Aus der aktuellen Ausgabe vom Freitag, 12 Oktober 2018

Luxemburg (dpa/SN). Na wuradźowanju wo přesadźenju europskeje charty wo zakładnych prawach dóńdźe wčera w kruhu justicnych ministrow Europskeje unije k eklatej z Pólskej. Kraj protestowaše po informacijach diplomatow přećiwo pokazce na diskriminaciju homoseksualnych a je planowanu deklaraciju ministrow wotpokazał. Awstriski minister za wustawu­ Josef Moser podawk wčera wječor wobkrući.

Kaž wobdźělnicy z posedźenja rozprawjachu, bě napjatosć w rumnosći čujomna. Někotři z nich mějachu za „hańbu“, zo njejsu kraje EU kmane na zhromadnu poziciju nastupajo zakładne prawa so dojednać. „To je podawk bjez runjeća“, rěkaše z kruha wobdźělnikow. Pólska swój weto z tym wopodstatni, zo sej w deklaraciji „škit křesćanow a Židow“ před di­skriminaciju wuraznje nježadaja, ale zo dźe jenož wo homoseksualnych, dźěći migrantow a žony. Nabožna hida Europu zajědojća a demokratiske zasady podrywa, rěka w zdźělence pólskeho justicneho ministerstwa. Pólska wobhladuje so jako zakitowarka zasadnych prawow a je samozrozumliwje respektuje.

Budyski wokrjes hotuje so na wutwar šěrokopasmoweje techniki

Wojerecy (AK/SN). Hoberski nadawk, wšón Budyski wokrjes z modernej šěrokopasmowej techniku za spěšny internet zastarać, chcedźa hač do decembra 2020 zmištrować. Wokrjes inwestuje za to 129 milionow eurow. 90 procentow kóštow přewozmje Zwjazk w formje spěchowanskich srědkow. „To je bjezdwěla hoberski nadawk. Dźěłaćerjo dyrbja dohromady 5 000 kilometrow škleńčno­nićoweho kabla kłasć, zo hodźa so 100 megabitow datow dale dawać. Kable chcedźa hač do domow skłasć. Něhdźe 59 000 domjacnosćow je potrjechenych. Kóždy wobsedźer ležownosće dyrbjał tutón dar jako přinošk k zwyšenju hódnoty swojeho domu přijimować, podšmórny Birgit Weber, přirjadnica krajneho rady Michaela Hariga (CDU), na posedźenju Wojerowskeje měšćanskeje rady.

W mnohich krajach je so wjelk zaso nawróćił, a wšudźe maja swoju lubu nuzu z nim. Mjeztym stej tež w Delnjej Awstriskej dwě dopokazanej črjódźe. Zo budźe jich dale a wjac, je tamnišim zamołwitym wědome, a tak chcedźa sčasom na sćěhi přihotowani być. Połoženje, kajkež tuchwilu we Łužicy mamy, njesmě so w Awstriskej wospjetować. Wčera běchu na pastwje stadła wowcow w Nuknicy, hdźež zhonichu wo strachach ludźi a kak woni wojuja, wobstatk wjelkow zakonsce regulować. W Sakskej so w tym nastupanju hač do dźensnišeho ničo njehiba. W Delnjej Awstriskej porno tomu steji škit čłowjeka na prěnim městnje, štož ludźo we Łužicy paruja. Hižo časćišo su wjelka ­blisko a samo wosrjedź wsow wuhladali. Fachowcy wšak měnja, zo je to cyle normalne, dokelž bydlimy w kulturnej kra­jinje. W Delnjej Awstriskej pak wěstota ludźi­ wočiwidnje w srjedźišću steji.

