Z hońtwjerstwom wotrostł
17lětny Stanko Fryča z Noweje Wjeski je hajnik a je nimale kóždy dźeń w lěsu abo blisko lěsa po puću. Před krótkim je wón pruwowanje za hońtwjersku dowolnosć wobstał. Anastasia Rauerec je so z nim wo tym rozmołwjała.
Što je će ze 17 lětami k tomu pohnuło, sej hońtwjersku dowolnosć wobstarać?
S. Fryča: Mój dźěd běše hižo hajnik a mój nan po tym tež, tak sym z hońtwjerstwom wotrostł a přeco sobu do lěsa jěł, wšojedne hač na hrajkanje, wuchodźowanje, picowanje dźiwiny abo tež raz hońtwy dla.
Běše klučowe dožiwjenje, kotrež je twój zajim za hońtwu zbudźiło?
S. Fryča: Běch prěni raz jako małki hólčec z nanom na hońtwje. Sedźachmoj w zymje na hońtwjerskim rěblu a poča so ćmičkać. Njeje dołho trało, zo sej nan pódla mje wusny a swójba dźiwich swini so pomału z kerčizny zwěri. Dźiwja ranca z někotrymi dźiwimi prosatami poda so k přihotowanej picy. Je mje fascinowało dźiwinu tak blisko widźeć a spóznać, kak komunikuja a kak su hromadźe žiwe.
Kak je twój wobswět – swójba, přećeljo – na twój rozsud reagował?
Nowa zeleń po wulkim wohenju
Móžeš wulki plan činić, na přikład, zo budźe krajina ryzy dźiwizna bjez wliwa čłowjeka. Hdyž pak w njej woheń wudyri, na kóncu lědma něšto zwostanje, hlej aktualnje w Gohrischskej holi. To je takrjec njelěpšina njedótknjeneje přirody bjez wusykow a šěrokich pućow.
We Łužicy bě wulki plan runje nawopačny: Dlěje hač lětstotk je čłowjek z hoberskich płonin serbskeje hole pusćinu činił, hóršu, hač po lěsnym wohenju. W krótkim času pak je tam zaso něšto noweho narostło a spóznawaš prjedawšu strukturu krajiny. Po wudobywanju wuhla pak njewěš, hdźe běchu lěsy, wjeski, pola a rěčki. Hłuboko do zemje je wšo wutupjene, štož je tu hdy eksistowało.
Kaž Boži dźiw so w něhdyšej pusćinje lěto a rjeńša łužiska jězorina rozpřestrěwa. A je někotrym ludźom mjeztym samo alternatiwa za dowol při Baltiskim morju. Tež druhdźe we Łužicy, nic jenož w Błótach, je tak rjenje, zo turisća z dalokich kónčin sem jězdźa a so w našej domiznje wočerstwjeja. Dobry nastork je to tež domoródnym, runje nětko, wosrjedź lěća, wólny čas na najrjeńšich blečkach wokoliny přebywać.
W teamje Domowiny so derje čuje
20lětna Budyšanka Mira Nowakec studuje wučerstwo na Drježdźanskej Techniskej uniwersiće. Z młodostnej, kotruž wuhladamy hdys a hdys tež jako sobudźěłaćerku Domowiny we Łužicy – naposledk na mjezynarodnym folklornym festiwalu – je so Milan Pawlik rozmołwjał.
Čehodla sy so pola Domowiny jako studentska sobudźěłaćerka powabiła?
M. Nowakec: Po złoženju matury w lěće 2023 nochcych hnydom studować započeć. Město toho chcych najprjedy chwilu dźěłać a něšto wot swěta widźeć. Moja mać měješe ideju, zo bych so pola Domowiny za dźěłom wobhonić móhła. Mi samej scyła wědome njebě, zo tam młodostnym dźěło poskićuja. Tak sym so pola hłowneje jednaćelki Domowiny Judit Šołćineje naprašowała.
Kotre dźěłowe nadawki maš?
22 tonow pěska nasypali
Wčera je so bičwolejbulowy turněr Radija Satkula na sportnišću w Radworju wotměł. Vanessa Žurec je so z Nicom Bušu, druhim předsydu ST 1922 Radwor, wo zarjadowanju, přihotach a přichodźe turněra rozmołwjała.
