Płomjo steješe cyle na kromje towaršnostneho spektruma. Nadobo so nakromni do srjedźišća sunychu, a to we wótrym rozestajenju z Domowinu. Wona zakaza Kubłanske lěhwa Płomjenja z argumentom: Krawc hromadźi katolsku dźěćinu, njestara so wo Serbow a Němcow zhromadnje!
Měrćin Benada a dr. Pawoł Völkel staj Płomjenjarjow w tutym rozestajenju podpěrałoj a pósłaštaj někotre razy wotrjady nakładnistwa na zarjadowanjach Płomjenja k pomocy. Centralna rada Swobodneje němskeje młodźiny (SNM) w Berlinje je operatiwne skutkowanje Płomjenja chwaliła a njespózna w tym žadyn nacionalizm. Tak na tym wobsta, zo ma so časopis Płomjo/Płomje za wobsah, formu a aktiwity ze Statnym mytom Jakuba Barta-Ćišinskeho 1. rjadownje wuznamjenić. Dr. Gerat Kral jako wotrjadnik a sekretar Domowiny spyta tomu zadźěwać. Wotmołwa z Berlina dwaj dnjej do wuznamjenjenja rěkaše: Što sej wotrjadnik w Budyšinje dowoli, wobzamknjenje Centralneje rady wotprajić!
Słušam k tym, kotřiž su takrjec přihoty wutworjenja nakładnistwa sobu dožiwili. Započach w septembrje 1957 pola pozdźišeho nawody LND Měrćina Benady hišće w Serbskim domje. Po powołanskej kwalifikaciji dźěłach we wotrjedźe za šulske knihi. 1970 přiwzachu moje přeće za nowym wužadanjom. Slědowach Hańžu Lederowu jako sekretarka načolnika. Jako tajka sym z Měrćinom Benadu, dr. Pawołom Völkelom, Ingrid Juršikowej a Ludmilu Budarjowej wusko hromadźe dźěłała. Rady dopominam so na skutkowanje w žónskim wuběrku, hdźež smy wulěty za dźěći sobudźěłaćerjow organizowali.
Jako so 2. septembra 1957 do Budyšina prěni dźeń na dźěło podach, LND hišće njeeksistowaše. W domje čo. 23 na Wonkownej Lawskej bě redakcija serbskich wučbnicow zaměstnjena. Wona bě wotnožka Berlinskeho nakładnistwa VWV. Do redakcije serbskich wučbnicow słušeštej tehdy hornjoserbski wotrjad z 50 a delnjoserbski z dźesać přistajenymi.
1. julija 1958 so potom LND załoži. Jeho stołpaj běštej wot wšeho spočatka lektorat za rjanu literaturu a lektorat za šulske knihi, kaž so naš wotrjad nětko mjenowaše. 1962 smy wot Wonkowneje Lawskeje do něhdyšeje Donnerhakec knihićišćernje Před šulerskimi wrotami přećahnyli, dokelž bě so kruh sobudźěłaćerjow wuznamnje pomjeńšił.
„Rjana kniha dawa hłowje inspiraciju – a ruce lubosć.“ Tónle citat z lětnjeho programa nakładnistwa Hermanna Schmidta, kotrež naročne typografiske knihi wuwiwa, je mi dźensa hesło a zamołwitosć w powołanju jako wuhotowarka knihow w našim nakładnistwje. Hižo 16 lět w domje dźěłam a wjeselu so kóždy dźeń nad kreatiwnej a wotměnjawej činitosću. Zhromadnje z lektorami wobstejace knižne nakłady dale wjedźemy, druhdy samo dale wuwiwamy a nowe knihi nastać damy.
Dokelž Ludowe nakładnistwo Domowina cyłkowny repertoire na knihach wopřijima, mějach wulke zbožo wudaća w beletristiskim wobłuku, ale tež dźěćace a wěcne knihi, wobrazowe zwjazki a šulske wučbnicy wuhotować – jim wobličo dać. Za tu abo tamnu publikaciju smědźach samo ilustracije rysować. Za wjele dalšich knihow, zwjetša za dźěći, wudźeržuju kontakt k ilustratoram. Zwjetša su to znaći grafikarjo. Zajimawe a přijomne nazhonjenja z nimi su mi w kóždym padźe wobohaćenje w grafiskim žiwjenju.
