Ochranowske ćežišćo klětu
Spočatk lětnich prózdnin 24. junija je w Małowjelkowskej sotrowni druhi raz wosebity program „Kulturne lěćo“ zaběžał. Hač do 10. septembra poskićeja tam přeco kónc tydźenja hudźbu, filmy a dźiwadło. Cordula Ratajczakowa je so z organizatorom Mikeom Salomonom rozmołwjała.
Tři kulturne kóncy tydźenja hižo běchu – kajki je dotalny wothłós?
M. Salomon: Prěni kónc tydźenja bě nam Mjezynarodny folkorny festiwal „Łužica“ potencielnych wopytowarjow rubił. Wot toho časa pak derje běži, ludźo přichadźeja. Wothłós wězo tež wot wjedra wotwisuje.
Loni sće rjad startowali, w kotrej měrje je so sotrownja jako kulturne zarjadnišćo w regionje etablěrowała?
M. Salomon: Hišće wšitkich z poskitkom překwapjam. Činju z mało srědkow jara wjele. Tule mnozy přeco hišće čakaja, zo so něšto stanje – dyrbiš pak prosće započeć něšto na nohi stajić. Zo to tež funguje, za to stej zdobom profesionalnosć a dramaturgija trěbnej.
Kajki wupada koncept?
Duša hry su lajscy dźiwadźelnicy
Lěta 2012 dožiwi 1 200 přihladowarjow prěnje Krabatowe swjedźenske hry, lětsa bě jich 9 000. Ulrike Herzger je so z direktorom Peterom Siebecku rozmołwjała.
Dopominajo so na započatk, što mysliće?
P. Siebecke: Přeco zaso so dźiwam. Tajki wuspěch njebě wotwidźomny. Wšako bě Krabatowa powěsć jako dźiwadłowe předstajenje poprawom jenož wizija bywšeje Čornochołmčanskeje wjesnjanostki Gertrud Wincarjoweje. Wona so na mnje wobroći, jako njenatočichu znaty Krabatowy film, kaž bě wotpohladane, w Čornym Chołmcu. Bě to jeje zahorjaca energija, z kotrejž mje natykny.
Sće tehdy Krabatowu powěsć hižo znał?
P. Siebecke: Mój ze synom-awtorom Alexanderom dyrbjachmoj so z njej zaběrać, wosebje tež ze serbskimi tradicijemi. Wuwiwachmoj koncept „wjes hraje dźiwadło“– lajkojo hraja hromadźe z profijemi. To spožča atmosferje nošny charakter. Woni su duša stawizny a wotbłyšćuja wjesnu awtentiskosć w serbskich nałožkach – kaž su to spěwy, reje, narodna drasta a zdźěla samo serbska rěč. To je to, štož wopytowarjo chcedźa a čehoždla su so Krabatowe swjedźenske hry z tajkim z kultom stali.
Kreatiwny eksperiment
18. a 19. awgusta wotměje so na Ralbičanskej wyšej šuli wosebita dźěłarnička. Měrćin Weclich je so z hłownej organizatorku, kubłanskej referentku Domowiny za młodźinu Rejzku Krügerowej, wo tym rozmołwjał.
Što stej sej Spěchowanski kruh za serbsku ludowu kulturu a Budyska župa z dźěłarničku předewzałoj?
R. Krügerowa: Přewjedźemy zarjadowanje hłownje za młodostnych, ale tež za młode maćerje, hdźež móže sej kóžda na zakładźe serbskich elementow suknju šić. Budźe to na kóždy pad kreatiwna wěc, hdźež budu so wšitcy najprjedy ze ze serbskej drastu rozestajeć. To rěka, zo hladaja, wo čo poprawom dźe, što so kak wužiwa. Za nawod smy serbsku designerku Štefi Hanušowu zdobyli.
Organizujeće tajke zarjadowanje prěni króć. Kak sće na to přišli?
