Film nimo – wšo derje?
Wjeselu so, zo w telewiziji RBB husćišo naspomnjeja njeněmski pochad mjenow sydlišćow, hdyž so małe wsy Braniborskeje ze słowjanskim mjenom za wječorne krótkoreportaže wulosuja. Na njedawnym 27. filmowym festiwalu w Choćebuzu bě – njedosahajcy spěchowany – serbski film nahladnje zastupjeny. Wosebity sympozij wěnowaše so zachowanju serbskich filmow přichodnym generacijam. Potom je była premjera třidźělneho filma wo zažnych stawiznach Słowjanow w Němskej. Hornjoserbsku wersiju ma MDR a delnjoserbsku RBB. Němskorěčnu wersiju su zhotowili za sćelak ARTE.
Němski wid dale dominuje
Z prawom rjekny Werner Měškank w serbskej wersiji telewizijneho filma „Słowjenjo w Němskej – naši potajni prjedownicy“, zo Němcy dotal lědma něšto wo stawiznach Słowjanow w swojim dźensnišim kraju wědźa, skerje pak wo zašłosći Ameriki, Egyptowskeje a Awstralskeje. Medijowe předewzaće DOKfilm Podstupim je tuž w nadawku telewizijnych sćelakow MDR, ARTE a RBB dokudramu z tójšto historiskimi hrajnymi scenami zhotowił a tak k tomu přinošował, njewědu wo słowjanskej zańdźenosći wuchodneho dźěla Zwjazkoweje republiki Němskeje (ZRN) trochu wotstronić. ARTE je cyły film loni 30. decembra wusyłał. Hižo do toho stej MDR a RBB z podpěru Załožby za serbski lud nastatu dokumentacisku trilogiju w hornjo- a delnjoserbskej wersiji „My Słowjenjo w Němskej“ pokazałoj.
„Basnikarska kjarmuša“ wulce poradźena
Dobre sto basnjow nimale 50 poetow w jednej zběrce
Mjez knihami a dalšimi edicijemi, kotrež je Ludowe nakładnistwo Domowina loni wudało, je pjeć w delnjoserbskej rěči a hišće někotre dalše z tematiku wo Delnjej Łužicy, kaž na přikład zwjazk „Wótmolowane – mit Licht gemalt“ z historiskimi fotami. Tři z nich su wušli kónc 2017 a hodźachu so jako rjany hodowny dar.
Jedna publikacija z nich nam basnje w delnjoserbskej rěči do domu přinjese – wjetšinu z pjera delnjoserbskich poetow, ale tež přełožki twórbow hornjoserbskich a dalšich słowjanskich a němskich basnikow. „Basnikarska kjarmuša – lyrika pó dolnoserbsku wot něga a źinsa“ so zběrka mjenuje. Jako wudawaćel je ju zestajił Bernd Pittkunings, delnjoserbski „spěwajucy poet“. Takle běchu raz jeho wustupy w Belgiskej připowědźili.
Kružace mysle wuměłca Royja
Wuměłcy bywaju na wšelakore wašnje wjelezajimowani, tuž tež wjele pućuja a su jako wuslědk toho wosebje zajimawi ludźo. Tak tež Reinhard Roy, syn serbskeho komponista Hinca Roja. Lětsa swjeći w Klětnom rodźeny, na Wysokej šuli za wuměłstwo a zhotowjenje Burg Giebichenstein wukubłany a wot lěta 1983 jako fachowy poradźowar za wuměłstwo, design a architekturu skutkowacy sydomdźesaćiny. Reinhard je z mnohimi knihami skicow ze swojich pućowanjow, w kotrychž zamó wuměłstwowe skicy ze słownymi zapiskami zjednoćić, dawno daloko a šěroko znaty. Loni je z wustajeńcu „We wokrjesu myslić“ hinak hač dotal na so skedźbnił. Jako zhotowjer formy, praktisce a filozofisce. Je sej wotkrył potajnosće a móžnosće prosteho dypka jako jadro wuměłstwa. „Z jednoreje formy nastawa kompleksna struktura“, wón rjekny.
Moler-wuměłc Marko Bruk z Kubšic (srjedźa) ma wot lońšeho ...
Wot dźiwadła na sudnistwoa prawidłownje na jewišćo
Statna rěčnica a dźiwadźelnica Andreja Bulankowa w portreće
„Moja wutroba bije za dźiwadło. Jako šulerka chcych přeco do młodźinskeho dźiwadła, njejsym pak sej zwěriła. W Chrósćicach sym drje w šulskej skupinje sobu hrała, ale hakle w dwanatce sej prajach: Nětko abo nihdy! Prěnja inscenacija bě ,Žiwjenje bjez zawěškow‘, z kotrejž so swojemu sonej dale přibližowach.“ Takle zjima Andreja Bulankowa swój puć na jewišćo. Kročel wot młodźinskeho do profesionalneho dźiwadła bě za nju tuž logiska: „Wobhonich so pola tehdyšeho nawody gymnazialneho ćělesa Michała Lorenca, hač njemóhła so z elewku NSLDź stać. Wón měnješe, zo raz pohladamy. K tomu přińdźe, zo je jeho naslědnik Torsten Schlosser runje přichodnu hru ze šulerjemi nazwučował. Za kruch „Na frasu!‘ dyrbjachmy scenisce improwizować. Přihotowach so tehdy runje na maturu, a premjera by hakle po wotzamknjenju była. Tohodla Torsten namjetowaše intendantej Lutzej Hillmannej poručić, mje předrěčeć dać. Dóstach termin za rozmołwu a předehru – a nadobo běch elewka činohrajneho studija.“
Fastfood po ukrainsku – Hdźež turistow z Puzatej chatu a Pjanej ...
