Tři lětdźesatki bjez žanrowych hranicow
Hrajna doba 2021/2022 bě a je Němsko-Serbskemu ludowemu dźiwadłu wosebita přiležnosć, stawizny jewišćoweho wuměłstwa w Budyšinje na najwšelakoriše wašnje wobswětlić. Wšako bu před 225 lětami prěnje stajne hrajnišćo w sprjewinym měsće wutworjene, mjenujcy w lěće 1968 zwottorhane dźiwadło při Lawskich hrjebjach. Dalša róčnica bě załoženje klankodźiwadła před 60 lětami. A přichodny jubilej steji hižo před durjemi. W hrajnej dobje 2022/2023 budźe tomu 30 lět, zo šulerki a šulerjo Serbskeho gymnazija Budyšin přihladowarjow prawidłownje na „deskach, kotrež swět woznamjenjeja“ zawjeseleja, zahorjeja, zamyleja a k rozmyslowanju pohnuwaja.
Wot wšeho spočatka jewišćo eksperimentow
Za serbske tradicije a nałožki so jara zajimuja
Wulkodubrawska starownja „Na kromje hole“ ma stajnje wulki zajim na tym, wobydlerjam wotměnjawe dny poskićeć. Nimo zwučenych zaběrow wěnowachu so njedawno tež Serbam.
Tři młode Budyšankize swojimi hłosami zahorjeja
Zo by něšto rjenje klinčało, njeje přeco instrument trěbny
Zo chowaja serbscy spěwarjo a serbske spěwarki wulki potencial w sebi, njeje dawno hižo žane potajnstwo wjac. Nowowutworjena a-cappella-skupina „Trojozynk“ je dobry dopokaz za to. Jej přisłušeja šulerki 10. lětnika Budyskeho Serbskeho gymnazija 16lětna Clara Kochanec a 15lětnjej sotře Sarah a Josephina Bretschneiderec. „Znajemy so hižo z časa zakładneje šule. Něhdźe wot 5. lětnika započachmy časćišo hromadźe spěwać. Hakle wot lońšeho nowembra wustupujemy oficialnje jako skupina. Jako bu flajer za adwentne wiki přihotowany, je so nas iniciatorka prašała, kak naša trójka scyła rěka. Dokelž běchmy přeco hižo trojohłósnje spěwali a chcychmy na kóždy pad serbske mjeno měć, smy potom ‚Trojozynk‘ zapodali“, Josephina rozłožuje.
Dopomnjenki z dźěćatstwa su tomu pohnuwali, hród kupić
Pohladnicy powědaja wo dawnych časach, swědča wo podawkach a ludźoch. Alfons Handrik wotkrywa nam swět, na kotryž smy minjene lěta nimale pozabyli.
Krasne a radostne jutry
Po wšej Hornjej, srjedźnej a Delnjej Łužicy smědźachu ludźo lětsa skónčnje zaso jutry bjez wobmjezowanjow swjećić. To bě předewšěm jutry njedźelu tež widźeć. Mnozy běchu přijěli, zo bychu radostne a krasne jutry z křižerjemi, jutrownymi spěwarkami, Jejkacym Handrijom abo na cyle swoje wašnje na čerstwym powětře a ze słóncom přežiwili. Wosebje křižerjo w Budyšinje – jutrownej stolicy – mějachu swoju lubu nuzu so dopołdnja přez masy přihladowarjow předrěć – jara zlě bě krótko za Mostom měra při kružnym wobchadźe na Schliebenowej, hdźež dyrbješe policija najprjedy sebi a potom tež křižerjam šćežku wutworić.
Tola tež to njebě žadyn problem. Wšako běchu wšitcy – wšojedne hač zastojnicy, křižerjo abo hosćo-přihladowarjo wobrjadow – jara přećelni. Zawěsće je tomu słónčne wjedro runje tak polěkowało kaž njewobmjezowanosć po dwěmaj lětomaj z koronu.
Tři generacije so za narodnu drastu horja
Serbska rěč a narodna drasta tworitej jako nošny stołp krutu serbsku jednotu. Tomu bě tež w něhdy serbskim Wulkim Ćisku tak. Hdyž bě tam, kaž je Arnošt Kowar 1955 ličił, hišće 116 nošerkow narodneje drasty, bě jich 14 lět pozdźišo jenož hišće 69.
Hdyž je so Helga Nazdalina za čas suroweje Druheje swětoweje wójny 1943 tam do Kašporec swójby narodźiła bě ródna wjes hišće serbska. Wotrostła je wona pod skromnymi poměrami z jědnaće lět staršim bratrom a wo šěsć lět staršej sotru. Narodne a nabožne kubłanje staršeju so w njej zakorjeni. Dźensa dopomina so rady na swój čas dźěćatstwa a zo bě Ćisk tehdy nimale ryzy serbska wjes.
