„Beneficny klawěr“ pod hołym njebjom
Hač za Maxa Rabe, Martina Kohlstädta abo Langa Langa – Serb Měrćin Kunca wupožčuje a hłosuje kwalitne instrumenty
Měrćin Kunca ma powołanje, kotrež je w Serbach jara rědke. Wón twari klawěry a cembali. Wězo je tež hłosuje. Wosebje zajimawy je jeho darmotny poskitk. Wupožčuje instrumenty za zarjadowanja, kiž maja socialny zaměr. Milenka Rječcyna je so z 28lětnym rodźenym Ralbičanom rozmołwjała.
Čehodla sće so rozsudźił, tele powołanje nawuknyć? Jeničke wukubłanišćo po cyłej Němskej je w Ludwigsburgu.
Jasne, zo serbske nałožki zapřijamy
„Žiwa adwentna protyka“ we Wojerowskim starym měsće ludźi hižo dlěje hač 20 lět wokřewja. Priwatnu iniciatiwu Torsten Vogel organizuje. Wótcej protyki a diakonej je při tym wažny, zo so do tutych zarjadowanjow serbske tradicije zapřijeja. Zo w jeho žiłach serbska krej ćeče, na to je wón hordy. Silke Richter je so z Torstenom Vogelom rozmołwjała.
Što Wam wosobinsce serbski lud a jeho tradicije woznamjenjatej?
Bydlimy tu wosrjedź serbskeje sydlenskeje kónčiny. Sym w serbskich wsach ze serbskimi přećelemi zbožownje wotrostł. W mojich žiłach ćeče serbska krej. To je indirektna wotmołwa, kotraž pak jadro zwuraznja.
Nimo toho hódnoću zhromadne žiwjenje Serbow a Němcow přez lětstotki, najebać wšitke ćeže, kotrež běchu, jako poradźeny přikład za měrniwu zhromadnosć, w kotrejž je sej kóždy swoje wosebitosće wobchował. To njech je druhim ludam a regionam z přikładom.
Kotru rólu hrajachu serbske nałožki při „žiwej adwentnej protyce“ w zašłych lětach a kotry wuznam změja w přichodźe?
Wjera z darami do domu přichadźa
Po puću na juhu Europy, w Italskej, móžeš sebi tójšto zajimawych hodownych tradicijow wotkryć, kotrež su nam cuze
Zajimawa stawizna Igora Prandija zawěrno je: Narodźiwši so w Ruskej, dowjedźe jeho žiwjenje hižo jako ćěšenka do italskeho města Modeny. Mnozy budu je znać, wšako pochadźa z njeho sławne kisało, kotrež produkuja ze zbytkow winowych kićow, kotrež su powostanki produkcije wina. Hižo jako mały hólčec so Igor rozsudźi, zo budźe rejowar. Tutón són sej potom tež spjelni. Pjeć lět bydli nětko hižo w Němskej, rejuje w baleće „Landesbühnen Sachsen“ a wě tójšto wo hodownych tradicijach w kraju swojeho dźěćatstwa powědać:
„Italske hody maja centralny element“, wón započina, „jědź“. Za to wšak je Italska sławna. K hodam pak maja wosebite wobrjady, što so hdy a štó z kim jě. Patoržicu na přikład jědźa wěriwe swójby jenož rybu, wšako płaći patoržica jako „póstny dźeń“. Do toho pak, zo zeńdźe so swójba na wječeri, su nakupowanske centry a města z ludźimi natykane, wšako dyrbi kóždy hišće spěšnje poslednje dary kupić.
