Miliardy eurow za swětnišćo
Berlin (dpa/SN). Zwjazkowe knježerstwo chce po informacijach zakitowanskeho ministra Borisa Pistoriusa (SPD) hač do lěta 2030 cyłkownje 35 miliardow eurow za swětnišćowe projekty a wěstotu w kosmosu nałožować. Hłowny zaměr je po jeho słowach stabilna struktura satelitow, stacijow na zemi a móžnosćow, rakety do swětnišća startować.
Nowa architektura wopřija cyły rjad naprawow, rjekny Pistorius na swětnišćowym kongresu Zwjazka němskeje industrije. „Skrućamy swoje systemy přećiwo mylenjam a nadpadam. To wopřija tež cyberowu wěstotu za wšitke swětnišćowe systemy.“ Nimo toho chcedźa połoženje w kosmosu z radarami, teleskopami a nowymi stražowacymi systemami polěpšić a satelity mjez sobu lěpje zwjazać. Dale trjeba Němska nowe transportne kapacity do swětnišća. Zwjazkowa wobora dóstanje swójski satelitowy centrum, Pistorius připowědźi.
Merz: Ruske zamóženje wužiwać
Berlin (dpa/SN). Zwjazkowy kancler Friedrich Merz (CDU) chce Ukrainje z pomocu w Europje blokowaneho zamóženja ruskeje centralneje banki kredit 140 miliardow eurow bjez danje přewostajić. „Kredit trjeba Ukraina hakle wróćić, hdyž je Ruska Ukrainu za načinjene wójnske škody wotškódniła“, piše Merz w přinošku za Financial Times. Z pjenjezami chcedźa Ukrainu wojersce za dalši wotwobaranski bój přećiwo Ruskej sylnić.
EU je so zawjazała, Ukrainje tak dołho poboku stać, kaž je trjeba. „Nětko je čas, tute politiske přilubjenje z instrumentom podkłasć, kotryž wusyła Moskwje jasny signal spjećowanja. Dotalna pomoc na dobro Ukrainy bě krótkodobna. „Nětko so za to zasadźuju, pjenježne srědki w tajkim wobjimje mobilizować, zo je Ukraina wjacore lěta zastarana“, Merz piše.
Při zwoprawdźenju Merzoweho plana njetrjebali čłonske kraje EU žane srědki ze swójskich etatow přinošować. Město toho dyrbjeli wone rukować, jeli Ruskej blokowane srědki tola zaso wróća.
Pisany swjedźeń za dźěći a swójby
To a tamne (26.09.25)
Banalizowanje móžnych strachow w interneće je hłowna přičina přiběracych njezbožow při pućowanju a krosnowanju w horach. Wo tym je krosnowar Reinhold Messner kruće přeswědčeny. Wón wobkedźbuje lěto a wjetši nawal ludźi, „kotřiž nimaja žane zdaće“. Woni sćěhuja rozprawam influencarjow. Tući ludźo du do horow a potom znjezboža. „Bohudźak mamy hórsku słužbu, kotraž jich wuchowa. Krosnowarjow je bohužel dale a mjenje“, Messner wobžaruje.
Za dźěl pacientow, kiž ćerpja na chorosći alzheimer, maja nowy medikament. Europska komisija je lěkej Donanemab přizwoliła. Wona slědowaše z tym doporučenju Europskeje agentury za lěki. W USA, Japanskej, Chinje a Wulkej Britaniskej lěk hižo wužiwaja. Medikament njemóže alzheimer wulěkować, ale chorosć w zažnej fazy nachwilnje zadźeržeć.
Māori – wot asimilacije k radźenej rewitalizaciji
Minjene lětdźesatki je so we wjacorych kónčinach swěta poradźiło, cyły rjad wohroženych rěčow wožiwić. Jedyn z najwuspěšnišich přikładow su w tutym zwisku Māori – polyneziski lud w Nowoseelandskej.
Māori su na kanuwach z tysacy kilometrow zdalenych pacifiskich kupow před 700 lětami do Nowoseelandskeje připućowali a so tule poněčim zadomili. Wot spočatka 19. lětstotka počachu so w kraju tež Europjenjo zasydlować. W lěće 1840 su domoródnych přez „Zrěčenje z Waitangi“ jako runohódnych do zwjazka Britiskeje króny zarjadowali. Najebać to rozkory mjez woběmaj skupinomaj trajachu, a ličba Māori so bytostnje pomjeńšowaše.
