Wo přichodźe maltašćiny rozsudźi digitalny wobswět
Maltašćina, jedna z dweju zarjadniskeju rěčow archipela Malta, je po sociolinguistiskich přepytowanjach najebać wysoki status wohrožena. Jeje pozicija dźě je podobna mnohim mjeńšinowym rěčam Europy. To nastupa wosebje digitalizaciju, kotraž drje wo jeje přichodźe rozsudźi.
Maltašćinu, wosebitu semitisku rěč (kotraž pak ma łaćonske pismiki), wužiwa dotal něhdźe poł miliona ludźi. Wona je stajnje z hłownej „domjacej“ abo „susodskej“ rěču. Po naprašowanju zamóže 98 procentow Maltačanow maltasce a 88 proc. tež jendźelsce rěčeć – wuskutk toho, zo archipel wot spočatka 19. lětstotka hač do lěta 1964 Wulkej Britaniskej přisłušeše. Jendźelšćina je tak we wšědnym žiwjenju běžna – wona pak so začuwa jako rěč „wyšeje runiny“, kmańša za rozmołwy wo wědomostnych temach abo prašenjach „moderneho časa“. Uniwersitne wukubłanje tuž jenož w jendźelšćinje poskićuja. Maltačenjo su tež zwučeni, wobě rěči w rozmołwje běžnje měšeć, nałožujo tak mjenowany „minglish“.
Spěšny proces za blokadu
Leppersdorf (dpa/SN). Po tym zo běchu aktiwisća za prawa zwěrjatow zašły pjatk před mlokarnju Sachsenmilch w Leppersdorfje dróhu blokowali, chcedźa třoch wobdźělenych nětko w spěšnym jednanju před sudnistwom wobskoržić. Kaž policija zdźěli, wumjetuja wosobam w starobje 23, 24 a 33 lět nućenje. Statne rěčnistwo a policija spytatej ze spěšnym jednanjom aktiwistow prawje bórze zasudźić.
Přichodna faza wójny
Tel Aviv (dpa/SN). Wójsko Israela je po swójskich wuprajenjach započało zdobyće města Gaza přihotować. Hižo nětko rěka, zo su wojacy wonkowne dźěle najwjetšeho města w Gazaskim pasmje wobsadźili. Armeja je „přichodnu fazu wójny“ zahajiła. Do toho bě ministerski prezident Benjamin Njetanjahu po informacijach jeho běrowa přikazał, město Gaza spěšnišo wobsadźić, hač bě to dotal planowane. Hdy ofensiwu na kraju zahaja, hišće jasne njeje.
Akty dale njewozjewja
Swjedźeń wuměłstwow narodneho dźiwadła we Weimarje zaběra so ...
Wupadnjena wučba je problem
Drježdźany (dpa/SN). W Sakskej je w zašłym šulskim lěće nimale kóžda dźesata wučbna hodźina wupadnyła. Tole wuchadźa ze statistiki kultusoweho ministerstwa. Tam zdźěla, zo wučinja podźěl wupadnjenych hodźinow 9,2 procentaj. Šulske zarjady rozeznawaja při tym planowany a njeplanowany wupad. Planowany wupad nastawa potom, hdyž šula hižo do toho wě, zo njemóže mnóstwo hodźinow zaručeć, dokelž ma přemało wučerjow. Njeplanowany wupad nastanje, hdyž so njejapcy něšto na personelnej situaciji změni, na přikład chorosće dla. Wosebje na wyšich a na spěchowanskich šulach je wupad wučby problem. Na někotrych šulach wupadnje wjace hač 20 procentow wučby.
Mjedwjedźe su dale wulke brěmjo
Bratisława (dpa/SN). Po wjacorych ćežkich njezbožach z ludźimi chce Słowakska wobstatk swojich mjedwjedźow dokładnišo zwěsćić. We wobłuku monitoringa dźiwich zwěrjatow po cyłym kraju chcedźa rubježne zwěrjata registrować a ličić, připowědźi statny zarjad za škit přirody SOP. Za to chcedźa kosmy a ekskrementy zběrać, zo bychu mjedwjedźe z pomocu DNA identifikowali. Na akciji ma so 10 000 ludźi wobdźělić, mjez nimi škitarjo přirody, lěsni dźěłaćerjo a hajnicy.
Wobdźělnikam chcedźa na spočatku jich dźěła wideja pokazać a tež material za dźěło chcedźa jim přepodać. Dohromady ma so 7 000 probow ekskrementow zezběrać, dźěli direktor SOP Roman Fajth. Prěnje wuslědki chcedźa za dwanaće měsacow prezentować. Hižo w nalěću bě słowakske knježerstwo hladajo na mjedwjedźe nuzowy staw wozjewiło a 350 barow zatřělić dowoliło. W lěće 2022 běše studija w kooperaciji z Praskej Karlowej uniwersitu ličbu barow na znajmjeńša 1 012 a maksimalnje 1 275 trochowała.
Nawuknyć so škitać
Porjedźenka
To a tamne (21.08.25)
Dokelž lodowc blisko města Hallstatt w Awstriskej spěšnje taje, su nětko, po 50 lětach, prěni raz zaso drjewjane powostanki lifta widźeć. Tutón běchu w 1970tych lětach natwarili, jako ludźo w lěću hišće na lodowcu sněhakowachu. Něšto lět po tym zo běchu lift natwarili, bě so wón zasněžił a w lodowcu hory Dachstein zhubił. Změny klimy dla lodowcy dźeń a spěšnišo taja a tuž su tež historiske powostanki zaso widźeć.
W Berlinje dyrbja ludźo, kiž swoje wotpadki w měsće ležo wostawaja, w přichodźe jasnje wjace pokuty płaćić. Za zbytki cigaretow budźe to nětko 250 město 55 eurow, za ilegalnje na chódnikach abo w lěsu wotstajene spěrawe wotpadki samo 1 500 do 11 000 eurow, wotwisujo wot mnóstwa wotpadkow. Z wysokimi pokutami chce město zanjerodźenju zjawnych městnow zadźěwać.
Scheuera wobskorža
Berlin (dpa/SN). Statne rěčnistwo w Berlinje wobskorža něhdyšeho zwjazkoweho ministra za wobchad Andreasa Scheuera. Jemu wumjetuja, zo je před přepytowanskim wuběrkom zwjazkoweho sejma wo temje mawt njespřisahany wopaki wuprajił. Zhromadnje ze Scheuerom wobskorža tež něhdyšeho statneho sekretara Gerharda Schulza, zdźěli rěčnik statneho rěčnistwa. Wosebiteho wuznama njeskutka dla, su Scheuera před krajnym sudnistwom wobskoržili.
Putin zetkanju přihłosuje
Washington (dpa/SN). Ruski prezident Wladimir Putin je po wuprajenjach Běłeho domu zetkanju z prezidentom Ukrainy Wolodomyrom Zelenskijom wuraznje přihłosował. Na prašenje reportera wotmołwi rěčnica Karoline Leavitt: „To wón je.“ Do toho hišće bě so wona wjacorym podobnym prašenjam stajnje zaso wuwinyła. Z Moskwy sameje hišće ničo znate njeje. Wonkowny minister Sergej Lawrow je prajił, zo so na rozmołwach w kóždymžkuli formaće wobdźěla.
Přemało lěkarskeho dorosta
