Serbja, kotřiž běchu po wójnje Domowinu wozrodźili 2
W druhej połojcy apryla/spočatk meje 1945 bu Hornja Łužica wot Čerwjeneje armeje a 2. pólskeje armeje wuswobodźena. Někotři serbscy prócowarjo zetkachu so 24. apryla 1945 w Chrósćicach pola Natušec, zo bychu wo znowazałoženju 18. měrca 1937 zakazaneje Domowiny wuradźowali.
Třeći hłowny akter za znowakonstituowanje Domowiny bě Chróšćanski překupc Franc Natuš. 17. februara 1898 jako syn korčmarja rodźeny Kukowčan bě wyšu wobchodnu šulu wopytał, powołanje kucharja nawuknył, a hotelowu fachowu šulu w sakskej stolicy wuchodźiwši we wšelakich němskich městach w swojimaj powołanjomaj dźěłał. Po nawróće do domizny woženi so 1926 z dźowku Hórnikec překupstwa w Chrósćicach, dźěłaše tam jako překupc a přewza wobchodnistwo hač do jeho nahłeje smjerće 27. junija 1950 w Drježdźanach. Pochowany bu w Chrósćicach. Narěč při rowje měješe městožupan župy „Michał Hórnik“ Jan Meškank. Wón mjenowaše přezahe zemrěteho „praweho Serba, doprědkarja a župana a jako tajkeho kubłarja serbskeho ludu“.
Wroblik Frido a přećeljo pomhaja
Wosebje dźěći, ale tež starši kaž tež serbske zakładne šule móža so na nowy rjad z wroblikom Fridom wjeselić. Dźakowano spisowaćelce Jěwje-Maria Čornakec smě wroblik Frido zaso ze swojimi přećelemi myšku Pip-pip, jěžikom Kałačikom a žabku Šlapku nowy dyrdomdej dožiwić. Za nowowudaćom Ludoweho nakładnistwa Domowiny chowa so šikwana stawiznička „Kak su wroblik Frido a jeho přećeljo jutry zaječka překwapili“.
Směće zaso do zwěrjenca
Po sydom tydźenjach korony dla je Wojerowski zwěrjenc wot 11. meje zaso wotewrjeny a wjeseli so na wopytowarjow. Tak móžeće tam na přikład wulkeho mjedwjedźa wobkedźbować. Wopyt coowa skići wam po napinacych tydźenjach wjele wotměny a wjesela. Tola bjez škitnych naprawow tež tam njeńdźe. Tak dyrbja wopytowarjo hubu a nós zakrytej měć. Tropowy dom a hrajkanišća wostanu zawrjene.
Dźěćiznak pak přeje wam přiwšěm rjany přebytk we Wojerowskim zwěrjencu!
Bianka Šeferowa
Foće: Gernot MenzelHońtwu wobkedźbować
Dźak wšelkim tuchwilnym škitnym naprawam móžemy we Łužicy zaso wjele rědkich wulkich ptakow wobkedźbować, na přikład worjoły abo čerwjene milany. Runje nětko, hdyž burja prěni raz trawu syku, ptaki po njebju kruža, rozhladujo so za cyrobu.
Sće wy, lube dźěći, w přirodźe tež něšto zajimaweho wuhladali?
Bianka Šeferowa
Swět sej zbližić ...
z nowym wobrazowym słownikom
Što wšo so na swěće, ale tež doma před durjemi stawa, steji w srjedźišću noweje wobrazoweje knihi za dźěći wot dweju lět, kotruž je Bianka Wjeńcyna z němčiny přełožiła. Nowostka „Mój wulki wobrazowy słownik – Mój swět“ wotkrywa wam najwšelakoriše wobłuki, kotrež ze wšědneho dnja a samo ze swěta znajeće. Z pomocu knihi spřistupniće sej zapřijeća a pomjenowanja wosobow, wěcow, předmjetow abo powołanjow a rozšěriće sej swój słowoskład na lóštne a zabawjace wašnje. Hač w pěstowarni abo na burskim statoku, hač pola wohnjoweje wobory abo pola policije, hač na dwórnišću abo w přistawje – wšudźe ludźo pilnje dźěłaja. Tež w zwěrjencu je žiwjenje – wopicy wjesele skakaja a girafy dadźa sej słomu zesłodźeć. Što pak činja delfiny w morju, a štó w lěsu wo zdónk klepa? Kniha z papjerca přetraje kóždužkuli dowolowu jězbu, na kotruž směmy so nadźijomnje tež lětsa zaso podać. A jeli nic, změjemy wjele chwile doma we wosebitym słowniku listować. Měrka MětowaLišku wuchowali
W tak mjenowanych korona-prózdninach wuchowachmy małku lišku při puću. Hajnik bě nas mjenujcy zazwonił a wo to prosył, sej lišku w Sernjanach wotewzać. Tohodla zhromadnje ze skótnej lěkarku Saru Bjeńšec rozsudźichmy, sej młodźatko sobu do Jaseńcy wzać. Tam čakaše na nas hižo Jan na swojim hońtwjerskim hrodźe, hdźež bě wón wšitko za dźiwje zwěrjo spřihotował. Skótna lěkarka je lišku přepytowała. Dobra powěsć: Wona bě strowa, ale chětro hłódna. Tak smy ju z pomocu šprycy z mlokom picowali.