Bianka Šeferowa

Za wučerja, kěrlušerja a poeta Mjertyna Gryza su w ródnej Hochozy wopomnjensku taflu wotkryli. Delnjoserbski wótčinc narodźi so 8. oktobra 1818 burskej swójbje na wudworu „na Gryzu“. Kubłaše so na preparandźe w Tšupcu a na wučerskim seminarje w Nowej Cali. Wučerješe w Spěcharjowje, Modłej a Dešanku a wot lěta 1849 hač do smjerće 21. oktobra 1878 w Nowej Wsy. Porno druhim tehdyšim delnjoserbskim wučerjam bě Gryz demokratisce­ zmysleny a wučeše dźěći z wulkej lubosću tež w maćeršćinje. Pilnje dopisowaše do Bramborskeho Serbskeho Casnika a do Časopisa Maćicy Serbskeje, zapodawaše do njeju tež basnje. Bě rady čitany kěrlušer, kiž tež němske spěwy zeserbšćeše. 1864 ćišćachu jeho „Dwanasćo kjarližow“ a 1867 „Spiwanja młodym a starym, tužnym a wjasołym“. Wozjewichu jeho lyriku tež w Kita Šwjelowych „Sserskich arijach za našu lubu młoźinu“ a w Tešnarjowych „80 duchownych kjarližach“. W 2007 w LND wudatych spěwarskich „Duchowne kjarliže“ je Gryz ze štyrnaće kěrlušemi zastupjeny. Jeho njećišćane politiske basnje přećiwo pruskemu duchej pak njejsu bohužel zachowane. Manfred Laduš

Moskwa (ČŽ/K/SN). Po tym zo je tež prezident Wladimir Putin zakoń wo rentowej reformje w Ruskej podpisał, nabudźe wón klětu płaćiwosće. Duma bě projekt kónc septembra po třećim wuradźowanju schwaliła. 332 zapósłancow jemu přihłosowaše, 83 jón wotpokaza. Wot dnja wozjewjenja naćiska wo reformje rentoweho systema hač do dźensnišeho so ludźo po cyłym kraju zwyšenju rentoweje staroby spřećiwjeja.

Zo maja mužojo hač do 65. žiwjenskeho lěta dźěłać město hač do 60. a žony hač do 63. město hač do 55., nochce mnohim do hłowy. „To so nam bjeztoho hižo njedołhi čas wuměnkarjenja hišće přikrótša“, ludźo protestuja. Putinej bjeru to tak za zło, zo je jeho popularnosć na 60 procentow spadnyła. Po zjednoćenju Krimy z Ruskej bě wona 80 procentow wučinjała. Zakonjedawarjow wšak njeje ničo zatrašiło. Wobkedźbowali su jenož prezidentowy pokiw, žonam ze 60 lětami dać do renty přeńć a maćerjam z wjace dźěćimi trochu zašo. Ruska dožiwi tuž po dobrych 100 lětach prěnju rentowu reformu. Přerězna starobna renta wučinješe lětsa w Ruskej 14 100 rublow (180 eurow).

MANDŹELSTWOW su 2017 w Čěskej 52 567 zwjazali, štož je najwjace w minjenych dźesać lětach. Wjace hač połojca porikow kwasowaše w starobje 25 do 34 lět. Mužojo woženichu so prěni raz najčasćišo 29lětni, žony 27lětne. Na nowinarskej konferency wozjewi to direktor Čěskeho statistiskeho zarjada Marek Rojíček.

Dobrej třećinje kwasowacych porikow zmandźelištej so prěni raz. W štyrjoch padach je so muž šesty króć woženił, z njewjestow je jedna samo wosmy króć „haj“ prajiła. Dźesać procentow porow bě jenak starych, 17 procentow měješe lěto rozdźěla. Najwjetši starobny rozdźěl mjez mužom a žonu wučinješe zakrasnych 46 lět.

