Mikławš Hajna
srjeda, 21. septembera 2016
spisane wot: Manfred Laduš
19. septembra 1941 zemrě wučer, Maćicar a delanski kulturny prócowar Mikławš Hajna w delanskich Konjecach. Wón bě so 29. oktobra 1876 chěžkarskej swójbje w Kukowje narodźił. Po wopyće Budyskeho Katolskeho wučerskeho seminara wučerješe w Konjecach a bě tam tež 36 lět šulski nawoda. Sylnje angažowaše so w narodnym žiwjenju přednošowaše w Ralbičanskej Bjesadźe, dirigowaše wot lěta 1900 do 1936 chór Lilija a bě wot 1923 tež jeho předsyda. Lilija měješe na 50 spěwow wot Kocora, Słodeńka, Pilka a wosebje twórby Bjarnata Krawca w repertoirje a docpě wysoki wuměłstwowy niwow. Hajna je słowaksku pěseń „Běži woda, běži“ přełožił. Wuběrnje staraše so wo delanske lajske dźiwadło, kotrež předstaji wjac hač pjatnaće kruchow. Dokelž originalne serbske hry pobrachowachu, je Hajna rjad němskich, kaž „Hdyž kocor kamor cazaše“, „Petrolejowy kužoł“ a „Dźiwja Hilža“, přełožił a inscenował. Pod pseudonymom Pawoł Domaš spisa wón literarne přinoški, kaž powědančko „Wostań w kraju“, za časopisaj Łužica a Katolski Posoł. Manfred Laduš
Pawoł Njek
wutora, 20. septembera 2016
spisane wot: Manfred Laduš
Budyska dróha dopomina hišće na wučerja a spjećowarja přećiwo hitlerskemu nadknjejstwu Pawoła Njeka, kiž bě so 19. septembra před 125 lětami w sprjewinym měsće swójbje serbskeho cyhelnika narodźił. Zakónčiwši gymnazij a katolski wučerski seminar w ródnym měsće wučerješe Pawoł Njek wot lěta 1912 do 1922 w Njebjelčicach, Pančicach a Worklecach. Po nawróće z Prěnjeje swětoweje wójny sta so z jeje přećiwnikom a z čłonom Njewotwisneje socialdemokratiskeje strony (USPD). Z jeje lěwym křidłom přeńdźe ke KPD. Wot lěta 1922 do 1930 studowaše w Lipsku filozofiju, statnowědu a ludowe hospodarstwo a w Drježdźanach pedagogiku. Jeho doktorske dźěło wo ludohospodarskich prašenjach serbskeho narodneho hibanja zwosta njezakitowane. Lěto bě Njek wučer w Njeswačidle. Nacije jeho 1933 z wučerstwa wuhnachu a antifašistiskeho spjećowanja dla 1942 znowa zajachu. Pawoł Njek zahiny 24. awgusta 1944 w koncentraciskim lěhwje Buchenwald. Pančičanska młodownja a Njeswačanska šula běštej po nim pomjenowanej.
Manfred Laduš
Pawlina Krawcowa
póndźela, 19. septembera 2016
spisane wot: Manfred Laduš
16. septembra 1941 zemrě na sćěhi zajeća nacijow wustojna wušiwarka, klankarka a šwalča delnjoserbskeje narodneje drasty Pawlina Krawcowa w ródnych Gołkojcach. Tam běše so wona 18. decembra 1890 swójbje dźěłaćerja Kita Renusa narodźiła. W Choćebuzu nawukny powołanje šwalče a wušiwarki a kubłaše so w Berlinje na mišterku. Jako tajka měješe wot lěta 1926 do 1938 w Choćebuzu na Žandowskej 4 samostatnu šwalčernju za narodnu drastu a je tež wulce požadane serbske drastowe klanki zhotowiła. Krawcowa zdoby sej dobre mjeno mjez drastynošerkami, ke kotrymž wona sama słušeše. Swoje wušiwanki a klanki wustaješe w Budyšinje, Berlinje, Drježdźanach, Praze, Saarbrückenje a Frankfurće nad Mohanom, hdźež spožčichu jej čestny diplom. 1932 wobdźěli so wona na Sokołskim zjězdźe w Praze. Wědoma, rěčnje wobrotniwa Serbowka zakitowaše swój lud a kulturu, pisaše krótkoprozu a nastawki za Pratyju. Po nawróće z Prahi 1938 ju zajachu. W Choćebuzu wotkrychu 18. decembra 2010 na městnje jeje dźěłarnje dwurěčnu pomjatnu taflu z jeje portretom. Manfred Laduš
Jakub Šajba
wutora, 13. septembera 2016
spisane wot: Mikławš Krawc
