Sće sej minjene dny rjane lětnje wjedro z wjele słóncom prawje lubić dali? Ja so tak prawje přez nje wjeselić njemóžach, haj poprawom je mi při telko słóncu wutroba bolała. Přičina je solarna připrawa, kotruž mjeztym dobry měsac na třěše našeho domu mamy. Sym na tymle městnje hižo raz wo tym pisał, zo smy so za tajku připrawu rozsudźili. Mjeztym ju mamy – ale wužiwać ju njemóžemy, hačrunjež wona bjezporočnje funguje, kaž bě při prěnim pospyće widźeć. Čakamy mjenujcy na digitalny milinowy ličak, kiž na jednym boku zwěsća, kelko miliny ze syče bjerjemy a na tamnym boku kelko miliny ze solarnych platow do syče dawamy. Mjeztym wjacorych znaju, kotrymž so runje tak dźe.
Dalši problem je naš stary analogny milinowy ličak. Při prěnim tesće solarneje připrawy zwěsćichmy, zo so ličak wróćo wjerći, dokelž w nim žana zawěra zatwarjena njeje. To pak w Němskej dowolene njeje. Hewak móhł znajmjeńša swoju milinu w domje sam přetrjebać a tamny dźěl takrjec do syče darić. Ale ně, dyrbju dale čakać, připrawa na třěše je hasnjena a milinowy ličak so pěknje dale wjerći – doprědka wězo.
Nimo Budyšina a Chrósćic je delnjołužiska wjes Hochoza (Drachhausen) kruty wobstatk mjezynarodneho festiwala Łužica. Maximilian Gruber je so ze zamołwitym na městnje, Tobiasom Ungerom, rozmołwjał.
Kak přihotuje so wjes Hochoza po štyrjoch lětach přestawki lětsa na festiwal?
T. Unger: Wot decembra hižo přihotujemy so na wjeršk festiwala we wsy. Kóždy měsac organizowachmy přihotowanske zetkanja, w kotrychž smy zašłe festiwale reflektowali a přemyslowali, kak móhli lětsa postupować. Dwory we wsy smy w dalokej měrje reaktiwěrowali. Při planowanjach smy so na znaty koncept zašłych lět złožowali. Wotběhi njejsu so we hłownym změnili – smy dobreje nadźije na lětuši festiwal!
W kotrej měry so delnjołužiske wosebitosće do programa zatwarja?
Zo su starši kmani, swoje, wosebje pak prawa swojich dźěći zakitować, njeje njewšědne a njeznate. Ně, zjawnosć tole wočakuje. Wona sej to samo žada. Přetož, što ma za eksistencu čłowjestwa wjetšu hódnotu hač to, zo so dźěći narodźa, kotrež su perspektiwa kóždeho naroda. K tomu słuša bjez prašenja starosć wo to, zo změja dźěći a młodostni optimalne kubłanje. A to nic jenož na přirodowědnym polu a w mjezynarodnje připóznatych rěčach, ale runje tak w tajkich wobłukach, kotrež region, w kotrymž bydla, wuznamjenja. W našej kónčinje je to serbšćina. Zdawa so přewšo dobre być, hdyž so nawodźa serbšćinu wuwučowacych kubłanišćow po tym maja, kóždemu dźěsću, kotrež to chce, serbsku rěč posrědkować. Z tym wotpowěduja woni prawniskim rjadowanjam w Sakskej. Zo maja starši za šulskich nowačkow wupjelnić wosebity formular z přećom, swojemu dźěsću tole zmóžnić, hdyž šula blisko bydlenja njeje, nimam za poćežowace.
Na wopytowarjow „Pólskich nocow“ w Smochćicach čaka lětsa wosebita překwapjenka. Nimo orchestra, baleta a chóra Serbskeho ludoweho ansambla wustupuja tam lajscy rejwarjo. Milenka Rječcyna je so z choreografom a nawodu skupiny Kornelom Kolembusom rozmołwjała.
Kak je k wutworjenju skupiny dóšło?
K. Kolembus: Po tym, zo běch swój angažement za Serbski folklorny ansambl Wudwor skónčił, běchu mjez tamnišimi rejwarjemi někotři, kotřiž su wosebite wužadanje pytali. Tuž smy projektowu rejwansku skupinu za „Pólske nocy“ w Smochćicach wutworili.
A kotry běše puć do SLA?
K. Kolembus: Młodostni su so na mnje wobroćeli z próstwu, zo chcedźa dale pod mojim nawodom a tym mojeje partnerki Yulije Kasyan rejować. Tuž sym so na intendanta SLA Tomasa Kreibicha-Nawku wobroćił. Smój měnjenja, zo njeměli młodostni wostać takrjec ,na puću stejo‘. Tuž smój zrodźiłoj ideju, wutworić projektowu rejowansku skupinu w kotrejž tuchwilu jědnaće młodostnych, dźewjeć holcow a dwaj hólcaj rejuja.
Što chcedźa rejowarjo publikumej w Smochćicach poskićić?
Bywša zwjazkowa kanclerka Angela Merkel je po swojim wotchadźe na wuměnk tójšto wuznamjenjenjow dóstała. Hakle njedawno spožčichu jej najwyši zasłužbowy rjad Němskeje „we wosebitym wuhotowanju“, najwyše móžne to počesćenje, kotrež Němska scyła ma.