Bajka wosrjedź Sprjejčanskeho lěsa
Bywša wódna wěža Němskeje železnicy je nětko paradiz dowolnikow
Štóž za dowolowym bydlenjom pyta, ma we wšitkich kónčinach našeho kraja wulki wuběr. Wot bydlenja we wulkim měsće hač k tajkemu na burskim statoku abo samotnej chěžce w holi so wšitko poskićuje. Dowolowe bydlenje w historiskej wěži pak je skerje eksotiske. Ale w dwurěčnej Łužicy je nadeńdźeš, a to pola Sprjejc. Byrnjež wěža wosrjedź lěsa stała, ju poměrnje lochko nadeńdźeš, wšako je wobsedźer wotpowědne taflički připrawił. Wot zahrodnych durčkow hač k zachodej samo přestrjenc leži. „Je tu jenož tohodla, zo njeby so telko chójnowych jehličkow nutř nosyło“, po- směwknje so Burkhart Borchert. Štóž je wěžu raz wotnutřka widźał, to rozumi. Telko drohotneho nutřkowneho žiwjenja w starym industrijnym twarjenju kóždy dźeń njewidźiš. Bywšu wódnu wěžu je Borchertec swójba z Drježdźan w juniju 2018 na awkciji kupiła. Mandźelskaj hižo dlěje wosebity twarski objekt pytaštaj a staj so při tym tež wosebje za wódne wěže wot Grodka hač do Vogtlanda zajimowałoj. Wěža w Sprjejcach so jimaj skónčnje zalubi.
Wobradźa žohnowanje za strowotu a zbožo
W adwenće móžeš w Slepjanskej kónčinje mystisku wosobu dožiwić, kotraž mjelčicy po wsy chodźi: dźěćetko. Tež we Wojerecach dźěćatko zaso chodźi.
Hdźežkuli wone zastupi, ludźo womjelknu. W swjatočnej ćišinje so Bože dźěćetko trójce pokłoni, kroči pomału doprědka, hdys a hdys ze zwónčkom w swojej lěwej ruce zwonjo. Husty běły šlewjer mjezwočo zakrywa, tak zo nichtó identitu młodeje holcy njezhóda, kotraž bu za čestny nadawk wuzwolena. Trójce dźěćatko – w Slepjanskej narěči dźěćetko – kóždemu ze zadłónju (Handrücken) praweje ruki po licu zjědźe. Potom ći wupyšeny prućik na ramjo połoži. A wobdari će z małej słódkosću, z worjechami abo z jabłukom. Při tym ani słowčka njepiknje. Tak jemu to tradicija kaza. Jenož z wopisanymi gestami z ludźimi komunikuje. Tak tež ze swojimaj přewodźerkomaj, kotrejž stej jemu nalěwo a naprawo po boku.
Dalšim dyrdomdejam wotewrjenaj
Jako „Dźiwjej hólcaj z Łužicy“ krosnujetaj Achim Mič a Syman Pöpel po wjerškach europskich horinow
Achim Mič z delnich Sulšec je znaty serbski krosnowar. Wo swojich dyrdomdejach po cyłym swěće je wón hižo často w přednoškach zahoriće powědał a samo tři knihi napisał. Jako wučer geografije we Wulkich Zdźarach, Ralbicach a jedne lěto w Chrósćicach je wón tež šulerjam wo dyrdomdejach rozprawjał. Jedyn z nich bě Syman Pöpel. Mjeztym staj zhromadnje jako „Dźiwjej hólcaj z Łužicy“ po puću a so serbsce do teje abo tamneje knihi na wjeršku hory zapisujetaj.
Žedźbu za horami začuwał
Z překwapjenku na 18 dnjach w adwenće
Porno žiwej adwentnej protyce we Wojerowskim starym měsće je tute zarjadowanje w Nowym měsće Wojerec poměrnje nowe. Zarjadowarka je Kulturna fabrika tež z financnej podpěru z dawkowych srědkow.
Hłowny organizator Christian Völker-Kieschnick je tute wosebite zarjadowanje iniciěrował, dokelž su „mnozy wobydlerki a wobydlerjo z Noweho města přeco zaso zrudni přez móst na stare město hladali. A su sej přeli, zo so tajka akcija tohorunja w nowšim dźělu města wotměje“, rozprawja Wojerowčan wo swojich nazhonjenjach. Iniciator znaje tule rjanu tradiciju hižo ze swojeho dźěćatstwa a wobdźiwuje wobstajny, njesprócniwy angažement wótca „protyki“ a jeje hłowneho organizatora Torstena Vogela.
Mjez 1. a 22. decembrom mějachu na dohromady 18 dnjach wobchodźomne „durčka“, za kotrymiž překwapjenja čakachu. Što to konkretnje bě, zhonichu wobdźělnicy wězo hakle na wotpowědnym wječoru. Mnohe „durčka“ běchu kołowokoło Bonhoefferoweje njedaloko Łužiskeho centera.