13. septembra 1956 zemrě w Drježdźanach zasłužbny Domowinjan a Sokoł Jakub Šajba. Jeho row je při južnej muri Budyskeho Mikławška. Šajba narodźi so 11. junija 1899 w Dobrošicach. Wuchodźiwši Róžeńčansku ludowu šulu nawukny wón powołanje pismikistajerja a dźěłaše po tym we wjacorych Budyskich zawodach, najdlěje w Smolerjec knihićišćerni a nakładnistwje. Sta so z markantnej wosobinu Serbskeho Sokoła: 1922–1923 bě starosta, 1923–1925 městostarosta a wot lěta 1925 hač do rozpušćenja sportoweho towarstwa 1933 znowa jeho starosta. Nawjedowaše sokołske delegacije na jězbach do Čěskeje, Pólskeje a Juhosłowjanskeje, w lěće 1929 měješe w Plzenje krótku rozmołwu z čěskim prezidentom Tomášom Garrigue Masarykom. Swojeho aktiwneho zasadźowanja za Serbow dla jeho nacije w lěće 1933 na krótki čas zajachu. Po wójnje bě wot 1948 hłowny respektiwnje zwjazkowy sekretar Domowiny, 1950 přewza načolnistwo ćišćernje a nakładnistwa Nowa Doba. Zamołwitu funkciju je hač do smjerće wukonjał. Mikławš Krawc
Prof. dr. M. Krječmar
wutora, 06. septembera 2016
spisane wot: Manfred Laduš
6. septembra 1891 narodźi so docent serbšćiny, rěčespytnik a literarny wědomostnik prof. dr. Mikławš Krječmar w Chasowje swójbje chěžkarja a dźěłaćerja. Wot lěta 1906 bě wón chowanc Praskeho Serbskeho seminara a studowaše rěčespyt na uniwersiće čěskeje stolicy. Wot lěta 1922 bě tam z lektorom serbšćiny, wudźeržowaše wuske zwiski do domizny a informowaše wot 1933 čěsku ludnosć wo antiserbskej politice w Němskej. Po wobsadźenju Čěskeje wot nacijow přesćěhowany wuchowa prof. Krječmar časopis młodych Serbow „Gmejnska heja“. Po wójnje wuwučowaše wón serbskich šulerjow we Varnsdorfje, 1948 habilitowaše a bě hač do renty 1953 zaso docent serbšćiny na Karlowej uniwersiće. Krječmar publikowaše wo serbskokatolskich spisowaćelach, hłownje wo Jakubje Barće-Ćišinskim, wuda monografije wo nim, wo Jurju Libšu a wo młodoserbskim hibanju. Dale spisa knihi wo Mikławšu Andrickim, Jurju Chěžce a zhromadnje z prof. Pawołom Nowotnym wo listowanju Ćišinskeho. 1956 spožčichu jemu Statne myto Ćišinskeho. Krječmar zemrě 1967. Manfred Laduš
DSLW załoženy
štwórtk, 01. septembera 2016
spisane wot: Manfred Laduš
Dźens před 60 lětami załožichu na próstwu Domowiny Dom za serbsku ludowu kulturu. Nowa institucija za nawod a spěchowanje našeje ludoweje kultury bu pozdźišo na Dom za serbske ludowe wuměłstwo (DSLW) přemjenowana a bě ministerstwu za kulturu NDR podrjadowana. DSLW měješe wšelake wotrjady, kaž hudźbu, tworjace wuměłstwo, ludowu reju, wuměłstwowe słowo a pozdźišo wutworjeny folklorny centrum. Lětnje přewjedowachu dźěłarnički rozdźělnych žanrow, kubłanja ludowych wuměłcow a jich nawodow, wuhotowachu wubědźowanje wo najrjeńše serbske jutrowne jejko, wudawachu materialije za kulturne ćělesa, spěwne łopjena a noty za chóry kaž tež teksty za lajske dźiwadła a Serbske pioněrske dźiwadło. Tak spisa Pětr Malink činohru „Nócny patient“ za Budyske Serbske lajske dźiwadło, kotrež je kruch 34 króć z wulkim wuspěchom předstajiło. Festiwale serbskeje kultury z dróhu ludoweho wuměłstwa a wustajeńcami běchu wjerški dźěławosće DSLW. Dom přesta kónc lěta 1993 skutkować, po tym hišće dwě lěće při Domowinje. Manfred Laduš
Michał Mjeń
srjeda, 31. awgusta 2016
spisane wot: Bianka Šeferowa
31. awgusta 1791 narodźi so Michał Mjeń swójbje Budyskeho rěznika. We wuswobodźenskej wójnje 1813 wojowaše wón jako dobrowólnik přećiwo Napoleonej. Studujo w Lipsku teologiju a přisłušeše tamnišemu Serbskemu prědarskemu towarstwu. Swoje prěnje farske městno nastupi 1823 w Malešecach, a wot lěta 1826 do 1868 běše farar Bukečanskeje wosady. Mjeń bě narodnje wědomy doprědkarski duchowny. Z dalšimi fararjemi žadaše sej w zapodaću 1834 wot sakskeho parlamenta, wučbu serbšćiny na šulach zakonsce zaručić. Wón zeserbšći někotre kěrluše a je 1837 nowe spěwarske sobu wudał. Wjele lět předsydowaše Budyskej konferency serbskich duchownych. W byrgarsko-demokratiskej rewoluciji 1848/1849 angažowaše so w serbskim burskim hibanju. W decembru 1848 namjetowachu Bukečanscy Serbja jeho jako kandidata za wólby do Sakskeho krajneho sejma. Wot załoženja 1847 bě Mjeń čłon Maćicy Serbskeje. Šěsć lět je tež w Drježdźanskej Křižnej cyrkwi serbske kemše swjećił. 7. nowembra 1875 zemrě wón w Drjež- dźanach. Manfred Laduš
