Na starosće raz pozabyć
Ći jedni bychu jón najradšo cyłe lěto měli, druzy so jeho zdaluja kaž čert swjećeneje wody. Karnewal abo póstnicy abo pjaty počas – wšojedne kak jón mjenujemy a kak k tomu stejimy: norske činjenje docpěje tele dny swój wjeršk. W Njebjelčicach witaja jutře na druhi kapičkowy wječor, w Kulowje jutře popołdnju žony na dróhach ze swojim swjedźenskim ćahom knježa a póndźelu drje sej zaso tysacy ludźi znowa do Kulowa dojědźe, hdyž tam wulki róžowopóndźelny ćah po hasach poćehnje a mócne Kulow – helaw w kóždej póstniskej barje po zdaću bjez kónca klinči.
Lóšt na dalši kurs zbudźić
Kónc tydźenja přewjedźechu we Wojerowskim Domowinskim domje dwudnjowski crashkurs serbšćiny za započatkarjow, kotryž je sobudźěłaćer projekta ZARI – syće za regionalnu identitu a serbsku rěč Julian Nyča organizował. Milan Pawlik je so z nim rozmołwjał.
Běše to prěni crashkurs serbšćiny, kotryž je projekt ZARI wuwił a poskićił?
J. Nyča: Je to druhi kurs w tutym formaće. Móhłrjec prěni test smy loni w decembrje přewjedli. Na nim pak stej so nažel jenož dwě wosobje wobdźěliłoj.
Kelko ludźi je so tónraz wobdźěliło, zwotkel su přišli a maće hižo wothłós?
J. Nyča: Kónc tydźenja mějachmy šěsć wobdźělnikow. Z tym smy spokojom, hladajo na maksimalnu móžnu ličbu wosom wosobow. Nimo kursista z Japanskeje, kotryž w Lipsku studuje, wobdźělichu so zajimcy z Hornjeho kraja, z katolskeje Hornjeje Łužicy kaž tež z Wojerowskeje a Malešanskeje kónčiny. Wothłós smy direktnje abo indirektnje jara pozitiwny ze stron wobdźělnikow dóstali.
Što je hłowny zaměr kursa a kak sće jón natwarili?
Dalše zhubjene lěta njewolić
Byrgarska – konserwatiwna – strona zesrjedź towaršnosće: Takle zastupjerjo AfD swoju stronu runje před kóždym mikrofonom prezentuja. To je manewer zamylenja. Hakle minjeny kónc tydźenja je kandidatka AfD za zastojnstwo zwjazkoweje kanclerki Alice Weidel w interviewje na dobry poćah k Björnej Höcke skedźbniła. Narěčana na sudniski rozsud, po kotrymž směš Höckeho „fašista“ mjenować, rjekny Weidel, zo awtoritu sudnistwow zasadnje do prašenja staja. Tohorunja móhła sej wona Höckeho jako zwjazkoweho ministra předstajić. Weidel bě naposledk w druhim zwisku signalizowała, zo so hižo dlěje wo to njeprócuje, so wot prawicarjow w swojej stronje distancować. Lětsa zhladujemy na 80. róčnicu kónca Druheje swětoweje wójny a chcemy 8. meju jako dźeń wuswobodźenja po móžnosći ze swjatkom woswjećić. Poprawom měła so towaršnosć prawicarskeho hibanja w AfD dla starosćić. Tola po tuchwilnych naprašowanjach by 20 procentow wšěch wolerjow stronu přiwšěm woliło. Za Němsku je tole hańba.
Serbšćina zwonka Łužicy
Bernadet Krawžina bydli ze swojej swójbu w Berlinje. Julius Paška je so składnostnje jutřišeho dnja maćeršćiny z młodej maćerju rozmołwjał, kotraž wšědnje serbuje.
Čehodla sće so rozsudźiła Łužicu wopušćić, hačrunjež sće maćernorěčna Serbowka?
B. Krawžina: Smy přećahnyli, dokelž skići Berlin wjac dźěłowych móžnosćow. Smy wo tym přeswědčeni byli, zo je město zajimawe a z tym tež dźěłowe městna.
Kak husto rěčiće hišće serbsce?