Postawa po puću do hodowneje hospody
Hdyž bywaja dny krótše a we woknach so prěnje swěcy jewja, někotre swójby we Worklecach z wulkej tobołu po wsy ćahnu. Što w njej je? Swójba, kotraž hospodu pyta. Nic pak někajka swójba, ně, swjata swójba a to jako plastika: Józef ze swojej slubjenej Mariju. Na wósliku jěchajo, pytataj městno, hdźež by Marija porodźiła. Młode swójby we Worklecach su jimaj při pytanju rady k pomocy. Před něšto lětami rozsudźi so tehdy šwita swójbow, zo sej postawu swjateju staršeju wobstaraja. Chcychu prastaru tradiciju w Serbach tež we Worklecach wozrodźić. Zo pyta swj. Marija hospodu, je w mnohich wsach katolskeje serbskeje Łužicy znate wašnje. Wosebitosć we Worklecach pak je, zo pytataj sej ju Józef a Marija zhromadnje. Cyle po bibliskej předłoze, w kotrejž swjataj w Betlehemje hospody njenamakataj, dyrbitaj tež we Worklecach dom wot domu chodźić. Naposledk je stajnje druha swójba za to zamołwita, swjatu swójbu hač do klětušeho pytanja hospody přijeć.
Konječan wiziju za krótki čas zwoprawdźił
Charakteristiski statok hladajo na energiju eficientnje přetwarił
Charakteristiska historiska twarska substanca we wsach su statoki. Tak je tomu tež w Konjecach. Zwjetša dwory abo domy swójby wobsedźa a je přiwuznym zdźědźa. Tak mjenowany Gablerec statok w Konjecach pak je minjene lětdźesatki gmejna Ralbicy-Róžant wobsedźała, doniž njeje jón młody Konječan Krystof Hrjehor kupił a přikładnje ponowił.
Gablerec statok, kaž jón wobydlerjo w Konjecach mjenuja, znaje kóždy jako wjetši dom, hdźež gmejna štyri bydlenja přenaješe. Dokelž pak dyrbješe so twarjenje nuznje ponowić, rozsudźi so gmejna jón předać. Cyłkownje trójce bě statok za wěstu płaćiznu wupisany, tola nichtó so na nawěšk njepřizjewi. Při štwórtym razu w lěće 2021 pak zdźěli tehdy 23lětny Krystof Hrjehor swój zajim a jón skónčnje kupi. „Mějach wiziju za tónle projekt“, wón wujasni. Tak je twarjenje za swójby idealne. Njeje daloko na busowe zastanišćo a hrajkanišćo. A tež wulka zahroda skići mnoho móžnosćow, hdźež móža so dźěći zabawjeć.
Wabjenje trěbne njebě
Z čołmom na wurjadne adwentne wiki na Lědach
Wosebitu atmosferu Błótow w zymje dožiwić móžeš na wosebitym zarjadowanju. Błótowski muzej a wulki přistaw w Lubnjowje je prěni a druhi kónc tydźenja adwenta poskićatej. Za „Hodami w Błótach“ chowaše so za hosći minjeny kónc tydźenja čołmowanje po z ćeńkej worštu loda pokrytej Sprjewi do Lědow. Do tołstych přikrywow zababjeni wopytowarjo na čołmje zymu mrěli njejsu. W lagunowej wsy witachu jich adwentne wiki w muzeju pod hołym njebjom ze swětom, kajkiž běše před sto lětami w Błótach.
Mócnje storka Marko Schröter swój połnje wobsadźeny čołm přez ćeńki lód. Z woteběracymi temperaturami wječor mějachu so čołmarjo z tym bědźić, zo tworješe so na wjesle lód. Někotrym z nich běše to cyle nowy zjaw. Wopušćejo wulki Lubnjowski přistaw, je jim přistawny kapitan „Hermann Petersen“ kiwał. Tutu rólu bě Matthias Ullrich přewzał. Wón pochadźa z Niedervogelgesanga blisko Łobja, měšćanskeho dźěla Pirny. „Hižo to mje na sprjewineho kapitana powyša“, wón wćipnje so prašacym z posměwkom wujasni.
