Jan Korla Smoler
srjeda, 10. februara 2016
spisane wot: Manfred Laduš
Dźensa před 225 lětami narodźi so w Złyčinje Jan Korla Smoler do swójby žiwnosćerja a wjesnjanosty. Jeho ródny statok z tykowanym domom steji hišće wosrjedź wsy pola Łaza. Smoler wukubła so na wustawomaj we Wulkim Wjelkowje a Delnim Wujězdźe na wjesneho wučerja. Najprjedy wučerješe wot lěta 1809 w Złyčinje, 1812 přewza wučerske městno we Łuću, wosadnej wsy na sewjeru Delnjeho Wujězda. Tam narodźi so jemu 3. měrca 1816 najstarše dźěćo Jan Arnošt Smoler, wubudźićel serbskeho naroda a wudawaćel Serbskich Nowin. Wot 1821 skutkowaše Jan Korla Smoler dwě lěće w Delnim Wujězdźe, doniž njebu 1823 wučer a kantor we Łazu. Wučerješe a bydleše tam z mandźelskej Marju, ze synomaj Janom Arnoštom a Janom Korlu a dźowkomaj Marju a Hanu w dwuposchodowym twarjenju při nawsy, kotrež je nětko Dom Zejlerja a Smolerja, hač do swojeje zažneje smjerće 3. januara 1848. Z fararjom a basnikom Handrijom Zejlerjom bě wusko spřećeleny a je jeho w narodnym prócowanju podpěrał. Druhi syn Jan Korla bě pomocny wučer a naslědnik nana, ale bórze młody zemrě. M. Laduš
Wučer serbskeho ludu
pjatk, 05. februara 2016
spisane wot: Alfons Wićaz
Před 25 lětami, 2. februara 1991, zemrě serbski wučer, spěchowar delnjoserbskeje literatury a pućrubar zhromadnosće mjez Hornimi a Delnimi Serbami Józef Frencl. Wón bu na Ralbičanskim kěrchowje pochowany. 18. měrca 1909 rodźeny syn Róžeńčanskeho małoratarja maturowaše 1928 na Budyskej natwarnej šuli, studowaše štyri lěta w Lipsku wučerstwo na polu filologije a filozofije a skrótka na Wienskej uniwersiće. Po tym zo bě w Serbach jako wučer dźěłał, přesadźichu jeho do Lipska a pósłachu jeho 1939 do wójny. Po njej bě wot lěta 1950 přistajeny Serbskeho zarjada a sta so docent na Serbskej ludowej uniwersiće w Chrósće. Józef Frencl słušeše k prěnim wučerjam 1952 załoženeje Serbskeje wyšeje šule Choćebuz, wuda něhdźe 30 wučbnicow a gramatikow, přełožowaše hornjoserbsku literaturu do delnjoserbšćiny, spisa literarnu reportažu „Mjez palmami a pyramidami“ a dźěłaše sobu na „Wučbnicy serbskeje stenografije“. Wot 1955 do 1971 bě naměstnik direktora Serbskeje rozšěrjeneje wyšeje šule Choćebuz. Zasadźał je so za natwar Muzeja delnjoserbskeho pismowstwa. Alfons Wićaz
Jurij Wróbl
srjeda, 03. februara 2016
spisane wot: Mikławš Krawc
31. januara 1926 narodźi so we Wotrowje Jurij Wróbl, pozdźišo w Serbach znaty jako sportowy wučer na Choćebuskej Serbskej rozšěrjenej wyšej šuli a jako župan wysokošulskeje župy „Jan Skala“. Wot lěta 1946 chodźeše ze swojim wjesnjanom Benom Šołtu a Kanečanom Jurjom Pěčku w Českej Lípje do čěskeje rjadownje tamnišeho měšćanskeho gymnazija. W šulskim lěće 1948/1949 bě wučer we Wojerecach, na to studowaše w Praze na ćěłozwučowanskej fakulće Karloweje uniwersity. Tam zezna Emila Zátopeka a Evu Bosákovu. W prózdninach hraješe doma kopańcu we Wotrowje, Chrósćicach a w studentskej wubrance. Ze swojej spěšnosću a wuběrnej techniku Wróbl wosebje napadny. Wot lěta 1953 hač do 1980 bě wučer w Choćebuzu. Jeho iniciatiwje mamy so sobu dźakować, zo wotměwachu so wot spočatka 1954 w Chrjebi lětnje sportowe a kulturne swjedźenje serbskich kubłanskich institucijow. Po ćežkim wobchadnym njezbožu w lěće 1980 bu Jurij Wróbl inwalid. Wón zemrě 24. apryla 1981 w starobje jeničce 55 lět.