Mozaikowe kamuški
„Telko serbskeho kaž wčera njebě w Sakskim krajnym sejmje hišće nihdy słyšeć“, pisaše kolega wo debaće krajneho sejma pod hesłom „Serbsku rěč a kulturu dale konsekwentnje spěchować“ we wudaću SN z 22. junija. Wězo, kaž ma to po demokratiskim wašnju tež być, je sej sakske knježerstwo tež tójšto kritiki ze stron opozicije naposkać dyrbjało. Kritiske zhladowanje a kontrola knježacych stej runje tak nadawk opozicije kaž medijow w róli jako štwórta móc w towaršnosći. K tomu tež słuša, w rozmołwje ze statnej ministerku (SN z 5. julija) prašenja stajeć, kotrež njewusměrjeja so jenož na hižo docpěte, ale skedźbnjeja tež na problemy a hišće njezmištrowane nadawki. A mało to njeje, kaž na přikład přiměrjeny telewizijny poskitk w hornjoserbskej rěči, runoprawosć na dwurěčnych taflach nastupajo wulkosć pisma, rozšěrjenje wědy wo Serbach na sakskich šulach, z čimž zwyši so zdobom akceptanca za serbšćinu w zjawnosći, serbskorěčne kmanosće přistajenych jako samozrozumliwa kompetenca w zarjadach atd.
Nowa appza prawopis
Nowu hornjoserbsku prawopisnu kontrolu je Serbski institut njedawno pod adresu www.soblex.de k dispoziciji stajił. Cordula Ratajczakowa je so z dr. Sonju Wölkowej rozmołwjała.
Tež za mobilne nastroje dawa nětko nowa aplikacija (app) za prawopis?
S. Wölkowa: Wot 1. julija je polěpšena aplikacija za mobilne nastroje z androidnym systemom pod mjenom „soblex – prawje pisać“ přistupna. Wona wudospołnja hižo wot lěta 2015 wobstejacy poskitk „Prawje pisać“ a dowola spěšny přistup k hornjoserbskej prawopisnej kontroli kaž tež offline-wužiwanje jeje słowoskłada. Je to pendant k aplikaciji za iPhone wot firmy Apple. Za iPhone je to hłownje Wito Bejmak a za androidny system Bernhard Baier wuwił.
Sće prawopisnu kontrolu za wjacore aktualne programy wuwili, tež modul za Microsoft Office 2010 a 2013 předleži. Čehodla pak njeje to za aktualne programy Microsoft móžno?
Hoberski to nadawk
Njewěm, hač bě sej Bjarnat Cyž – wiceprezident Federalistiskeje unije europskich narodnych mjeńšin (FUEN) – toho wědomy, kotre konsekwency jeho přilubjenje na njedawnej konferency FUEN w rumunskim Cluju změje: Serbja chcedźa 50 000 podpismow zběrać, zo by europska mjeńšinowa organizacija hač do klětušeho cyłkownje milion za swoju iniciatiwu Minority SafePack znosyć móhła. Potom dyrbjała Europska unija naležnosće swojich narodnych mjeńšin wobjednawać a znajmjeńša někotre wot wobydlerskeje iniciatiwy namjetowane naprawy za jich škit zwoprawdźić.
Zajim za Serbow přemóžacy
Mišnjanska ewangelska akademija přeproša wot jutřišeho hač do 2. julija na konferencu „Wot Błótow hač k Łužiskim horam – serbske zetkawanja“, kotruž přewjedźe w klóštrje Marijinym dole we Wostrowcu. Cordula Ratajczakowa je so ze studijnej nawodnicu akademije dr. Kerstin Schimmel rozmołwjała.
Kak sće mysličku konferency zrodźili?