Kak je k tomu dóšło, zo je so Waše towarstwo na bičwolejbulowym turněrje Radija Satkula wobdźěliło?
N. Buša: Sym hižo něšto lět wobžarował, zo so w bičtura Radija Satkula hižo w Radworju njewotměwa. Naša wjesna młodźina je so z wšelakich přičin za to rozsudźiła, turněr lětsa pola nas dale wjesć. Tohodla sym naše sportowe towarstwo, ST 1922 Radwor jako staciju přizjewił. Myslu sej, to bě dobry rozsud.
Kajke běchu přihoty?
Přikładej Kulowa njesćěhuja
Powěsć wo Kulowskim hospodarskim planje je zašły tydźeń snano toho abo tamneho zadźiwała. Městačko wšak je jedna z našich wjetšich komunow. Přewjele pjenjez dla pak tež tam skoržić njemóža. Ćim bóle mje zadźiwa, zo chcedźa lětsa ležownostnej dawkaj A kaž tež B znižić. W zašłych lětach znaješe wuwiće tohole dawka jenož jedyn směr: horje.
Pozadk je reforma ležownostneho dawka. Po njej dyrbja mnozy wjace ležownostneho dawka płaćić hač w minjenych lětach, dokelž so hódnota jich ležownosće wotnětka hinak wobliči. Tuž cyłkowne dochody komunow w tymle wobłuku přiběraja. Kulow reaguje na to z tym, zo sadźby nětko zniži. Za wulki dźěl wobydlerjow to woznamjenja, zo drje dyrbja přeco hišće wjace dawkow płaćić hač do reformy, přiwšěm pak je to tróšku mjenje, hač bychu po starych sadźbach płaćić dyrbjeli. Tak wostanu cyłkowne dochody z tohole dawka za město konstantne. Runočasnje spjelnja město z tym wočakowanje zwjazkoweho knježerstwa z lěta 2023, po kotrymž maja dochody z ležownostneho dawka po reformje někak samsne wostać kaž do toho.
Budźmy dobri hosćićeljo
Fulminantny wšak wón stajnje je, naš folklorny festiwal. Ale lětsa je wšo wosebje rjane. Nowe wuhotowanje, nowe skupiny a mały jubilej – wšitko to wjeselo tych přisporja, kotřiž so za wony wjeršk horja. Sprawnje přiznawam: Sym so na festiwal wulce wjeselił. Jako rejowar, jako žurnalist, jako Serb. Přetož hdy hewak mamy móžnosć pokazać, kak pisana naša Łužica poprawom je. Tež tohodla je festiwal wažny, wšako je wón žiwe wuznaće pisanosće a diwersity. Tute wuznaće w časach přiběraceho zatrašenja z praweho politiskeho spektruma nuznje trjebamy. Směmy tuž hordźi na wšěch tych być, kotřiž so kóžde druhe lěto znowa do hoberskeho nadawka organizowanja, planowanja a přewjedźenja festiwala dadźa. Bjez angažowanych ludźi w přihotowanskim wuběrku, bjez pilnych sobudźěłaćerjow zarjada Domowiny njeby swjedźeń hudźby a reje móžny był. Za to měli so jim dźakować. Jasne tež je, zo festiwal dale rosće a zo bywa w swojej strukturje profesionalniši. Druhdy je samo hižo tak profesionalny, zo zabudźe, zo trjeba podpěru wšěch akterow serbskeho ludu.
Znowa pisana měšeńca stilow
Festiwalnu sobotu zahorja w nocy hosći serbske a mjezynarodne skupiny z hudźbu, hdyž rěka zaso: Chróšćanski special. Projektowa managerka Domowiny Rjezka Krügerowa je za planowanje speciala zamołwita, z njej je so Maximilian Gruber wo lětušich planach rozmołwjał.
Na čo smědźa so wopytowarki a wopytowarjo lětušeho Chróšćanskeho speciala wjeselić?
