Rěč za kóždeho zrozumliwa
Myske k romanej Dietera Kalki „Sudička“
Serbscy rjekowje a ćim bóle serbske rjekowki su rědkosć w literaturje, w serbskej samej jich/je lědma nadeńdźemy. Tež w němskorěčnej beletristice su serbscy literarni rjekojo rědcy, podobnje kaž w serbskorěčnej.
„Bosćij Serbin“ Marje Kubašec w třoch zwjazkach powědany, abo Jurja Wjelowe powědančko „Pětr z Přišec“ – woboje wušłe w Ludowym nakładnistwje Domowina – stej serbskemu čitarjej staršeje generacije snadź hišće w pomjatku. Před sto lětami zemrěty Jurij Winger jako awtor „Hronow“ je lědma hišće znaty. Na čim to zaleži?
Dožiwjamy dźě w našim času runje wonu renesansu literatury wo srjedźowěku abo hišće staršich dobach. Tak su wjacezwjazkowe, na pjeć knihow rozrostłe stawizny wokoło Freibergskeje baby z pjera Sabiny Ebert mjeztym tak mjenowane bestsellery.
By tež rady raz we Łužicy wustajał
Interview z tworjacym wuměłcom Kurtom Cobelu, rodźenym Choćebužanom
Hač do 14. apryla je w Choćebuzu rodźeny 82lětny Kurt Cobela w CLB Berlin, Aufbau Haus, pod titulom „Caprichos“ swoje wobrazy wustajał. Šćěpan Ričel je so z nim rozmołwjał.
Knježe Cobela, poprawom rěkaće oficialnje Schneider. Čehodla sće sej jako wuměłc mjeno Cobela wupytał?
K. Cobela: Je samo mi wěste hódančko, kak sym na te mjeno přišoł. W času, jako so swojeho powołanja jako fyzikar wzdach a so z molerstwom zaběrać počach, přesydlich so do Španiskeje. Došedši do Malagi mějach składnosć, so na wulkej wustajeńcy wobdźělić. Tuž wězo zwučne mjeno trjebach. Cobela je swójbne mjeno mojeje maćerje, a w tym dźělu swójby čujach so stajnje lubosćiwje a jara derje schowany. Swójba Schneider bě skerje małobyrgarska.
Sće so w Choćebuzu narodźił. Wěm, zo bě Waša mać wuznawaca Serbowka. Kak sće to jako dźěćo a młodostny dožiwił?
K. Cobela: W Choćebuzu sym hač do 1947 bydlił. Moja mać je delnjoserbsce rěčała. Poprawom njemějach to za něšto wosebiteho. Za mnje bě normalne, zo mać ze swojej maćerju druhu rěč rěčeše.
Na žiwe wašnje inspirowany rukopis njewšědneho komponista wostanje ...
Na wuznamneho serbskeho komponista Detlefa Kobjelu, kotryž je 18. meje w Budyšinje w starobje 74 lět zemrěł, spominaja wusko z nim zwjazani:
Žurnalist a publicist Alfons Wićaz: Zeznach Detlefa Kobjelu 1960 jako šuler Choćebuskeje SRWŠ. Přez hudźbu so spřećelichmoj. Běch solist šulskeho chóra. Po probach připosłuchach jemu rady při komponowanju. Jeho prěni spěw na tekst Kita Lorenca „Noc běšo śicha, miła“ mi hišće dźensa we hłowje klinči. Ze šulskim dwójnym kwartetom přebywachmoj w Słowakskej, hdźež wón swoju pozdźišu mandźelsku Mariju zezna. Detlefa zeznajomich z Hornjej Łužicu, hdźež je potom w SLA jako hudźbny dramaturg, šefdramaturg a intendant kaž tež komponist wuspěšnje skutkował. Wudźeržowachmoj stajnje wuski kontakt.
Basnik Benedikt Dyrlich: Z Detlefom Kobjelu běch wosudnje, wosebje pak tworićelsce zwjazany. W předsydstwje ZSW sym wot lěta 1995 do 2014 z nim, Ulrichom Pogodu, Lianu Bertók, Mětom Benadu, Alfonsom Wićazom a dalšimi entuziastami wuwił a sobu organizował njeličomne koncerty noweje serbskeje hudźby. Detlef bě naš hłowny a wurjadny dramaturg.
