Hdźe je naše jazykowe ‚r‘ wostało?
Marje Kubašec dla bě mje Budyska Domowinska skupina před něšto časom wopytała. Jako starša sotra mojeje maćerje bě so wona 1890 w Chasowje narodźiła. Wottud přewodźachmy ju 1976 k poslednjemu wotpočinkej na Radworskim kěrchowje. Za čas wójny a po njej bydleše ćeta Marja blisko nas a na kóncu hromadźe z nami w Chasowskim Kubašec statoku wosrjedź wsy. Mi běše wona kaž druha mać, mjeztym zo so jeje sotra-lěkarka wo nawal pacientow staraše. Hosćo z Budyskeje Domowinskeje skupiny wočakowachu wote mnje awtentiske informacije wo spisowaćelce. Na to běch přihotowany, nic pak na njewočakowane zahajenje rozmołwy.
W modernych bajkach přeco wo čerta dźe
Awtor Jürgen Tiede w Janšojcach wustupił
Kak móže so z dźěłaćerja stać redaktor, awtor a powědar bajkow, widźiš na Jürgenje Tiedźe z Wojerec. Narodźił bě so 1940 w Drježdźanach. Wuknył je powołanje zamkarja lokomotiwow, a jako tajki dźěłaše na wšelakich twarnišćach a milinarnjach NDR, mjez druhim w Lubnjowje. Dokelž je so jara za kulturu a wuměłstwo zajimował, poda so 1976 na studij kulturnych a wuměłstwowych wědomosćow, najprjedy na fachowej šuli w Mišnje a potom na Lipšćanskej uniwersiće. Studij jemu zmóžni, přewzać jako redaktor a awtor publikaciju „Powšitkowny leksikon wuměłstwa. Tworjacy wuměłcy wšěch dobow a krajow“, kotryž je znate nakładnistwo Seemann w Lipsku wudało. A wot lěta 1991 je Jürgen Tiede swobodny redaktor a awtor za nakładnistwo Saur w Mnichowje.
Łužiske twarstwo wuměłsce dokumentuje
Na wopyće pola molerja-grafikarja Marka Bruka w Kubšicach
Stajnje zaso zwěsćam, zo je wuprajenje „rentnarjo ženje chwile nimaja“ prawe. Tole so mi znowa wočiwidnje wotkrywa, jako molerja-grafikarja, něhdyšeho wučerja za wuměłstwowe kubłanje a němčinu na Budyskej Serbskej srjedźnej šuli Marka Bruka doma w Kubšicach wopytam. Runje je hišće w zahrodźe dźěłał a kaž praji, ma hišće wobjed warić, wšako so jeho mandźelska-wučerka bórze po připołdnju ze šule nawróći. Přiwšěm sej za naju rozmołwu chwile bjerje. 24. septembra bě nan dweju dorosćeneju dźěsći swoje 65. narodniny woswjećił. Nětko so cyle na swoju dźewjatu personalnu wustajeńcu ze swojimi twórbami-wobrazami koncentruje.
Nowotar a wobnowjer serbskeje literatury a wuměłstwa
W spomnjeću na basnika Kita Lorenca
Za basnje Kita Lorenca sym so počał srjedź šěsćdźesatych lět minjeneho lětstotka horić. Ze zběrki „Nowe časy – nowe kwasy“, wušłeje lěta 1961 w Ludowym nakładnistwje Domowina, dychaše nowa rěč (serbskeje) poezije. Wosebje pak z njeje wuchadźeše swojorazne wobswětlenje woprawdźitosće. Čłowjek sam tam steješe w srjedźišću hladanja a spóznaća. W basni „Pohlad na Budyske hory“ čitach, zo „je woprawdźitosć rjana kaž bajka“, tola „jenož potom ju tak widźiš, hdyž maš jasnej woči“.
Tónle rozswětlerski a zdobom wobmyslowacy a kritiski wid, kotryž drje je žro a dno wšeho tworjenja a hoberskeho wudawaćelskeho dźěła Kita Lorenca, mi (sobu) wuwědomi, zo tež wot mje wotwisuje, w kajkej realiće sym žiwy a kak móhł a měł z njej wobchadźeć, ju do hłowy a do horšće dóstać. Z basnjow klinčeše hłós, kiž „twjerdźeše“, zo ma jednotliwc wjetšu wahu hač jenička ideologija, kotraž tež Serbam wšudźe kolektiwizm a z nim zwjazanu podwólnosć diktowaše.
„Njeběch hižo wjacez tym ličił“
Rozmołwa do spožčenja Myta Ćišinskeho 2017
Jutře přepodaja w Pančicach-Kukowje na Čerwjenej žurli klóštra Marijineje hwězdy Myto Ćišinskeho 2017 serbskemu komponistej a hudźbnowědnikej Jurej Mětškej. Alfons Wićaz je so z bórzomnym lawreatom rozmołwjał.
Kak sće překwapjacu powěsć, zo Wam wuznamne Myto Ćišinskeho 2017 spožča, přijał?
J. Mětšk: Njeběch hižo wjace z tym ličił, zo mi tele myto docyła hišće spožča. Tuž běch chětro překwapjeny a so nad powěsću skónčnje wězo zwjeselich.
Čehodla njejsće z wuznamjenjenjom ličił, kotru přičinu sće k tomu měł?
J. Mětšk: Na to hodźi so relatiwnje krótko wotmołwić: Přewažnemu dźělej wuměłcow mojeje generacije bu hódne myto hižo w młódšich lětach spožčene, tak zo mějach hižo wyšeje staroby dla lědma přičiny, z wuznamjenjenjom ličić.
Što Wam počesćenje nětko woznamjenja?
