Charakter kompozicijow kruće wot teksta wotwisny
Zetkanje ze serbskim hudźbutwórcom Janom Cyžom w Budyšinje
Mała rumnosć z kompjuterom, pisanskim blidom a kamorom z kašćikami, w kotrychž leži wšelaki notowy material, je dźěłowe městno 59lětneho komponista Jana Cyža w Serbskim ludowym ansamblu w Budyšinje. „Sym tule na poł městna přistajeny jako archiwar a na poł městna jako hudźbny dramaturg“, Cyž rozjasnja. Jeho nadawk je, notowy material archiwizować, jón digitalizować a za aktualne wužiwanje chóra a orchestra w ansamblu hudźbne twórby wotpowědnje skorigować a noty skazać. Wot lěta 2011 Jan Cyž tole čini, do toho bě bariton w chórje SLA. Ze swojim dźěłom přinjese hudźbutwórc porjad do wulkeho notoweho składu serbskeje kulturneje institucije. Zdobom wupřestrěwa so jemu při tym bohaty material, kotryž móže jako hudźbny srědk tež za swoje kompozitoriske skutkowanje nałožować. Hižo wjele wot orchestrow wužiwaneho notoweho materiala, wosebje partitury, Budyšan ponowja. Syda takrjec wosrjedź hudźbnych žórłow a přiswoja sej tak bjezposrědnje šěroku wědu wo twórbach najwšelakorišich komponistow.
Styki po nowym puću
Kak młodych ludźi zajimować a wabić za wěsty studij? Kak jich pozbudźować a wjazać na uniwersitu, fakultu, za wěsty institut kubłanišća?
Takle a hinak rěkaja drje tež prašenja tych, kotrymž leži w Serbach a na Lipšćanskej uniwersiće dorost derje kubłanych sorabistow, kubłarjow a wědomostnikow na wutrobje. Połoženje w tutym wobłuku wšak njeje jara róžojte, wšako faluje dale tójšto wučerkow a wučerjow we Łužicy, kiž na wysokim niwowje serbsko-němsku dwurěčnosć wobknježa.
Na Šleskej uniwersiće w Katowicach zamołwići hižo dlěje wědźa, zo dyrbiš přidatnu kreatiwitu wuwiwać a mocy nałožować, jeli chceš młodźinu za swoje wysokošulske kubłanišćo, za wěste studijne směry zahorić, ju motiwować, so po maturje na přikład za studij slawistiki a germanistiki w blišej wokolinje zapisać.
Zajim za staru ludowu hudźbu budźić
Rozmołwa z Budyskim hudźbnym nakładnikom a kulturnikom
Ze serbskim kulturnym žiwjenjom je aktiwnje wusko zwjazany Budyski hudźbny nakładnik a kulturnik Měrko Šołta, kotryž so z kritiskim wóčkom w Serbach rozhladuje. Alfons Wićaz je so z nim rozmołwjał.
Hižo něšto lět maće swójske hudźbne nakładnistwo. Što móžeće z nim serbskemu hudźbnemu žiwjenju poskićeć?
M. Šołta: Nakładnistwo, kotrež mjenuje so „Lumir“, mam hižo 25 lět. Tele pomjenowanje měješe po čěskej a serbskej powěsći kuzłar a hudźbnik při kralowskim dworje. Wonu figuru je tež Zejler do swojich basnjow přewzał. Zdobom mjenowaše so prěni měšany serbski chór „Lumir“. W prěnim rjedźe je mój nadawk, z nakładnistwom zawostajene noty serbskeje hudźbneje kultury zjawnosći posrědkować a tak dać přiležnosć, so aktiwnje a konkretnje z tutym hudźbnym materialom zaběrać.
To rěka, zo móže so kóždy, kotryž wosebite noty serbskich komponistow pyta, pola Was přizjewić?