Pola zmandźelenjow z wukrajnikom dominuja słowakscy partnerojo. W 44 procentach tajkich padow je sej Čech Słowačku wuzwolił, w 16 procentach Ukrainjanku a w šěsć procentach Rusowku. Čěske žony su so w 34 procentach na Słowaka wudali, w dźewjeć procentach na Němca a sydom procentach na staćana Wulkeje Britaniskeje. Najwoblubowaniši dźeń kwasowanja bě sobota, předewšem w lěćnych měsacach, w kotrychž je so 69 procentow wšěch kwasow wotměło.

Zrěčenje wo wudźeržowanju hudźbnych šulow a ludowych uniwersitow we Wojerecach a wokolinje staj njedawno wyši měšćanosta Stefan Skora za město Wo­jerecy a krajny rada Michael Harig za Budyski wokrjes (wotlěwa, wobaj CDU) podpisałoj. Wokrjes woteda zamołwitosće městu Wojerecam, zawjaza pak so, ku­błanišća financnje spěchować. Tak chcedźa dalekubłanske móžnosće po wšěm wokrjesu zaručić. Foto: Gernot Menzel

Lěto drje so hižo pomału nachila, ale do Ludoweho nakładnistwa Domowina dochadźeja dale čerstwe (serbske) knihi. Mjez nimi bě njedawno tež druhi nakład dźěćaceje knihi „Što tam łazy, běha, lěta“ Madleny Nasticcyneje. Njeje pak to jenož bohaće ilustrowana papjercowa kniha za dźěći wot dweju lět. Nawopak, z publikaciju zaběra w jubilejnym lěće nakładnistwa dalši wobłuk digitalneho swěta městno w serbskej literaturje. Mjenowana dźěćaca kniha je mjenujcy prěnja serbska, kotraž hodźi so nimo zwučeneho wašnja ze słuchopisakom wužiwać, a to z tak mjenowanym BOOKiijom.

Pjatk 12. do 14.10.   Seminar „Hdyž budźak hižo njeklinka“ w Smochčanskim Domje biskopa Bena

   Sadowe dny w Budyskej Sämannec štomowni

   Serbski ewangelski kónc tydźenja w Hainewaldźe

Pjatk 12.10. 19:00 Wobdźiwanje nazymskeho hwězdnišća w Budyskim šulskim planetariju

Sobotu 13.10. 10:00 Srjedźowěkowski nazymski swjedźeń w Hórnikečanskej Energijowej fabrice

  10:00 Rybarski swjedźeń při Klětnjanskim Maksimilianowym haće

  10:00 Swjedźeń z tradicionalnym wułójenjom rybow ze stareho hata we Wysokej pola Wóslinka

  10:00 Kermušne wiki a domchowanka w Koćinskim Krabatowym mlokowym swěće

  21:00 DSF-party w Konjecach

Njedźelu 14.10.   Kulowska a Hornjowujězdźanska kermuša

  10:00 Tradicionalny nazymski swjedźeń na Holešowskim rybarskim dworje

  10:00 Kermušne wiki z přehladku jabłukowych družin w Slepjanskim SKC

  12:00 Wulke wułójenje rybow w Lubinje a na Lědach

  15:00 Wotewrjenje wustajeńcy z mólbami a dalšimi wuměłskimi twórbami Jutty Mirtschin w foyeru NSLDź

  15:00 Zakónčace wodźenje po wosebitej wustajeńcy „Dźěl wote mnje – Skulptury a klanki Reginy Herrmann“ w Budyskim Serbskim muzeju

njedźelu hornjoserbsce

11:00 Łužica tutón tydźeń, mjez druhim do prapremjery „Kito husličkar“

11:20 Serbsko-morawske styki

11:45 Chronist Jan Macka

12:00 Nabožne wusyłanje

 (Thomas Haenchen)

po tym zbožopřeća

delnjoserbsce

12:30 Aktualny magacin, mjez druhim wo Choćebuskim Serbskim muzeju

13:00 Hudźba słowjanskich narodnych mjeńšin

13:40 Nabožne wusyłanje

 (Katharina Köhlerowa)

po tym zbožopřeća