Wjerški a doł
Prapremjera 6. sinfonije Hinca Roja w Budyšinje
Serbski ludowy ansambl je na swojim sinfoniskim koncerće 12. apryla w Němsko-Serbskim ludowym dźiwadle cyłkownje štyri twórby předstajił. Zazběh tworješe prěnja sadźba Allegretto ze sławneho concerta grosso „Palladio“ waliziskeho komponista Karla Jenkinsa. Přečasto sej neobarokny kruch naposkać njemóžeš – wobsteji dźě nimale jeno z markantneho hłowneho motiwa. Ćim wažnišo tuž, zo interpreća – w tym padźe smyčkarjo ansambla – dynamiku połnje wučerpaja. Štož so jim pod nawodom Andreasa Pabsta cyle šlachćiło njeje. Zo pak to hudźbnicy kaž tež dirigent poprawom wuběrnje wobknježa, woni w běhu wječora hišće dopokazachu.
„Znjesće so!“
Hišće ženje njeběchu Serbja indwiduelnje kaž kolektiwnje tak swobodni kaž dźensa. Po wšěm zdaću je pak swoboda za Serbow tola komplikowaniša a wjetše wužadanje hač njeswoboda. Ručež so ćišć zhubi, faluja wotewrjenosć, zmužitosć a wutrajnosć. Swoboda jenož njerěka, zo padnu murje, zo pominu so zakazy abo puta. Swoboda je, zo dyrbiš sam myslić a sam so starać. A wo to, wo čimž sy přeswědčeny, dyrbiš tež wojować. Přiwšěm pak dyrbiš swobodnje a wotewrjenje rěčeć směć. Kóždy ma swoje měnjenje, zajimy a swoju žiwjensku filozofiju. Hinaše měnjenje njepřińdźe wšak ze złósće, ale z indiwiduelnych žiwjenskich nazhonjenjow a začućow. Tuž spyta kóždy swoje naležnosće na swoje wašnje rjadować a rozrisać. To je zasadnje okay tak!
W Choćebuskim Serbskim domje
Delnjoserbska biblioteka – wužiwana a trěbna
20. junija 1991 su w Choćebuskim Serbskim domje Delnjoserbsku biblioteku wotewrěli. Dźensa financujetej ju župa Delnja Łužica a Załožba za serbski lud. Za rozšěrjenje knižneho wobstatka je kóžde lěto 1 500 eurow k dispoziciji. Płaćenja bibliotekarki dla staja župa kóžde lěto próstwu załožbje. Hižo dźesać lět je Weronika Žurowa dobra duša biblioteki a „knježi“ nad 8 000 medijemi. „Wulki dźěl našich čitarjow su wučerki serbšćiny, hortnerki a pěstowarki, kotrež so wšědnje ze serbšćinu zaběraja, a jich muscy kolegojo. Dalši dźěl wužiwarjow našich poskitkow su ludźo, kotřiž na wjesnych chronikach dźěłaja. Tak pytaja w powójnskim Nowym Casniku za němskorěčnymi artiklemi wo jich wsach abo w Bramborskim Serbskim Casniku a Pratyjach za fotami a wobrazami ze stareho časa. Lědma štó z nich móže serbsce čitać“, bibliotekarka powěda.
Wo wuměłskej parličce – hrodźew Lichanju
Hdźež so Sprjewica wot Sprjewje dźěli, pokazuje so Lichański hród we Wulkodubrawskej gmejnje, dźakowano wobšěrnej a fachowej restawraciji minjenych dwaceći lět, zaso jako swojorazny pomnik architektury renesansy a baroka. Wo to postarali su so jeho wobsydnik, architekt Paul Wehrle-Nielsen, a dalši pomocnicy. Bywši knježi dom pak njesłuži jenož bydlenju, ale je zdobom zjawne kulturne srjedźišćo. Zhorjelske nakładnistwo Via regia wuda lětsa jara derje zestajanu a wuhotowanu němskorěčnu knižku „Hród Lichań“ z pjera domiznowědneju awtorow Jana Bergmanna-Ahlswedy a dr. Larsa-Arne Dannenberga. W njej podawataj derje spisane informatiwne stawizny wo 1394 prěni raz pisomnje naspomnjenej serbskej wjesce „Lycham“, kotraž rěka w našej maćeršćinje Lichań a kotruž mjenowachu hač do lěta 1911 němsce Leichnam. Po tym bu na Spreewiese přeměnjena.
