucharjow/čitarjow trěbne.
„Njeńdźe jenož wo nas“
Domowina a jeje pomocnicy zběraja ke kóždej składnosći podpisma za wobydlersku iniciatiwu Minority SafePack. Kak běži a kelko su zezběrali, wo tym je so Janek Wowčer z předsydu Domowiny Dawidom Statnikom rozmołwjał.
Sće z mnóstwom w Serbach zezběranych podpismow spokojom?
D. Statnik: Mnozy su digitalnje podpisali, tež do zarjada Domowiny dochadźeja wšědnje lisćiny a podpismowe karty. Přiwšěm dotalne mnóstwo skerje njespokoja. Tuž prosymy kóždeho, zo by iniciatiwu podpěrał a tak dopomhał, prawa mjeńšin w Europje polěpšić.
Što je přičina, zo je dotal tak mało ludźi pola nas iniciatiwu podpisało?
D. Statnik: Dyrbiš tójšto informacijow dawać. Ludźo su skeptiscy wosobinskich datow dla. To móžu rozumić. Wuzběhnu hišće raz, zo dodźeržimy wšitke žadanja datoweho škita a zo so daty za ničo druhe njewužiwaja.
Čehodla měli Serbja abo Južnotirolčenjo iniciatiwu podpěrać. Wšako maja woni hižo poměrnje dobry mjeńšinowy škit?
A što je nam Ćišinski hódny?
To poslednje, štož móhli w padźe Muzeja Ćišinskeho w Pančicach-Kukowje činić, su mjezsobne wumjetowanja. Fakt je, zo njeje tuchwilna městnosć w Šuli Ćišinskeho jako muzej za česćowanje našeho sławneho basnika, duchowneho, redaktora a dramatikarja scyła akceptabelna. Što drje by njeboh Jurij Bětnar rjekł, by-li widźał, što so z jeho žiwjenskim skutkom stawa? Jako šuler sym dožiwił, z kajkej zahoritosću a narodnym wědomjom je so wučer matematiki, nawoda chóra Lipa a jedyn z nawodow Pančičanskeje Domowinskeje skupiny za to zasadźał, zo by Jakub Bart-Ćišinski w zjawnosći prawe a swojemu tworjenju wotpowědne hódne městno měł.
Na kóncu je to rozsud koalicije
Sakska přistaja tuchwilu na šulach dwě třećinje přidružnikow a jednu třećinu wukubłanych wučerjow. W přichodnych lětach ma swobodny stat kóžde lěto potrjebu 1 500 do 2 000 wučerjow. Frakcija CDU w Sakskim krajnym sejmje je tuž za to, wučerjam hač do staroby 42 lět status zastojnika přizwolić. Šulskopolitiski rěčnik frakcije Lothar Bienst wotmołwja tu na prašenja Milenki Rječcyneje.
Čehodla faworizuje frakcija CDU, sakskich wučerjow na zastojnikow powołać?
L. Bienst: Byrnjež mnozy čłonojo frakcije wo zastojnstwje wučerjow přeswědčeni njebyli, je tónle krok wažna naprawa, wjace młodych ludźi za sakski kubłanski system nawabić, jich tu dźeržeć a nazhonitych wučerjow a nazhonite wučerki wróćo zdobyć.
Wostanje tomu tak, zo maja so nimo nowych wučerjow jenož ći jako zastojnicy powołać, kotřiž su młódši hač 42 lět?
L. Bienst: Haj, tuchwilny staw jednanjow na tej warianće bazuje.
Kotre rozsudne argumenty su k tomu wjedli?
Kritiske hłosy njeignorować
Dobyćerjam wubědźowanja „Rěči přichilena komuna – Serbska rěč je žiwa“ wulke připóznaće. Z Wojerecami, Kulowom, Hodźijom, Łazom a Ralbicami-Róžantom buchu komuny počesćene, kotrež su so na dotal třoch wurisanjach stajnje wobdźělili. Runje tak prawidłownje běchu Kamjenc, Slepo, Wulka Dubrawa a Worklecy pódla. Tež to zasłuži sej respekt. Wšako maja tule formu dwurěčnosć w swójskej komunje přepruwować za prawidłowny a samozrozumliwy srědk.
Zo z nowym wjesnjanostu nowy dych zaćehnje, to su tónkróć Chrósćicy a Rakecy dopokazali. Z prěnim wobdźělenjom stej so wobě komunje hnydom do dobyćerskeho kruha dóstałoj. Wuběrnje! Trójku nowačkow su Bóšicy wudospołnili. Tak je so na třoch dotal wotmětych wurisanjach 22 komunow znajmjeńša jonu wobdźěliło. To je dobra połojca wonych 42 po Serbskim zakonju pomjenowanych w serbskim sydlenskim rumje Budyskeho a Zhorjelskeho wokrjesa.
Swójbam wjace poskićeć
Z nowym wodźacym motiwom „Tu so zbožo jewi“ wabi jězorinowy turistiski region wo hosći. Andreas Kirschke je z naměstnym jednaćelom turistiskeho zjednoćenstwa Łužiska jězorina Marcusom Heberlu wo pozadkach, zaměrach a wusměrjenju noweho marketingoweho koncepta porěčał.
Knježe Heberle, za čo steji wodźacy motiw „Tu so zbožo jewi“?