J. Mětšk: Jedna so wo najwyše serbske, takrjec narodne wuznamjenjenje, a w tym zmysle woznamjenja mi připóznaće mojeho žiwjenskeho dźěła jako komponist a hudźbowědnik.
Lubi puć do serbskeho přichoda
Za „Serbsku pratyju 2018“ je pisało 49 awtorow, jenož 13 artiklow je z němčiny přełoženych a dwaj stej němsce wotćišćanej.
Kaž „Serbska protyka 2018“ podawa PRATYJA na spočatku za kóždy měsac pokiwy zahrodnikam, daty k serbskim stawiznam a wopisuje wosebite kerčiny po měsacach. Při tym do woči bije, zo njejstej jenož hornjoserbski a delnjoserbski słowoskład rozdźělnej („zymski wonjaty kozylist“ rěka delnjoserbsce „wónjata krickata wišnja“), ale po zdaću tež sakska pisana němčina njeje kaž braniborska. „Kozylist“ mjenujcy rěka w Protyce „Duftheckenkirsche“, w Pratyji „Wohlriechende Heckenkirsche“. Wobě słowje drje stej w němčinje móžnej, ale bych witał, byštej-li serbskej rěčnej komisiji w přichodźe raz zhromadźe dźěłałoj, znajmjeńša na polu eksotiskich rostlin.
Powójnske zajimy wo Žitawje
Žitawska Domowinska skupina 45 čłonow měła
Pólski wědomostnik Piotr Pałys, čłon Maćicy Serbskeje, je hižo mnohe stawiznisko-sorabistiske přinoški wozjewił. Tak wo Jurju Wićazu (Lětopis 2005), Wójćechu Kóčce (Pro Lusatia 2002), Jurju Rjenču (Rozhlad 2007) abo k temje „Narodny partizan Łužica“ (Zeszyte lużyckie 2001). Nětko předleži kniha „Problem Żytawski 1945–1949 (Žitawski problem 1945–1949, Opole 2016). Mjenowany problem wobsteješe w tym, zo po skónčenju Druheje swětoweje wójny Žitawa „na skřižowanju čěskich, němskich, ruskich (sowjetskich – M.K.), łužiskoserbskich a pólskich zajimow“ steješe – kaž podtitul edicije rěka. K temje Žitawa po 1945 w serbskej rěči měješe Serbska protyka 2006 artikl Arndta Bretschneidera „Tež Žitawa do ČSR?“.
Dujerska hudźba wulce woblubowana
10. raz kapały z kraja a wukraja w Janšojcach
Bjez dujerskeje hudźby w bohatym kulturnym žiwjenju w Błótach a dalšich kónčinach němsko-serbskeje Delnjeje Łužicy poprawom ničo njeńdźe. Nimale na wšitkich wjesnych swjedźenjach słyšiš tam žiwe trubjenje trompetow, pozawnow a dalšich instrumentow. Tež při woblubowanymaj nałožkomaj łapanju kokota a zapusće. To so wě, zo maja wosebje starši ludźo z tajkeje hudźby radosć, ale tež wjesnej młodźinje so wona spodoba. Wšako móžeš po jeje taktach derje rejować, a to nic jenož znatu Hanamarinu pólku. Zwěsćić tež móžemy, zo je ličba mjeńšich kapałow a tež hercow, kotřiž dujersku hudźbu pěstuja a hraja, w zašłym času přiběrała. Wosebje potom, hdyž we wjace hač 50 wsach Delnjeje Łužicy zapust swjeća a campruja a hdyž we wjace hač 30 wsach kokota łapaja, maja kapały a hercy dźěła dosć a nadosć.
Nic w larmojancy so zadusyć
Mnohe wěcy, kotrež my Serbja jako wěčne wobhladowachmy, pozhubjeja so spěšnišo hač sej to myslachmy. Zo so serbska rěč a kultura takle spěšnje zhubjatej, njeje pak žadyn přirodny zakoń, skerje wuslědk njepřipóznaća a asimilaciskeho ćišća. Serbja dyrbjachu swoju maćernu rěč zabyć, so němčinje připodobnić. Jich kultura njebě ničo hódna. Tójšto so hańbowachu a mnozy činja to hišće dźensa. Wyšim hamtam w staće abo cyrkwi Serb přistup njeměješe, abo jenož potom, hdyž swoju maćeršćinu wotpołoži. Brunicowa industrija wućěri Serbow z jich hole, łukow a polow. Wjeski buchu wotbagrowane. W přez bagry přemjetanej krajinje hižo ničo na Serbow njepokazuje. Jenož w katolskich wosadach dźeržeše so serbšćina najdlěje, ale tež tu drjebi so wona razantnje. Wšě statistiki a sociologiske analyzy dyrbjeli pola němskich a tež serbskich politikarjow alarmowe zwony drišćeć dać. Ale ke konkretnemu zjawnemu wuznaću abo skutkownemu zakročowanju so žadyn z nich njepředrěje.
Janko Šajatović njeje jenož Krabat
Z prologom „Krabata“ Jurja Brězana „Jedyn dźe po kraju, stary abo młody, to so spóznać njehodźi, wón je přebliski. Snano je to Krabat.“ witaja wopytowarjow do wosebiteje wustajeńcy Budyskeho Serbskeho muzeja. Tole je dobry spočatk za krasnu ekspoziciju „Krabat. Muž. Mytos. Marka.“ wo serbskim dušnym kuzłarju. Měrćin Nowak-Njechorński je nam jeho ze swojimi barbojtymi rysowankami skutkownje do pomjatka zašćěpił a zhromadnje z Jurjom Brězanom tež literarnje wulkotnje zbližił. Z prawom pyša tuž Njechorńskeho Krabatowe wobrazy wustajeńcu.