Wiskać so a krosnować kaž tarcan po pralěsu
Wabjacy krosnowanski park Geo-Trail při Budyskim spjatym jězorje
Zaktiwnymaj młodźencomaj dojědźech sej spočatk meje do krosnowanskeho parka při Budyskim spjatym jězorje. Sportowcaj z Hórkow – 16lětny Julian Šołta a 17lětny Elija Žur – so prawidłownje zetkawataj, zo byštaj zhromadnje wonka na hrajkanišćach, sportnišćach, trampolinje – wšudźe, hdźež mataj móžnosć – zwučowałoj a nowe tak mjenowane triki wuspytałoj. Jeju konik stej sportowej družinje freerunning a parkour. Pohibujetaj so cyle lochko po městnosćach, přewinjetaj zadźěwki a zwjazujetaj při tym wšelke elementy, kaž na přikład salta do wšěch móžnych směrow, kreatiwnje do pohiba. Za mnohe tajke triki trjebataj wšak wěstu wysokosć. Hustohdy sej tuž Elija a Julian na třěchu abo wysoku žerdź na hrajkanišću zalězetaj a wottam na wosebje sportowske wašnje dele skočitaj.
Zo byštaj tróšku wotměny k swojemu hobbyjej měłoj, staj so nětko raz hinak wucychnowałoj a wupruwowaštaj krosnowanski park njedaloko sprjewineho města Budyšina.
Wěstosć najbytostniša
Hordy na literarny pomnik Matej Kosykej
Fachowošulski docent na wuměnku Pětr Janaš waži sej swoju dwójce zdobytu serbskosć
Pětr Janaš je pedagogaga po starej šuli. Lětdźesatki skutkuje wón na dobro dorosta za serbske kubłanišća, a to w Delnjej kaž Hornjej Łužicy. Zdobom jeho wabi ludźi do cyłka wjesć, wosebje pak zaběra ze serbskej literaturu.
Kaž před wjace hač 35 lětami Pětr Janaš tež dźensa lubych znatych wutrobnje serbskorěčnje strowi. Trochu ćešo wšak jemu to je, dokelž trjeba nawoči, zo by ludźi zeznał. Tola za škleńcomaj w ćenkim groćanym ramiku so šibale jeho wóčce błyšćitej. „Sym wjesoły, zo sym mjeztym hižo 85 lět. Sym tuž w starobje, hdyž móžu z wotstawkom na wšo hladać a hakle potom rozsudźić, hač so mjerzam abo so smějkotam. Najbóle wšak so smějkotam.“ Tónle nahlad na běh žiwjenja je sej Janaš zdobył na mnohich městnosćach Hornjeje a Delnjeje Łužicy.
Dźěd z widom do přichoda
Wobhladuje swoju skutkownu pomoc jako samozrozumliwosć
Rentnar a što potom – wuměnkarsku swobodu wužiwać abo wužadanje přiwzać (17)
Někotři njemóža so tohole časa dočakać, tamni zaso nochcedźa scyła na njón myslić – na zastup do renty. Kajke maja wuměnkarjo wjesela abo starosće, to ze seriju „Rentnar a što potom?“ bliže wobswětlamy.
Hdyž so wodnjo do Dobrošic k Čórlichecom podaš, tam doma lědma někoho nańdźeš. Prašejo so na pódlanskim nowotwarje za Wóršu Čórlichowej zhoniš wot jeje tam dźěłaceho mandźelskeho, „zo je zady w zeleninowej zahrodce“ abo „awto je preč a tak budźe w LIPJE w Smjerdźacej“. Štó je wuměnkarka, za kotrejež přebywanje wón žanu dalšu móžnosć njemjenuje?