B. Krawžina: Rěčimy wšitcy w swójbje serbsce. To rěka mój muž a ja, z našimi třomi dźěćimi. Mamy mało serbskich přećelow tu w Berlinje, z kotrymiž serbujemy. Smy-li we Łužicy, potom přewažnje serbsce rěčimy.
Čujeće so hišće wěsta při nałožowanju maćerneje rěče?
B. Krawžina: Ja swoju maćeršćinu wšědnje wužiwam, to rěka, zo so tež wěsta čuju. Pisam sej wšědnje ze swójbnymi a přećelemi serbsce. Čitam tež wšědnje swojim dźěćom serbske powědančka.
Wobknježa Waju dźěći serbsku rěč?
Kóždy pjaty woli z listom
Nawoda zarjadniskeho zwjazka „Při Klóšterskej wodźe“ Stefan Anders ma wólby zwjazkoweho sejma za 5500 wolerjow gmejnow Worklecy, Chrósćicy, Njebjelčicy, Ralbicy-Róžant a Pančicy-Kukow na starosći. Weronika Žurowa je so z nim rozmołwjała.
Wólby su wosrjedź prózdnin. Je so tónraz wjace ludźi za listowe wólby rozsudźiło?
S. Anders: Ně, poprawom nic. Dotal je nimale 1100 wosobow wo wólbne podłožki za listowe wólby prosyło. To je něhdźe runje telko kaž loni w septembrje při wólbach krajneho sejma. Hač do pjatka drje móža hišće po podłožki sem přińć, ale telko to zawěsće wjac njebudźe.
Maće dosć pomocnikow?
S. Anders: Katrin Młynkowa, kotraž je za pomocnikow zamołwita, je hižo před štyrjomi lětami aktiwnje za zwólniwymi pytała a dosć našła. Za aktualne wólby smy so prěnich hižo w decembrje naprašowali, tak zo smy sčasom wěstotu měli, zo jich najebać prózdnin dosć změjemy.
Kelko pomocnikow to cyłkownje je a što woni za swoju słužbu dóstanu?
Njedostatk wurunać
Frank Schmidt (42) kandiduje za Zwjazk 90/Zelenych prěni króć za wólby do zwjazkoweho sejma we wólbnym wokrjesu Budyšin 1. Milenka Rječcyna je z diplomowym zarjadniskim fachowcom, lěsnikom, hajnikom a rezerwistom zwjazkoweje wobory rěčała.
Kotre argumenty pohnuwaja zaprěwarjow klimoweje změny k rozmyslowanju?
F. Schmidt: Sadźu na to, lěpšiny za klimu neutralnych energijow wuzběhnyć. Płaćizna miliny z wětřika a solarnych připrawow je bytostnje tuńša hač ta z fosilnych surowiznow. Z wobnowjomnej energiju smy wot wukrajnych dodawarjow njewotwisni. Dalša lěpšina su nowe eficientne technologije kaž elektro-awta abo ćopłotne klumpy. Tam chcemy wutwar spěchować a ludźi při transformaciji podpěrać.
Zwjazkowa wobora chromi. Kak tomu wotpomhać?
Lay: Politiku tež na TikToku
Caren Lay (52), přez lisćinu swojeje strony wolena zapósłanča Lěwicy w zwjazkowym sejmje, kandiduje pjaty raz tež direktnje we wólbnym wokrjesu Budyšin I. Marcel Brauman je so z njej rozmołwjał.
Mjeńšinowa rada sej artikl respekta domoródnym narodnym mjeńšinam w zwjazkowym zakonju přeje. Budźeće to podpěrować?
C. Lay: Haj. Tute žadanje steji samo w našim wólbnym programje. Kaž sym Domowinje a mjeńšinowej radźe hižo zdźěliła, ja tute žadanje podpěruju.
Lětsa jednaja Zwjazk, Braniborska a Sakska wo přichodnym financnym zrěčenju za Załožbu za serbski lud. Tuchwilu stat nimale při wšěch swojich nadawkach lutuje – kajke su po Wašim měnjenju wuhlady za spěchowanje serbšćiny?
C. Lay: Njejsym wěšćerka, ale za mnje je jasne: Srědki za załožbu njesmědźa so skrótšić. Nawopak: Hladajo na inflaciju a stopnjowanje tarifow maja so zwyšić a w přichodźe dynamizować. Hewak dóńdźe k faktiskemu skrótšenju srědkow.