Jan Chojnan
štwórtk, 25. awgusta 2016
spisane wot: Manfred Laduš
Rěčespytnik a farar Jan Chojnan narodźi so wčera před 400 lětami we Wikach (Petershain) swójbje fararja duchowneho Jura Chojnana. Po wopyće gymnazijow w Choćebuzu, Budyšinje a we Wrócławju pućowaše wón jako šolar po Słowakskej, hdźež sej dalše słowjanske rěčne znajomosće přiswoji. Wot lěta 1630 do 1635 studowaše we Wittenbergu teologiju a nastupi po tym swoje prěnje farske městno w Slopišćach (Schlepzig). Po šěsć lětach powołachu Chojnana za wyšeho fararja w Lubnjowje, hdźež hač do smjerće 1664 skutkowaše. W Slopišćach a Lubnjowje jeho dźensa zjawnje wopominaja, wšako ma wulku zasłužbu wo serbske pismowstwo. 1650 dokónči Chojnan swoje najwuznamniše dźěło „Linguae Vandalicae“ z prěnjej serbskej gramatiku a z delnjoserbsko-łaćonskim słownikom. Dźěło wosta njećišćane, rukopis pak bu wjacekróć wotpisany, tež w Serbskim instituće chowatej so wotpiskaj. Michał Hórnik je dźěło Chojnana přeslědźił a hódnoćeše je takle: „Po Jakubicy, Molleru, Tarje, Warichiusu a Martiniju je to šesta nam zdźeržana serbska kniha.“ Manfred Laduš
Jan Z. B. Šyndlaŕ
štwórtk, 18. awgusta 2016
spisane wot: Manfred Laduš
Dźens před 175 lětami zemrě w Picnju wyši farar Jan Zygmunt Bjedrich Šyndlaŕ, załužbny spisowaćel a spěchowar serbstwa w Delnjej Łužicy. 8. junija 1758 narodźi so wón swójbje Wjerbnjanskeho fararja. Studowaše w Halle teologiju a běše po tym šěsć lět domjacy wučer a dźewjeć lět wučer na Choćebuskim gymnaziju. Swoje prěnje farske městno dósta 1796 w Picnju, hdźež běše 43 lět z horliwym serbskim duchownym. Wyšnosć jeho kritizowaše, zo w šulach pod jeho dohladowarstwom wokoło Picnja dźěći přewjele serbšćinu nałožowachu a wuknjechu. Šyndlaŕ protestowaše 1807, hdyž přeńdźe pruski Choćebuski wokrjes k Sakskej, doraznje přećiwo pospytam sakskeho kralestwa, serbsku rěč w šulach a cyrkwi wotstronić. Pěsnješe serbske spěwy a kěrluše, pisaše, přełožowaše a wudawaše nabožinske a powučne knihi kaž „Prjatkarske knigli w dwě źelach“, dwuzwjazkowe „Historije z togo Starego a Nowego testamenta“ a „Te knigli za serbske luźe“. Měješe tež wudawanje delnjoserbskeje biblije a spěwarskich kaž „Źekowne Karliźe ....“ na starosći. Dr. Pětr Kunca je wo nim pisał. Manfred Laduš
Korla H. R. Rjeda
pjatk, 05. awgusta 2016
spisane wot: Manfred Laduš
Dźens před 200 lětami narodźi so prěni serbski protykar Korla Herman Robert Rjeda ewangelskej farskej swójbje w Smělnej. Dźakowano serbskemu stipendijej móžeše Mišnjansku Wjerchowsku šulu wopytać. Po tym studowaše w Lipsku teologiju a bě tam z čłonom Serbskeho prědarskeho towarstwa. Štyri lěta běše z domjacym wučerjom Rakečanskeje zemjanskeje swójby von Rabenau, wot 1843 dwaj lětdźesatkaj farar w Hućinje a po tym 27 lět duchowny w Barće. Wot załoženja Maćicy Serbskeje 1847 hač do smjerće 14. januara 1900 bě farar Rjeda ze swěrnym Maćicarjom. Wón bě wuběrny sadar a pčołar, staraše so jara wo wuwiće ratarstwa na serbskich wsach. Załoži tak 1844 Klukšanske ratarske towarstwo, 1854 Pčołarske towarstwo w dole Sprjewje a Bartske ludowe towarstwo, přednošowaše w nich a organizowaše 1856 w Hućinje prěnju skótnu wustajeńcu w Serbach. Najwjetšu zasłužbu sej zdoby, wudawajo wot 1855 do 1890 prěnju serbsku protyku Předźenak. Za nju pisaše zwjetša sam politiske a stawizniske přinoški kaž tež krótkoprózu. Manfred Laduš