Mikławš Krawc
Měsačnik zašoł
štwórtk, 28. januara 2016
spisane wot: Manfred Laduš
Před 25 lětami je woblubowany měsačnik Bautzener Kulturschau wuchadźeć přestał, kotrehož prěnje čisło bě w januaru 1950 wušło. Jeho poslednje čisło wuńdźe w januaru 1991, mjez druhim z wobšěrnym přinoškom wo skutkowanju Steffena Langi jako grafikarja a ilustratora Płomjenja a serbskich knihow LND. Dale rozprawjachu tam wo přebywanju ansambla Budyskeje Serbskeje wyšeje šule w Mohansko-Tauberskim wokrjesu. W 40 lětnikach časopisa su serbska kultura, wědomosć a narodne žiwjenje stajnje swoje krute město měli. Mnohe portrety serbskich kulturnikow a wosobinow, recensije a rozprawy wo serbskej hudźbje, tworjacym wuměłstwje, literaturje, filmach a wustajeńcach kaž tež přinoški wo našich stawiznach, ludowym wuměłstwje, skutkowanju Domowiny a serbskich institucijow stejachu w 481 wudaćach Bautzener Kulturschau, kotrež su tež dźensa hišće bohate žórło wědy. Rjad serbskich nowinarjow je bjezpłatnje za měsačnik dźěłało. Budyska wokrjesna rada jón wudawaše, po přewróće pak je krajnoradny zarjad bohužel podpěru za Kulturschau šmórnył. M. Laduš
Drježdźany 800 lět
štwórtk, 21. januara 2016
spisane wot: Manfred Laduš
Dźensa před 800 lětami je markhrabja Dietrich z rodu Wettinow wopismo wustajił, z kotrymž přewostaji wón kubło Zedele – dźensa wjes Zadel w Mišnjanskim wokrjesu – klóštrej swj. Marije w Zelle. Jedna so wo klóšter Altzelle blisko Nossena. We łaćonskim teksće dokumenta z 21. januara 1216 pisachu wo „civitae (město) nostra Dreseden“. Sakska stolica spomina tuž lětsa na 800. róčnicu prěnjeho naspomnjenja jako město a přewjedźe tójšto zarjadowanjow. W měšćanskim archiwje pokazachu jeničce dźensa drohotny unikat zajimcam. Hewak chowaja wopismo w sakskim statnym hłownym archiwje, hdźež pak njeje zjawnosći přistupne.
Lětuša Serbska protyka wěnuje so tohorunja 800. jubilejej města Drježdźan, a to z dwanaće přinoškami a titulowym wobrazom. Drježdźany su serbskeho pochada, wšako běchu wone srjedźišćo serbskeho kmjena Nižanow. 1147 pisachu prěni raz wo přistawnym sydlišću Nisani nad Łobjom. 1206 bě mjeno „Dresdene“ prěni króć w dokumenće naspomnjene, štož swjećachu před dźesać lětami wulce jako 800. róčnicu wobstaća. M. Laduš
Pawlina Krawcowa
pjatk, 18. decembera 2015
spisane wot: Manfred Laduš
Do delnjoserbskich prócowarjow a woporow nacistiskeho režima słuša Pawlina Krawcowa, kotraž narodźi so 18. decembra 1890 dźěłaćerskej swójbje Kita Rejnusa w Gołkojcach. W Choćebuzu nawukny wona wušiwanje a wukubła so w Berlinje na mišterku-šwalču. Wuda so na tkalca Krawca z Bageńca. Swójba přesydli so 1928 do Choćebuza, hdźež bě Krawcowa wot lěta 1926 do 1938 samostatna šwalča za delnjoserbsku drastu. Wuběrnje je tež klanki w tutej drasće zhotowjała. Jeje ludowuměłske wudźěłki wustajachu w Frankfurće n. M., hdźež dósta za nje diplom, w Budyšinje, Drježdźanach, Berlinje, Saarbrückenje a Praze. Tam wobdźěli so 1932 tež na zjězdźe Sokoła. W srěnich lětach pisaše někotre reportaže a basnje wo narodnym a socialnym połoženju do Casnika a do Pratyje. Nacije ju „antiněmskeje propagandy, strašnych poćahow a spionaže za Čěsku dla“ wobskoržichu, a 1938 ju Gestapo zaja. Na smjerć chora bu z jastwa pušćena. 16. septembra 1941 wona zemrě. Před domom šwalčernje připrawichu 2009 kopolak a na domje 2010 wopomjatnu taflu. Manfred Laduš
M. Stangec-Fiedlerjowa
póndźela, 14. decembera 2015
spisane wot: Manfred Laduš