Jako słyšach tele dny wuslědki najnowšeho woprašowanja mjez ludźimi, po kotrymž ma AfD po wšej Němskej mjeztym 18 procentow hłosow a je w Sakskej a Durinskej tuchwilu najsylniša politiska móc, bě mi jasne, zo je sej Merkel dalše myto zasłužiła: Wona je ze swojim atributom „bjezalternatiwnosće“ politiski stil w Němskej etablěrowała, kiž hač do dźensnišeho nałožuja. Nic naposledk je wona z nim załoženje AfD, Alternatiwy za Němsku, nastorčiła.
Budyski Serbski muzej poskića na demencu schorjenym abo ludźom ze zbrašenjom wosebite poskitki a wodźenja. Milenka Rječcyna je so z Móniku Ošikowej, zamołwitej za kulturne sposrědkowanje a zjawnostne dźěło, rozmołwjała.
Sće jako muzej poskitki same wuwiwali?
M. Ošikowa: Haj, to smy na zakładźe tu wustajenych eksponatow. Jako běch w lětomaj 2020/2021 brošurku ,Kubłanske a posrědkowanske poskitki‘ naćisnyła, smy so we wobłuku poskitkow šěršo nastajili. A z tym smy nimo dotalnych tež dalše zaměrowe skupiny zapřijeli, nimo dźěći a młodostnych přiběrajcy dorosćenych, kotrymž móža być naše poskitki dalekubłanje.
So z poskitkami měrić na zbrašenych a na demencu schorjenych njeje přiwšěm jednorje. Što je Was k tomu inspirěrowało?
M. Ošikowa: Sym tajke wodźenja ze zbrašenymi w Kamjenskim muzeju dožiwiła. To běše přewšo wobohaćeće. Mějachmy to tež w Serbskim muzeju, njeběše pak pisomnje skrućene a tuž tež njeznate. Z brošurku je so to změniło.
Sće měli hižo duchownje, dušinje a/abo ćělnje schorjenych hosći?
Dohromady tři dźěłowe městna wupisa Serbski institut (SI) za nowy projekt digitalizaciskeho centruma. Wo tutym je so Milan Pawlik z nawodu Serbskeje centralneje biblioteki a Serbskeho kulturneho archiwa w SI, Witom Bejmakom, rozmołwjał.
Što je hłowny zaměr digitalizaciskeho centruma?
W. Bejmak: Hłowny nadawk je: Serbske kulturne herbstwo digitalizować, to rěka, je z analogneje do digitalneje formy přewjesć. Tutón transfer ma kulturne objekty we wšěch analognych formach wopřijeć: awdija, wideja, filmy, wobrazy a fota, teksty respektiwnje ćišćane wudźěłki kaž tež tři-dimensionalne objekty. Wuzběhnyć chcu, zo njeje digitalizowanje jenož na objekty z wobstatka SI wusměrjene – chcemy je jako posłužbu wšitkim serbskim institucijam a dalšim akteram serbskeho kulturneho žiwjenja poskićić.
Najebać wažneho nadawka je centrum jako projekt zapołoženy. Čehodla?
Z wodźacym motiwom „Hromadu zrosć a tworić“ nastawa tuchwilu syć žonow we Łužicy. Na njedawnym prěnim zarjadowanju wobdźěli so 60 zajimčow. Andreas Kirschke je so z iniciatorku Romy Hoppe rozmołwjał.
Kak je k załoženju syće dóšło?
R. Hoppe: Łužica so přeměnja. Žony z regiona móža k wuspěchej změny přinošować. Wěrju do toho, zo maja žony wulki potencial. Woni wšak dwójne poćežowanje, kaž swójbu a powołanje, hladanje dźěći a přiwuznych, wuběrnje zmištruja, Z temami kołowokoło powołanja so často sami zaběraja. Łužica je kónčina, hdźež je wjele „sylnych“ žonow, kotrež dyrbjeli so podpěrać. Tohodla syć załožich. Naš zaměr je, poskitki zestajeć. Z tym chcemy žonam grat a strategije poskićić, tak zo móhli so žony hladajo na powołanje lěpje dale wuwić.
Na prěnim zeńdźenju w Choćebuzu je Aline Erdmann rěčała. Wona je społnomócnjena za runostajenje města Choćebuz. W jeje přednošku wěnowaše so wona powołanskim perspektiwam žonow. Wo kotre wobsahi konkretnje dźěše?
„Kak tomu, zo kóždy z nas swoju maćeršćinu słyši – z erta cuzych ludźi z hinašej rěču?“ Tute spodźiwanje znajemy z biblije. Mjeztym su so swjatkowne jazyki Swjateho ducha w digitalnym awtomatizowanym přełožowanju zadomili. Rěč je duša krajiny – připućowarjo do Serbow běchu „Němcy“, dokelž běchu za Serbow němi, doniž njejsu Serbja w swojim zjawnym rumje womjelknyli. Porno druhim słowjanskim ludam njeje naše rozsudne přiznamjo dźensa hižo rěč, kotruž w kóždym kuće słyšiš, ale nałožki a drasty. Runje tohodla steji za Serbow mjez naprawami, kiž zwisuja ze změnu strukturow Łužicy, rewitalizacija rěče na prěnim městnje. Štóž pak chce hač do kónca 21. lětstotka zaso sto tysac serbowacych Serbow měć, njesmě na masu dźensnišich Łužičanow zabyć, kotřiž maja druhi konik hač ludowe spěwy a ludowe wuměłstwo. Serbske filmy, serbske romany, serbsku filozofisku kofejownju, serbske dźěłarnički wo temach wšědneho dnja, serbske stajne blida atd. – tež to chcedźa ludźo měć.