Cyła chěža połna klankow
Někotři zběraja piwowe podłožki abo šwabličkowe tyzki, tamni rědke twjerde pjenjezy a zaso druzy snadź tež jutrowne jejka. Zwjetša steja wone pokłady we witrinach abo su w kartonach abo faškach wotpołožene. Što pak je, hdyž zběranska zahoritosć njewočakowane rozměry docpěje? Nó, w tajkim padźe stanje so druhdy cyłe domske z dožiwjenskim muzejom. A tajki maš we Wodowych Hendrichecach, w muzeju klankow swójby Büttrich. Zaměstnjeny je w stilowej tykowanej chěži ze stołom, natwarjenej před nimale 200 lětami w hasy An der Läuterau 11, kotraž steji dawno pod škitom pomnikow. Přehladka, kotraž pyta swojeho runjeća, so po wjace hač 80 kwadratnych metrach rozpřestrěwa.
Krajina w Ukrainje je podobna łužiskej
Neonila, Nadyja, Mychailo, Olena a Jaroslaw chcedźa so zaso do Ukrainy nawróćić – hdy, to dotal njewědźa
Po wšej Łužicy je tuchwilne połoženje w Ukrainje wulku zwólniwosć pomhać wuwabiła. Tež w Serbach su mnohe swójby, kotrež su z Ukrainy do Němskeje ćeknjenym, předewšěm žonam, dźěćom a młodostnym schow poskićili. Wone bydla nětko w Šunowje, Haslowje, Boranecach, Wotrowje, Smjerdźacej, Lejnje, Kulowje, zo bychmy jenož někotre mjenowali. Tež w Radworju přebywaja mjeztym hižo dlěje hač měsac ćěkancy we wjacorych serbskich swójbach. Prěnje kroki integracije su hižo sčinjene. Znajmjeńša to začuwaš, hdyž słyšiš pola Nukec čiłu bjesadu. Spočatnje sedźa na konopeju před šěrokim woknom z widom na sportnišćo wowka Neonila Šabanowa, jeje dźowka Nadyja Šabanowa a syn Nadyje Mychailo Petrenko. Pozdźišo přidružitaj so hišće dźowka Olena Petrenko a kuzenk młodostneju Jaroslaw Baranov. Někajke wobmyslenja, z redaktorku bjesadować, woni nimaja. Nawopak, wotewru mi swoju wutrobu a powědaja wo tym, što su dožiwili, što jim pobrachuje a što sej do přichoda přeja.
Wědźa, zo Serbja su
Hody, hody, doprovody – jutrowne nałožki w Čěskej
Nalětni swjedźeń pochadźa ze starych wobrjadow pohanskich prjedownikow
Jutrowne swjate dny symbolizuja kónc zymneho počasa a započatk nalěća. Runje tak kaž hody maja tež jutry swój pochad w starodawnych ritusach našich pohanskich prjedownikow.
Stari Słowjenjo hołdowachu na spočatku ćoplišeje periody lěta swojemu Bohu płódnosće Jarilo, kiž ma w słowje jaro (nalěćo) swoje krute městno w čěskim słowoskładźe. Mandźelski zwjazk mjez Jarilom a jeho sotru Maru, kotraž symbolizuje tohorunja płódnosć zdobom pak tež smjerć, rozputuje w starosłowjanskej mytologiji kóžde lěto znowa młódnu móc nalěća.
Z pokřesćanšćenjom Słowjanow pozhubjowaše so wjele nałožkow našich prawótcow, někotre pak su so hač do dźensnišeho časa mjez Čechami wobchowali.
50. raz z křižerjom być ma za wosebity dar
Jutrowničku 1972, bě to 2. apryla a wot ranja přez cyły dźeń bě zymne a pancate wjedro, je w Ralbičanskim křižerskim procesionje młody pachoł sobu jěchał, kotryž z mócnym hłosom jutrowne kěrluše zanošowaše. Křižer ze zelenym wěnčkom bě 14lětny Koslowčan Jurij Lebza, kotryž jěchaše w porje z nazhonitym křižerjom, ze swojim nanom. Tehdy bě widźeć, zo ma młodźenc ke konjej dobry poćah a wě z nim wobchadźeć. Sam wo sebi praji, zo bu jemu křižerstwo „do kolebki połožene“. Hižo jeho dźěd je poselstwo zrowastanjenja do Kulowa njesł. Wot njeho ma tež hišće křižerske knižki z lěta 1930, kotrež sej jako drohoćinku chowa. Daloki puć křižerjow do Kulowa wšak bě Jurjej derje znaty. Runja druhim je jako šulski hólčec stajnje křižerjam napřećo šoł a z 13 lětami je jich po wužohnowanju w Ralbicach hač do Kulowa přewodźał. Za dźěći bě to stajnje rjane dožiwjenje, hdyž smědźachu so druhdy zwonka wjeski na konja sydnyć.