Wuběrna serbska spěwarka Mathilda Stangec narodźi so 10. decembra 1840 swójbje Čornochołmčanskeho fararja. Hižo jako dwacećilětna zanošowaše hudźbnje jara nadarjena solistka na serbskich spěwanskich swjedźenjach we Wojerecach a Budyšinje kaž tež na koncertach Budyskeje Bjesady mjez druhim twórby Kocora a Zejlerja. Dale wustupowaše wona solistisce z chórom Lumir pod nawodom gymnazialneho wučerja a komponista Korle Awgusta Fiedlerja po Hornjej Łužicy a w Drježdźanach. Stangec a Fiedler so zalubowaštaj. Serbske Nowiny wotćišćachu jeje lubosćinske pěsnje. Fiedler spisa za nju tohorunja tójšto basnjow, kotrež je literarny časopis Łužičan pod pseudonymom Pětrowič wozjewił. 1869 wuda so Stangec na Fiedlerja. Jako wosebita lóštna kwasna nowina wuńdźe „Budysko-Čornochołmčanski Łužičan“, do kotrejež Zejler, Smoler, Kocor, Hórnik a Hendrich Jordan dopisowachu. Młoda mandźelska zemrě 30. junija 1871. Ota Wićaz wěnowaše 1922 lubosćinskemu porej rady čitane powědančko „Wutrobine nalěćo Mathildy Stangec a Korle A. Fiedlerja“. M. Laduš
Serbski gymnazij
pjatk, 04. decembera 2015
spisane wot: Mikławš Krawc
1. decembra 1945 su w Českej Lípje „připrawnišćo łužiskoserbskeho realneho gymnazija“ wotewrěli. Bě to wuslědk jednanjow delegacije Domowiny w čěskim ministerstwje kubłanja z čěskej šulskej Maćicu (ÚMŠ) a z Towarstwom přećelow Serbow (SPL). 30. nowembra bě wosebity bus 30 serbskich holcow a hólcow přiwjezł, kotřiž tworjachu prěnju rjadownju. Spočatk 1946 rozrosće ličba šulerjow na 59 w dwěmaj rjadownjomaj. 15. měrca potom rozrjadowachu mjeztym 61 wuknjacych na tři rjadownje. Třećina gymnaziastow běchu holcy. 34 šulerjow bydleše w internaće, tamni běchu hosćo čěskich swójbow. Wučba bě njedosahaceho městna dla zwjetša popołdnju. Na proze 1946/1947 přećahnychu wučerjo a šulerjo do Varnsdorfa, jeničce třo wostachu w Českej Lípje na měšćanskim gymnaziju. We Varnsdorfje wuwučowachu na to 82 šulerjow w štyrjoch rjadownjach. Na woběmaj městnomaj běchu tući serbscy wučerjo: kantor J. Šołta, J. Wuješ, prof. M. Krječmarj, B. Rachel, A. Skopa, M. Zoba, F. Hajna, dr. H. Šleca, P. Wowčerk, M. Janca, M. Wirtec, F. Jakubaš, R. Jenč a farar Michał Rab. Mikławš Krawc
Čěsko-serbski zwjazk
póndźela, 30. nowembera 2015
spisane wot: Mikławš Krawc
28. nowembra 1990 załoži skupina młodych Čechow w Praze Towaršnosć čěsko-serbskeje młodźiny (Společnost česko-lužické mládeže). Nowe towarstwo chcyše po somoćanej rewoluciji w kraju zaměrne styki ze serbskimi młodostnymi rozwić. Na hłownej zhromadźiznje Domowiny nalěto 1993 bu towarstwo do třěšneho zwjazka přiwzate. Jako organ wuchadźeše bórze Rozprawnik čěsko-serbskeje młodźiny (Zpravodaj česko-lužické mládeže). Hač do kónca 1991 bě to sydom hektografowanych čisłow, po tym wuchadźeše měsačnik w ćišćanej formje pod nowym mjenom Čěsko-serbski powěstnik (Česko-lužický věstník). Wo wysoku kwalitu časopisa bě so wuznamnje Jiří Mudra starał. Towaršnosć da sej na to nowe mjeno Zjednoćenstwo čěsko-serbske (Spolek česko-lužický). W lěće 2002 přeńdźe wone do dawno hižo wobstejaceho towarstwa z čěskim mjenom Společnost přátel Lužice (SPL). Jeho korektne serbske pomjenowanje je Towaršnosć přećelow Serbow. Wokolnik SPL Česko-lužický věstník wuchadźa nětko hižo jubilejne 25. lěto. Mikławš Krawc
Jan Kósk
štwórtk, 26. nowembera 2015
spisane wot: Sieghard Kozel
W serbskim kulturnym žiwjenju je Jan Kósk, rodźeny 4. nowembra 1930 jako syn ćěsle w Chrósćicach, wažnu rólu hrał. Wot lěta 1945 do 1948 bě wón chowanc Serbskeho gymnazija we Varnsdorfje a 1953 zakónči na Serbskim wučerskim wustawje w Radworju a Małym Wjelkowje. Slědowaše dalokostudij stawiznow na Pedagogiskej wysokej šuli w Podstupimje a pedagogiki a psychologije na Berlinskej Humboldtowej uniwersiće. Lětdźesatki skutkowaše jako sektorownik w ministerstwje kultury NDR. Jako zamołwity za serbsku kulturu zasadźowaše so wobhladniwje za spěchowanje kulturneho byća Serbow. Koncipowaše, organizowaše a inspirěrowaše serbske kulturne žiwjenje. Tež po towaršnostnym přewróće je sobu na tym dźěłał, serbske kulturne kubło pod nowymi wuměnjenjemi zachować. Bu na studijneho radu pomjenowany a mjez druhim tež z Mytom Ćišinskeho wuznamjenjeny. Je so tohorunja jako awtor lyriki a wědomostneje literatury pjera jimał. Jan Kósk zemrě 24. februara 1997 w Barće. Sieghard Kozel