K. Schimmel: Ideju mějachmy hižo dawno. Pohlad na wuchod je nam jako Mišnjanskej ewangelskej akademiji jara wažny a smy hižo wjacore zarjadowanja našim wuchodnym susodam wěnowali. Z poradźowarjom dr. Hansom-Christianom Treptu, bywšim docentom polonistiki na Lipšćanskej uniwersiće, pak sej prajachmoj, čehodla přeco do daliny, móžemy so tež raz w bliskosći rozhladować, a to po Serbach. Sym w Flensburgu studowała a mnozy moji komilitonojo běchu Frizojo a přisłušnicy danskeje mjeńšiny. Tak sym zhromadne žiwjenje z mjeńšinu zwučena a mam je zdobom za jara wažne. Na sewjeru su Frizojo a Schleswigčenjo kaž sól w poliwce. Małe kultury žiwjenje wozrodźeja. Nimo toho je so mój nan w Baršću narodźił.
Z kotrymi temami chceće so rozestajeć?
Čim wjac jich je, ćim lěpje
Domowina podpěruje wobydlersku iniciatiwu Federalistiskeje unije europskich narodnych mjeńšin Minority SafePack wo lěpši škit mjeńšin. Za to je milion podpismow trěbny. Wo tym, kak chcedźa iniciatiwu na festiwalu zapřijeć, je so Janek Wowčer z předsydu Domowiny Dawidom Statnikom rozmołwjał.
Budźe zběranje podpismow za Minority SafePack na folklornym festiwalu w Budyšinje, Hochozy a Chrósćicach rólu hrać?
D. Statnik: Na kóždy pad, festiwal steji za swětawotewrjenosć a mnohotnosć a je zdobom to, štož chcemy z wobydlerskej iniciatiwu zachować. Tuž je jasne, zo za nju wabimy.
Kak a w kotrej měrje chceće to činić?
D. Statnik: Dokelž smy z organizaciju chětro wućeženi, je wabić a podpisma zběrać jenož na wěstych dypkach móžno. Wosobinsce chcu dźensa wječor na wotewrjenju festiwala we witanju za akciju wabić. Dale budźe to hłownje wobstatk moderacijow programow pjatk w Hochozy a sobotu popołdnju kaž tež wječor na statokach w Chrósćicach a njedźelu, předewšěm we wobłuku pokazkow łužiskich skupin a na finalu.
Budźeće z lisćinami podpisma zběrać?
Dowolnicy so terora njeboja
Mnozy su tež lětsa zaso busowe jězby, lěty a dowol na łódźi pola Šmitec jězdźidłownistwa w Radworju knihowali. Měrćin Weclich je so z Dianu Šmitec z marketingoweho wotrjada swójbneho předewzaća rozmołwjał.
Kotre dowolowe cile su w lětnich prózdninach najbóle prašane?
D. Šmitec: W swójbach steji baltiske morjo na prěnim městnje. Hladajo na staršich ludźi je lětsa Šwicarska faworit, a to wosebje tež jězbow po tamnišich jónkrótnych železniskich čarach dla. Slědujetej Chorwatska a Słowjenska.
Su to přewažnje busowe jězby?
D. Šmitec: Nimo pućowanja z busom z mjenowanymi a dalšimi cilemi je sej pola nas tójšto kupcow tež dowol na Kanarach skazało. Tam sej wězo z lětadłom doleća. Dokelž nochcedźa hižo do Turkowskeje, su sej wjacori druhe směry kaž Španisku wupytali. W trendźe pak tež Němska cyle wysoko steji.
Čehodla so wot Turkowskeje zdaluja?
D. Šmitec. To zaleži definitiwnje na tuchwilnej politiskej situaciji. Někotrym, kotřiž hižo lěta w Turkowskej swój dowol přežiwjeja, pak je to wšojedne.
Kotre turistiske wuwića dale sćěhujeće?
Z dobrej wolu tójšto móžno
Hižo často słyšach, zo měli we Łužicy k tomu dóńć, serbšćinu samozrozumliwje wužiwać. Mnozy žadanje tež w zjawnosći zastupuja, ličba konkretnych skutkow pak wosta stajnje skerje přewidna.