R. Krügerowa: Na rjany, pisany program. Lětsa wšak je to pjatnaty festiwal, to je wězo mały jubilej. Tohodla smy sej rjekli, zo chcemy zaso raz serbskim skupinam platformu skićić. To budu Šwintuchi, Jankahanka, Kula Bula a Popsorben. Mamy rjanu měšeńcu serbskich skupinow, tróšku swětneje hudźby a wězo tež wulki highlight. Kaž přeco wotměwa so special na dwěmaj dworomaj: pola Wjeselic a pola Zahrodnikec-Grutkec. Dokelž stej dworaj dosć wulkej, změje kóždy a kóžda móžnosć, sej special lubić dać.
Kotru skupinu sće sej lětsa jako wosebitu chłóšćenku přeprosyli?
Nowiny bóle podpěrać
Štó so wo to stara, zo sej mjeńšiny swoju rěč zachowaja? Nimo swójbow, kubłanišćow a institucijow maja nowiny a časopisy mjeńšinow bjezdwěla wulki podźěl na tym. Wone wědźa, zo je rěč dźěl identity, a zo rěč wašnje našeho myslenja formuje. Tym, kotřiž wjacore rěče wobknježa abo je znajmjeńša sćěhować zamóža, je lóšo, druhe ludy a kultury rozumić. To je wulki pokład a wuraz mnohotnosće. Tuž je wažne, zo dóstawaja nowiny a časopisy financielnu podpěru.
Wažna je tohorunja prawidłowna wuměna mjez nowinarjemi. W lěće 2002 bu organizacija Midas załožena. Mjeztym su w njej 27 nowinow mjeńšinow z čłonom. Jónu wob lěto so zastupjerjo nowin na mjezsobnu wuměnu zeńdu. Ćežišćo aktualnych wuradźowanjow je digitalna transformacija. Jasnje je, zo je to wulke wužadanje a zo ma kóžda nowina za sebje prawy puć wuzwolić. Serbske Nowiny tuchwilu zaměrnje na zwoprawdźenju digitalneje transformacije dźěłaja, štož je hoberski nadawk.
Poražki triatletku njezatraša
Wutrajnosportowča Samira Zarjeńkec ze Smjerdźaceje je minjenu sobotu na 23. hrodowym triatlonje w Moritzburgu startowała. W starobnej klasy juniorojo je cil jako třeća docpěła. Vanessa Žurec je so z 18lětnej rozmołwjała.
Čehodla sy so za tutón sport rozsudźiła?
S. Zarjeńkec: Sport mje hižo wot mojeho dźěćatstwa přewodźa. Mój nan je ze mnu tehdy wjele kolesował. Po šuli sym husto najprjedy koło běžała – to je mi při wotpinanju pomhało. Hdyž sportuju čerpam nowu energiju. Před třomi lětami sym prěni raz triatlon w Moritzburgu widźała. Wědźach hnydom: To chcu tež raz činić! Mój prěni triatlon bě loni „KnappenMan“ při Třižonjanskim jězoru. Triatlon mje wosebje fascinuje, dokelž je to měšeńca třoch disciplinow. Ručež sym jednu z nich zdokonjała, čuju so wolóžena a mam nowu motiwaciju za přichodny wotrězk.
Kotra disciplina je za tebje wosebje napinaca?
Komunikaciju polěpšić
Filip Budar z Hrubjelčic je nowy wiceprezident za nutřkowne poćahi YEN – Młodźiny europskich narodnych skupin. Vanessa Žurec je so z 18lětnym wo jeho nowym nadawku rozmołwjała.
Čehodla sy so rozsudźił organizaciji MENS přistupić?
F. Budar: MENS je w mojimaj wočomaj perfektna platforma za młodostnych, kotřiž chcedźa so bóle z identitu swojeje mjeńšiny zaběrać. Je jara wažne, zo so mjeńšiny mjez sobu wuměnjeja. Dokelž sym sam Serb a my Serbja maćerny stat nimamy, mam wězo hišće raz cyle hinaši wid. Móžu so spěšnje do situacije druhich mjeńšin zanurić. Wot toho časa, zo so aktiwnje w organizaciji angažuju, rozestajam so tež bóle z problemami našeje serbskeje mjeńšiny.
Što liči k twojim nadawkam jako wiceprezident?