„Animal farm“ Orwella a Donald Trump
Spočatk pjećdźesatych lět zašłeho lětstotka syčechmy žito: Nan syčeše, mać woteběraše a ja wjazach snopy a kładźech je do rynka, z kotrehož potom z nanom ze snopow popy zestajachmoj, zo bychu snopy wuschnyli. Nadobo ležeše před nanom plastikowy měšk połny brošurow. Wězo jón wočinichmy – a brošury wopokazachu so jako kniha „Farm der Tiere“. Měški běchu, kaž so tehdom powědaše, Američenjo na pola ćisnyli, zo bychu wobydlerjam NDR prajili, zo je jich system kaž tón w knize wopisany - to bě potajkim antikomunistiska akcija. Zawěsće sym knihu tehdom němsce čitał, potajkim před wjac hač sydomdźesat lětami. Pozdźišo, za čas studija, sym so z njej znowa zaběrał, tež w antikomunistiskim konteksće.
Wo mjeńšinach na šulach Němskeje zhonić
Berlin (SN/mb). Zaměrej, šulerjam wšěch zjawnych šulow w Němskej wědu wo připóznatych domoródnych narodnych mjeńšinach sposrědkować, su z wida kubłanskeje referentki Domowiny, Katrin Suchec-Dźisławkoweje, wčera na fachowej konferency w Berlinje kročel bliže přišli. Prezidentka konferency kubłanskich ministrow a ministerka w Mecklenburgsko-Předpomorskej, Simone Oldenburg (Lěwica), praješe, zo maja stawizny, rěč a perspektiwy serbskeho ludu, danskeje mjeńšiny, friziskeje ludoweje skupiny, němskich Sintow a Romow a delnjoněmsce rěčacych so stać ze samozrozumliwym dźělom šulskeho kubłanja.
Erdoğan wuradźuje z Trumpom
Washington (dpa/SN). Prezident USA Donald Trump je dźensa swojeho turkowskeho kolegu w zastojnstwje Recepa Tayyipa Erdoğana do Washingtona witał. Wobaj chcyštaj temy kaž bilateralne wikowanje a kupowanje brónjow wobrěčeć, mjez druhim wojerskich lětadłow USA. Dosć brizantne móhło prašenje Gazaskeje wójny być. Mjeztym zo steji Trump kruće poboku Israela, Erdoğan israelskeho ministerskeho prezidenta Benjamina Netanjahuwa raznje kritizuje.
Zwjakowy sejm woli sudnikow
Berlin (dpa/SN). Zwjazkowy sejm wothłosowaše dźensa popołdnju wo wobsadźenju třoch městnow na zwjazkowym wustawowym sudnistwje. Dokelž trjebaja k tomu wjetšinu dweju třećinu hłosow, nadźija so knježerstwowa koalicije CDU/CSU a SPD hłosow Zelenych a Lěwicy. K wólbam stejitej kandidatce SPD Ann-Katrin Kaufhold a Sigrid Emmenegger. Třeći kandidat je Günter Spinner za CDU. Wólby su tež test krutosće koalicije.
Znowa truty w Danskej
Jens-Christian Wagner (naprawo), direktor załožby wopomnišćow ...
Na lětanišću BER dale problemy
Berlin (dpa/SN). Tež dny po cyberowym nadpadźe na interny elektroniski system je Berlinske lětanišćo BER po informacijach rěčnika lětanišća přeco hišće we „wuwzaćnym modusu“. Zlemjeny system k rjadowanju pruda pasažěrow a jich wačokow přeco hišće njefunguje. Tuž mějachu tež dźensa cyły rjad zapozdźenjow, rěčnik lětanišća Axel Schmidt rjekny. Dotal su tři lěta wotprajili. Wčera dyrbjachu dwanaće lětow a runje telko přizemjenjow wotprajić.
Wohnjowi wobornicy a dalši personal lětanišća při rjadowanju wačokow pomhaja, zo bychu połoženje poněčim normalizowali. Hackerojo běchu elektroniski system zlemili, kotryž pasažěrow a jich wačoki registruja a dale posrědkuje.