Jako běch w oktobru z wědomostnikami Serbskeho Instituta na mjezynarodnej slawistiskej konferency w ukrainskim Lwowje, móžach tak kaž woni w hóstnym domje Uniwersity Iwana Franka bydlić. Přebytk bě dosć přijomny, zastarać pak mějachmy so sami. To njeje tež za wukrajnika problem, za słowjanskeho scyła nic.
Moji přewodnicy njeběchu zdźěla prěni raz na Ukrainje a so z tamnišimi wobstejnosćemi derje wuznachu. Tuž dźěch za nimi, jako rěkaše, zo póńdźemy jěsć do „Puzateje chaty“ (chata kutłača). Mjeno same hižo dosć zajimawe klinči, ale što so za tym chowa? Tajkich chatow maja w Lwowje tójšto. Najzajimawša, najznaćiša a najwjetša pak je ta njedaloko Uniwersity Iwana Franka.
Zajim za swójbne stawizny hač do Chile a Ekuadora
Potomnicy kublerskeho rodu von Loebenstein Łaz wopytali
Swětej wotewrjeny a mnohostronsce angažowany běše knježk Alexander Robert von Loebenstein (1811–1855). 1836 wón wudowje Caroline von Muschwitz kubła we Łazu a Mortkowje wotkupi a přesydli so do Stróže a Łaza. Pruski kral pozběhny jeho 1839 do zemjanstwa. Alexander Robert von Loebenstein bě nimo toho wokrjesny deputěrowany, naměstnik wokrjesneje rady a čłon ratarskeho towarstwa we Wojerecach.
„Z nim započachu so zemjanske stawizny swójby we Łazu. Wón stwori tež swójbny wopon. Jeho zajim słušeše ornitologiji“, powěda předsyda Spěchowanskeho towarstwa zetkawanišća Dom Zejlerja a Smolerja we Łazu Reinhardt Schneider, kiž pokazuje zajimcam zdobom 1 070 ptačich preparatow wopřijacu zběrku knježka von Loebenstein. Něhdźe 50 potomnikow zemjanskeje swójby dokładnje připosłucha a so dale naprašuje. Łaz je jenož jedna ze stacijow na zetkanju swójby von Loebenstein. Cyłkownje 120 potomnikow bě tele zetkanje w Smochčanskim Domje biskopa Bena zjednoćiło.
Njeńdźe jenož wo zeznaće
Hosćenc w Lejpoldźe spisowaćela Jurja Brězana inspirował
Pohladnicy powědaja wo dawnych časach, swědča wo podawkach a ludźoch. Alfons Handrik wotkrywa nam swět, na kotryž smy w minjenych lětach nimale pozabyli.
Lědma štó, kiž po nowej dróze z Chrósćic do Delan jědźe, wobkedźbuje tam za nowozapołoženym křižowanišćom mjez Hórkami a Worklecami z třoch statokow wobstejace sydlišćo. Ludźo z wokoliny wědźa, zo je to Lejpold. A za wulkej lipu njeposrědnje při puću stejacy tykowany dom bě něhdy znaty a woblubowany hosćenc. Hačrunjež drje njeje so napohlad, kaž jón na pohladnicy widźimy, dospołnje změnił, je wón tola swědk měnjatych stawiznow. Pominyło je so zapopadnjene čiłe žiwjenje w lěće 1903. Dale je lipa nalěwo wo wjele wjetša, a žony w narodnej drasće tam hižo žane njewuhladaš.
Žohnowane a strowe nowe lěto
W Hornjej a Delnjej Łužicy silwester jara wšelako swjećili
Chětro wšelako su so ludźo w Hornjej Łužicy z lětom 2017 rozžohnowali a nowe lěto witali. Ći jedni činjachu to skerje mjelčo a rozmyslujo z hudźbnym nyšporom, tamni z koncertom, naročnym běhom abo z wochłódźenjom w jězorje.
Napadnyło je, zo su mnozy tójšto pjenjez za praskotaki a rakety wudali – cyłkownje su ludźo po cyłej Němskej wjac hač 137 milionow eurow za nje płaćili – a nowe lěto z wulkim hołkom a tołkom witali. Hara při rozbuchnjenju tychle pyrotechniskich wudźěłkow docpě nowu dimensiju, wone běchu hišće wótřiše hač lěta do toho. Tež njezboža z praskotakami su přiběrali. Njezadźiwa tuž, zo mjeztym tež w Němskej wo zakazu priwatnych wohnjostrojow rozmysluja, štož su mjez druhim w Nižozemskej abo Awstralskej hižo přesadźili. – Wšojedne kak sće nowe lěto witali, hłowna wěc, zo sće so při tym derje čuli. Žohnowane a strowe nowe lěto přeje redakcija Serbskich Nowin! Janek Wowčer