Z Lěwicu po wšěm zdaću zaso horje dźe. BSW pak hłosy zhubja. Na čim to zaleži?
Z wopačnymi to prawe činić?
Dobra to ideja, ale wopačni ludźo – to słyšach hustodosć hižo před sydom lětami wokoło prěnich wólbow Serbskeho sejma. Dźensa so wuprajenje druhdy z pokiwom na kandidaturu reichsbürgera wudospołnja. Tež načolny kandidat najwjetšeje strony opozicije w Němskej ma problem, zo je w zwjazkowym sejmje něšto namjetował, štož drje něhdźe dwě třećinje ludnosće podpěrujetej, ale wuhlady na wjetšinu w parlamenće měješe jenož z podpěru „wopačnych“ ludźi.
W Serbach je hižo wjele lět nimale konsens, zo naš narodny kubłanski system wočiwidnje njefunguje, wšako lědma štó serbšćinu „porjadnje“ wobknježi. Do arsenala wěrnych politiskich njekorektnosćow słuša wuprajenje: Bjezporočne serbske teksty dóstawaš nimale jenož z pjera ludźi, kotřiž su za čas NDR do šule chodźili. Potajkim za čas systema, kotryž wobhladowaše wjele ludźi jako dobru ideju, ale z wopačnymi ludźimi na čole.
Šaty prěni króć ze Sakskeje
Dorothea Michalk je lětsa prěni króć šat za debitantki bala w Semperowej operje naćisnyła, wuwiła a produkowała. Milenka Rječcyna je so ze z Łužicy pochadźacej designerku rozmołwjała.
Bě lětuši operowy bal na Was z wosebitymi wužadanjemi zwjazany?
D. Michalk: Bjezdwěla, haj. Wšako sym šat debitantow prěni króć zhotowiła. Stoty jubilej bě jedne z ćežišćow mojich rozmyslowanjow wo designje. Dalše běchu tak mjenowane złote 20te lěta zašłeho lětstotka. Tuž bě płat z wiskozy w barbje šampanskeho a židźana sekla bě złotobarbna. Tak je so šat swjatočnje zybolił.
Sće při wuwiću designa aktualne modowe trendy wobkedźbowała?
D. Michalk: Ně, scyła nic. W modźe za wječornu a swjatočnu garderobu je wažne měć šat wysokeje kwality a design, kotryž žonu wuzběhuje. Šat debitantkow měješe młody, čerstwy, moderny a swjatočny raz. Ze zlětowacymi so paskami při sekli sym elementy narodneje drasty zapletła. Z mojim rukopisom wuprudźa šat elegancu, kotraž je mjez druhim wowliwowana wot sylneho fałdowanja po přikładźe romsko-grjekskeje mody.
Za psami wróćo na horu wusmuža
Běše něhdy knježk, kiž sonješe wo krales..., pardon, wo republice cyle za sebje. Hnydom po swjatočnej inawguraciji chcył přikazać, slědy stawiznow swojeho raja wuhładkować a wuporjedźić, spožčujcy krajej znowa wone wulke wono, kajkež je so pječa pozhubiło. Pioněrski duch złoteje doby, wobstajny nahon najprjedy do zapada a potom do swětnišća so wupřestrěwać, nóž při pasu a třělbu w ruce – to běchu hišće časy! Globus majkajo je sej snano wuwědomił, zo njeje jeho domizna scyła cyła Amerika, byrnjež nimale wšitcy pomjenowanje kontinenta za kraj nałožowali. Kak problem rozrisać? To dźe jednorišo hač deklaracija dawkow na piwowym podkładku: „Powjetšimy swój teritorij!“ Na tamnym boku wjetšeje wodźizny – „we have a small thing called ocean between us, right?“ – sej dalši egomana wšě porsty woblizujo rjekny: „Ekspansija? Cyle prawje, a smy dawno hižo započinali.“ Zajimawe wšak budźe wobkedźbować wuraz wobliča mistera prezidenta, přińdźe-li jemu k wušomaj, zo na tamnej stronje wótře wo tym rozmysluja, hač njebě předań Alaski něhdy snano tola zmylk.