Po někotrych dnjach namakachmy žonu, kotraž so wo liški a dalše dźiwje zwěrjata stara. Wona je so jara wjeseliła, zo móžeše noweho hosća witać. Tamne zwěrjata na jeje statoku su ludźo tež namakali a někotre z nich samo plahowali. Tam bydla liški, kački, husy, rysy (Luchse) a samo kenguruwy. Žona je jim wšěm žiwjenje wuchowała. Cyle wosebite zwěrjo je skludna liška, kotraž so kaž psyk zadźerži. Wona chcyše so na brjuše majkać dać. Žona pak nam rozkładźe, zo dyrbimy přiwšěm skedźbliwi być. Wšako je liška dźiwje zwěrjo a hdys a hdys tola kusnje.
Z namrěwstwom do přichoda
Projekt wo imaterielnym kulturnym herbstwje Delnjeje Łužicy běži
Dóstanješ-li wědomostny projekt we wobjimje 1,5 milionow eurow spěchowany, da je tež wobjim dźěłowych pakćikow a wobdźělenych slědźerjow wulki. To płaći tohorunja za prěni serbski projekt strukturneje změny w Delnjej Łužicy z oficialnym titulom „Hódnoćenje imaterielneho kulturneho namrěwstwa Delnjeje Łužicy w němsko-serbskim konteksće“ (IKN). Wot lońšeho oktobra hač do kónca lěta 2021 běži projekt, kotryž zapřijima ze Serbskeho instituta, Delnjołužiskeje projektneje towaršnosće Domowiny (Dompro), Domizniskeho muzeja Dešno kaž tež zwonka institucijow wjace hač 20 sobuskutkowacych w pjeć hłownych dźěłowych cyłkach z wjacorymi dźělnymi projektami – wot projektoweho managementa přez wutwar zwjazkarstwa Łužiski muzejowy kraj, inwentarizaciju delnjoserbskeho kulturneho namrěwstwa hač k wuwiću strategijow za domizniske muzeje a nowych turistiskich poskitkow.
Hoberske předewzaće
„Kraßne Modlerske knihi“
Serbja maja hišće časćišo na swojich knižnych polcach stare nabožne knihi stejo. Z rěčneho wida su wosebje starožitnosće z časa do lěta 1840 zajimawe. Jedna tajka knižka, zwjazowaca dweju mužow, kotrajž staj nam z hinašich přičin znataj, je: „Neb. Kn. M. Krystijana Wajsy kraßne Modlerske knihi, sa jeno evangeliskeho kscheszijana ...“. Awtor němskeje předłohi Christian Weise (1642–1708) je dźensa hišće znaty w zwisku ze skutkowanjom jako rektor Žitawskeho gymnazija, hdźež załoži dramatiske dźiwadłowe předstajenja šulerjow a spisa za to mnoholičbne teksty. Běše studowany magister teologije. Jako nawoda tamnišeje radneje biblioteki (dźensniša Christiana Weisowa biblioteka) je ju jara rozšěrił.
Bój Nowowješćanow z mocu wody
Skónčnje woda zaso ćeče, sej mnozy wobydlerjo Noweje Wjeski prajachu, jako po wjace hač jednym lěće zaso prěnja čerstwa, čista woda po rěčnišću pluskotaše. Přeco hišće wjesna rěčka doskónčnje přetworjena njeje. Wšelke dźěle brjoha maja so hišće skrućić a kanal přepruwować, zo by móc, kotruž woda w sebi chowa a wjesne domy wohroža, na dlěši čas zapopadnjena była. Při rešeršach wokoło přetwara našeje rěčki storčich pak na njewočakowane stawizny našeje wsy. Wšako je lědma jedne sydlišćo z lěpšinami a njelěpšinami přirodneje mocy wody wušo zwjazane hač Nowa Wjeska.
Z rozpadankow wjes rjeńša natwarjena
Serbscy młodźinscy brigadnicy we wójnje zničeny Koslow znowa natwarić pomhali
Serbska wjes Koslow, ležaca juhozapadnje Rakec, bu 1374 jako „Kosslow“ prěni raz naspomnjena. 1473 rěkachu jej „zcur Kasselau“ a 1866 pisachu ju serbsce Koslow. Mjeno je wotwodźene wot kozoła, štož běše potajkim sydlišćo z wjele kozołami. Koslow běše stajnje ratarska wjes ze serbsko-katolskimi ludźimi, přisłušacymi Ralbičanskej wosadźe. Lěta 1884 bě mjez 97 wobydlerjemi jenož jedyn Němc. W lěće 1936 bu Koslow do Dobrošic zagmejnowany, 1974 do Njeswačidła.
Druha swětowa wójna je tež Koslow hrózbnje trjechiła. Spočatk lěta 1945 wróćichu so zahubne wojowanja k swojemu wuchadźišću, do Němskeje. 16. apryla 1945 zahaji tak mjenowanu Berlinsku operaciju nad Łužiskej Nysu 1. ukrainska fronta pod komandom maršala Iwana S. Konjewa. Hłowny směr nadběha 1. ukrainskeje fronty běštej Berlin a Podstupim. Wona měješe dale srjedźnu a Delnju Łužicu wuswobodźić. Jeje pódlanski lěwy směr bě Hornja Łužica, na kotrejež teritoriju wojowachu sowjetska 5. gardowa armeja a 52. armeja kaž tež 2. pólska armeja.