Jako 6. julija 1947 prěnje čisło „Noweje doby“ wuńdźe, witaše to jeje šefredaktor Měrćin Nowak-Njechorński jako znamjo noweho časa a wopodstatni wólbu mjena nowiny z nowej dobu, kotraž bě so za serbski lud zahajiła. Politiski charakter nowiny w słužbje časa njeje do prašenja stajał. Zo so nowinske tradicije pod mjenom Serbske Nowiny dale njewjedźechu, bě łamk, kotryž je hač do kónca lěta 1990 profil Noweje doby postajał. Nowa doba wuchadźeše wot oktobra 1947 dwójce a wot julija 1948 trójce wob tydźeń, doniž wot 1. oktobra 1955 jako dźenik njewuchadźeše. Spočatnje měješe wona přiłohi, z kotrychž počasu samostatne nowiny wurosćechu, kaž Nowy Casnik, Płomjo a młodźinski časopis Chorhoj měra. Tež powójnske knižne edicije mějachu 1948, lětdźesatk do załoženja knižneho serbskeho nakładnistwa, w Nowej dobje swoje korjenje.
1995–2003: Ludmila Budarjowa
Fota: SN/Maćij
Bulank
1958–1988: Měrćin Benada †1983 je mje něhdyša sobudźěłaćerka wotrjada za rozšěrjenje LND Borbora Wagnerowa narěčała, hač nochcyła tež w nakładnistwje skutkować. Tajki poskitk mje jara wabješe. Spěšnje sym so do brigady pod nawodom mjeztym njeboh Bena Kućanka zažiwiła. Tehdy mějachmy wotrjad hišće na Pchalekowej čo. 20. Wosebje rady dopominam so na mnohe zhromadne dožiwjenja, tež zwonka dźěła. Jónu běchmy na Kaponicy pola Łupoje hriby zběrać. Zjědli smy je pola nas doma. Tale zhromadnosć dźensa hižo njeje. Čas je přespěšny a nadawkow je wjele. Z mjenowaneho wulěta sej hač do dźensnišeho doma foto chowam.
Jako započach 1957 w redakciji Noweho Casnika w Choćebuzu dźěłać, da jara spěšnje wědźach, zo běch so prawje rozsudźiła. A jako sym prěni raz jako redaktorka Casnika ludźi na wsy wopytała, so woni dźiwachu: Tajka młoda holca tak rjenje serbski powěda ...
A prjedy hač móžach jim prašenja stajeć, su mi najprjedy swoju wutrobu wusypali. Ja sym jim spokojnje přisłuchała, a potom so za tym prašach, štož chcych wot nich wědźeć. A woni su mi na wšitko wotmołwili. Na tajke wašnje je so redaktorske dźěło z ludźimi zahajiło. Tak su k nam dowěru měli. To mějachmy wšitcy w redakciji za wažne. Často smy čitanske wječorki w Domowinskich skupinach přewjedli, tež zetkanja organizowali, hdźež móžachu ludźo serbsku rěč lěpje nawuknyć abo donawuknyć. Za nas derje bě, zo su ludźo wot nas wuknyli a my wot nich.
Jeli so njemylu, sym ja jedyn z tych cyle poslednich, kotřiž su w dwěmaj serbskimaj nakładnistwomaj dźěłali. W prěnjej mojej knižce socialneho zawěsćenja (SV) steji, zo je „Ćišćernja a nakładnistwo Nowa doba“ mje 1. julija 1948 přistajiła jako redakciskeho wolontara. Druha moja knižka SV mje wot 1. julija 1958 wupokazuje jako sobudźěłaćerja Domowina-Verlag, Bautzen, Postplatz 2 (tak kołk).
Tajkej žadnostce“ mam so dźakować tehdyšej „koncentraciji“ serbskeho ćišćaneho słowa, z kotrejž měješe so přisporić jeho skutkownosć. Na te wašnje buchu dotal na Drjewowych wikach a w „filialce“ na Hornčerskej rozbrojene mocy mjeztym dźenika Nowa doba (nd) na róžku Pchalekoweje zhromadźene. Na druhim poschodźe nachadźach so w stwě, kotraž bě kónc 40tych lět redakciji nd hižo raz „słušała“ a w kotrejž tehdy dwaj dalšej wolontaraj ze mnu sydaštaj – Ben Budar a wěsty Klaws Hemo, pozdźiši znaty telewiznik NDR.