M. Heberle: Moto zwjazuje stawizny, přitomnosć a přichod regiona. Wusměrja so na žiwjensku kwalitu a wjeselo w přichodnej dowolowej kónčinje.
Bě nowy koncept nuznje trěbny?
M. Heberle: Haj, dotalny bě z lěta 2009. Ramikowe wuměnjenja su pak mjeztym změnjene. Po zesunjenju dna při Horjanskim jězoru w lěće 2010 su přeco hišće wulke přestrjenje zawrjene. Turistiska infrastruktura, poskitki kaž tež přeća dowolnikow su so změnili. Tomu so z nowym konceptom přiměrjamy. Wón płaći nětko dźesać lět.
Što su zaměry noweho koncepta?
Angažement přećiwo zabyću
Politisko-historiske kubłanje je Wojerowskim kubłanišćam wažne. Milenka Rječcyna je so ze zamołwitej Regionalneho dźěłanišća za kubłanje, demokratiju a žiwjenske perspektiwy Wojerecy/Wuchodna Sakska (RAA) za tajke projekty Eriku Xenofontov rozmołwjała.
Kotre projekty zaběraja so z politiskohistoriskim kubłanjom šulerjow?
E. Xenofontov: Tuchwilu mamy dwaj poskitkaj. Přez cyłe šulske lěto wotměwa so projekt „Přećiwo zabyću“, zaběracy so z nacionalsocializmom. Wosebje powabliwe je zarjadowanje, na kotrymž witamy časowych swědkow a jich potomnikow a jězba do Auschwitza. Dalši projekt wěnuje so dobje NDR. Tež do njeho su rozmołwy z časowymi swědkami a studijna jězba zapřijate.
Wšudźe je rěč wo trajnosći projektow, we wobłuku RAA tohorunja?
E- Xenofontov: Haj, zwěsćamy, zo přichadźeja na zarjadowanja husto młodostni, kotřiž su so před lětami sami na projektomaj wobdźělili. Woni angažuja so potom w towarstwach abo na projektach k temam, na kotrež towaršnosć zdźěla pozabywa.
Stawizny móža tež bolostne być
Z nowym zakonjom wo holocausće je sej Pólska po mojim měnjenju klasiske samowrota třěliła. Oficialnje chcył so kraj tomu wobarać, zo so w zwisku z nacistiskimi zaničowanskimi lěhwami we wot němskich okupantow wobsadźenej Pólskej za čas Druheje swětoweje wójny přeco zaso mylnje wo „pólskich lěhwach“ rěči. To je na jednym boku zrozumliwe. Na tamnym boku so prašeš: Čehodla trjebaš za to zakoń a razne chłostanja? Nětko je takrjec jako pódlanski efekt znowa debata wo tym wudyriła, w kotrej měrje běchu Polacy swój čas na přesćěhanju a morjenju Židow wobdźěleni. Při tym drje so stare rany zaso puknu, wšako dźe tež wo historiske fakty, kaž wo morjenje 300 Židow 1941 we wuchodopólskim Jedwabne. Jich njeběchu němscy wojacy masakrěrowali, ale křesćanscy pólscy susodźa. To pak su fakty, kotrež tam dźensa tak rady njesłyša.
Z partnerskimi předewzaćemi
Powołanskošulski centrum „Konrad Zuse“ (BSZ) we Wojerecach přeproša zajimowanych šulerjow a jich staršich zajutřišim, sobotu, na dźeń wotewrjenych duri. A činja to prěni raz po nowym koncepće. Ze šulskim nawodu Wolfgangom Gösselom je so Silke Richter rozmołwjała.
Kak dny wotewrjenych duri na kubłanišću wuhotujeće?
W. Gössel: Dotal smy młodostnym regiona wobšěrny kubłanski poskitk našeho BSZ předstajili. Kóždy kolega je wo tym rozmyslował, kak móže kubłanišćo tón dźeń wopytowarjam informatiwne a zajimawe być. Nam bě přeco wažne, zo sej hosćo naš dom jenož njewobhladaja, ale zo su aktiwnje zapřijeći a wo wukubłanju derje informowani.
Čehodla ma to lětsa hinak być?
Serbski spěw w štyrjoch rěčach
Lětuša inscenacija Němsko-Serbskeho ludoweho dźiwadła na hłownym jewišću „Paradiz w dobrej stwě“ změje sobotu, 17. februara, premjeru w Budyšinje. Składnostnje toho je so Bosćan Nawka z dramaturgowku hry a zastupjerku intendanta za serbske dźiwadło Madleńku Šołćic rozmołwjał.
Knjeni Šołćic, premjera „Paradiza w dobrej stwě“ Markusa Köbelija so bliži. Što móžeće nam k stawej přihotow rjec?
M. Šołćic: Tuchwilu wšědnje probujemy, a přihoty běža po planje. Mjez druhim zaklinči znaty serbski spěw, kotryž smy do ameriskeje jendźelšćiny, šwicarskeje němčiny, francošćiny a japanšćiny přełožić dali. Zdokonjeli su to za nas Ornafec swójba z New Yorka z Benjaminom Nawku, z Berna pochadźacy klankodźiwadźelnik našeho domu Jan Schneider, Marija Šołćic z Nancy a Goro Kimura z Tokija. Za tydźeń přewjedźemy potom kompletne proby.
Lětsa skupina lajkow sobu hraje. Bě to zwoprědka wotpohlad?
