Rentnar a što potom – wuměnkarsku swobodu wužiwać abo wužadanje přiwzać (37)
Ličby su abstraktne matematiske objekty, kotrež su so w stawiznach čłowjestwa z předstawow wo wulkosći a mnóstwje wuwili. Tola nic jenož matematika, tež fundament stawizniskeje wědy su daty a ličby. Woboje, matematika a stawizny, běštej a wostanjetej bytostna zaběra wuměnkarja, Eckharda Klimana.
Kolebka agilneho Wudworčana steješe před 70 lětami w Biskopicach. Wot 1953 bydleše swójba we Wudworju, hdźež zastupi Eckhard 1958 do šule we Worklecach. Po wuspěšnym złoženju abitury na Kamjenskej rozšěrjenej wyšej šuli studowaše wón pedagogiku a bě hač do wuměnkarskeje staroby wučer za matematiku we Worcynje, w Budyšinje a Pančicach-Kukowje. Z lěta 1974 je z Jadwigu Kmjećec woženjeny. Jimaj narodźištej so dwě dźěsći. Eckhard, kotryž je sej mjeztym serbšćinu poměrnje derje přiswojił, jara na to dźiwaše, zo buštaj wobaj synaj serbsce kubłanaj.
We wjeskach našeje wokoliny mamy lědma hišće wobchody, kotrež poskićeja potrjebu za wšědny dźeń. Tu mamy sej wobstarać we wjetšich nakupowanskich srjedźišćach. Zwostali su we mnohich wjeskach hišće pjekarjo a tych sej wšitcy česća, wosebje na kóncach tydźenja a k wulkim a wjetšim swjatym dnjam. Potom tworja so před pjekarnjemi husćišo dołhe rynki čakacych kupcow. Mjeztym je sej tež kóždy „swojeho“ pjekarja wupytał a sej toho wudźěłki a poskitk chwali.
Wulki swjatk ze swjedźenjom a přewšo wotměnjawym programom, dobrej naladu a sylnym přikleskom publikuma bě wupłód intensiwnych přihotow Serbskeho folklorneho ansambla Wudwor (SFAW) na swoje 42. lětne wobstaće. Pod hesłom „40 lět a žadyn kónc wotwidźeć njeje“ bě minjeny kónc tydźenja wšědnje wjacore sta hosći na Smolic statok do Hórkow na Mjezynarodny spěwny a rejwanski swjedźeń přichwatało, a je sej reje, spěwy kaž tež dźiwadło lubić dało.
Na lětuši oktober cyłe swójby hižo z wulkej napjatosću čakaja. Wšako wotměje so w tym měsacu kulturny wjeršk: spěwohra „Z TOBU – Bohu swjećene lěto“ na jewišću Chróšćanskeje „Jednoty“. Milenka Rječcyna je so z iniciatoromaj Sabinu Lanzynej a Marcelom Hozu rozmołwjała.
Je Wamaj ideja za musical dlěje we hłowje chodźiła abo běše to skerje spontana mysl, zo dyrbi so na tutym polu zaso jónu něšto činić?
Čłowjeska njedospołnosć a žadosć za zbožom natwarjeja na rozsudy čłowjeka w běhu žiwjenja. Rady bychu mnozy čas wróćo wjerćeli a so hinak rozsudźili. To je tež wobsah noweje powědki wo Krabaće w Čornym Chołmcu.
Połni wočakowanjow a z wěstymi předstawami čaka tójšto lubowarjow Čornochołmčanskich Krabatowych swjedźenskich hrow kóžde lěto na zahajenje hrajneje sezony w tamnišim Krabatowym młynje. Lětsa, po dwěmaj lětomaj bjez Krabata, su wočakowanje ćim wjetše. Na to běštej so tež cyłk lajskich a powołanskich wuměłcow kaž tež mustwo wokoło režisera Alexandera Siebecke nastajiłoj. Wužadanje bě wulke, na dobry wothłós hry lěta 2019 nawjazać, a přihladowarjam skićić napjatu a zabawjacu stawiznu wokoło Krabata.
Srjedu, na dźeń dźěsća, podachmy so pěši na lód do
Kozarc. To bě za krótke nohi daloki puć. Lód pak ćim lěpje słodźeše. Po wobjedźe sej hnydom wšitcy wusnychmy.
Nazajtra, wutoru, nóžkowachmy do lěsa, zo bychmy tam cyły dźeń přebywali. Rjany to čas, takle zhromadnje
w lěsu, cyle bjez hrajkow. Tak twarjachmy sej z hałuzow budy, wobkedźbowachmy přirodu, spěwachmy sej ludowe spěwy a nichtó njepaseše ani kuska wostudy. K wobjedu dachmy sej pakćik z chłóšćenkami zesłodźeć. Na tymle městnje wuprajamy słódny dźak šulskej kuchni w Ralbicach, kiž nas hižo někotre lěta z wobjedom zastaruje.
Po wobjedźe pak wobhladachmy sej stawizničku. W lěsu běchmy w swojim elemenće, tak zo nochcyše nichtó z nas spać.
Prěni dźeń, póndźelu, pobychmy
w Budyskej kofejowni Valentin.
So suwać, skakać, wazyć, to so
Tu móžeće hišće raz
swoje mozy napinać!
Hladaj wodorunje,
padorunje, diagonalnje
abo tež wotzady doprědka!
Wjele narodninskich fejtow šulerjo stajnje we Worklečanskim horće
swjeća. Wo tym sće hdys a hdys hižo w Dźěćiznaku čitali. Tomu bě tež
minjeny tydźeń tak. To bě pak tónraz kombinacija mjez narodninami
a wotzamknjenjom lěta w horće. Ideja bě, so pod hołym njebjom zabawjeć. Tak
móžachu so dźěći mjez druhim w twarjenju najwyšeje wěže z klockow wubě-
dźować, sej pisany balon namolować, rejować a hry hrać. Najwjetše wjeselo pak
bě twar swójskeho hata, kiž měješe samo manuelny wodopad. Přejemy wšitkim
dźěćom, staršim, wučerjam kaž tež kubłarjam a kubłarkam wočerstwjacy lěćny
dowol z rjanymi wokomikami z njezapomnitymi zaćišćemi. Dajće sej lubić!
W mjenje Worklečanskeho horta Bernadett Lanzyna
Grit Lemke wěnuje so w knize „Kinder von Hoy – Freiheit, Glück und Terror“, wušła 2020 w nakładnistwje Suhrkamp, temje, kotruž tuchwilnje we wědomosći kaž tež w towarstwje diskutuja – bydlenje w platowym twarje a z tym zwjazane formy žiwjenja. We Łužicy při tym wězo hnydom na Wojerecy mysliš – a to hustodosć jako kontrast k žiwjenju na wjeskach na jednej stronje a k tysaclětnym stawiznam Budyšina na tamnej stronje. Tež w literaturje NDR bu platowy twar kritizowany, tak na přikład ze strony Brigitty Reimann w romanje Franziska Linkerhand (1974), kotryž jedna wo młodej architektce, kiž njemóže swój ideal žiwjenja w měsće při twarskim dźěle w Nowym Měsće zwoprawdźić. Ryzy negatiwny diskurs wo platowych sydlišćach so tuchwilnje wobohaći wo diferencowane perspektiwy, kotrež so w knihach na přikład wot Philippa Meusera (Die Ästhetik der Platte. Wohnungsbau in der Sowjetunion zwischen Stalin und Glasnost. Berlin 2015) abo Steffena Mauwa (Lütten Klein. Leben in der ostdeutschen Transformationsgesellschaft. Berlin 2019) wopisuja.