Moluje najradšo serbske bajki a powěsće
Błótowska molerka Ingrid Grošcyna z Lubina
Ingrid Grošcyna je w swojej domiznje w Lubinje a wokolnych delnich Błótach jara znata a připóznata, a to jako wjelestronska wuměłča, kotraž jenož njemoluje a njerysuje, ale tež powědančka a basnje pisa. „Wona je naša błótowska molerka“, praja mnozy ze sprawnej česćownosću.
Poprawom je wona na dwoje wašnje molerka. Narodźena w Grabinje (Finsterwalde) nawukny po wuchodźenju šule powołanje molerki, kotraž barbi a tapecěruje sćěny a stwy. Ale hižo tehdy je bóle lubowała to druhe, wuměłske molowanje a rysowanje. Najskerje ma wona to wot swojeho dźěda, kotryž běše w Berlinje hromadźe w jednej skupinje z Heinrichom Zillu molował.
Přiwótřene, hač ke grotesknym wuprajenjam
Wustajeńca „Karl Vouk. Satkula“ w Budyšinje
Jednory titul, ale poprawom wuměłstwowy program: „Karl Vouk. Satkula“. Dwoje do wočow bije: na jednej stronje jasna, prowokowaca wobrazowa rěč wuměłca, na tamnej stronje towaršnosć šćipace, wšo jasnje prajace temy. Karl Vouk, w awstriskim dźělu južneje Korutanskeje absolwent Wienskeje Akademije tworjacych wuměłstwow a přećel Serbow, wustaja tele tydźenje w Budyskim Serbskim muzeju.
Wuswobodźenje
Lěto 1945. Srjedź apryla ćeknychmoj, mać a ja, před frontu. Nan bě we wójnje. Dny dołho bě kolona ćěkancow přez hasku nimo našeje chěže ćahnyła: Ćěkancy z Němskeje do Němskeje. Stari a młodźi, žony a dźěći, žani mužojo w lěpšej starobje. Rěblowane wozy z konjemi, ćehnjene wot wołow abo kruwow, małe wozy wot psow abo ludźi. Na nich najskromniši zbytk wobsedźenstwa – matracy, poslešća, jědź a pica: měchi běrnow, rěpy a morcheje. Hdyž so wójnski hrimot strašnje bližeše, zarjadowachmoj so do treka.
Kónc meje abo spočatk junija so wróćichmoj z tehdy wot US-wójska wobsadźeneje zapadneje Sakskeje do domizny. Rozbuchnjene mosty, ruiny, granatowe dźěry, wopušćene wojerske hrjebje, zničene tanki a kanony, wotpalene statoki, pusty kraj. Něhdźe namakach wojerski helm a wzach jón sobu. Měješe wutřělenu dźěru na jednej stronje a runje tajku na tamnej. Ničenja we Łužicy běchu strašne, wosebje tam, hdźež so fronta wjacekróć měnješe kaž wokoło Njeswačidła.
Zajimawostki wo zhubjenych hrodach třoch wsow
Jamno, Cympl a Košla su w Hornjej Łužicy mało znate wjeski, přisłušace lětdźesatki něhdy Klětnjanskej gmejnje. Nětko su wone dźěl wulkokomuny Hamor w Zhorjelskim wokrjesu. Wšitke tři wsy běchu hišće w prěnjej połojcy 20. lětstotka přewažnje serbske a mějachu rjany hród, kotryž hižo njewobsteji. W Klětnom rodźeny Hans-Jürgen Berg, kotryž je knihu wo tutej wosadnej wsy a jeje stawiznach spisał, je loni dalši spis wo zhubjenych hrodach třoch wsow wudał.
Jewišćo je jeje žiwjenje
Zetkanje z dźiwadźelnicu Annu-Mariju Brankačkec w Budyšinje
Nalětnje słónco swěći do wulkich woknow foyera hłowneho domu Budyskeho Němsko-Serbskeho ludoweho dźiwadła. Je po připołdnišej hodźinje. Sym sej z 28lětnej młodej dźiwadźelnicu Annu-Mariju Brankačkec wučinił, zo so tule na rozmołwu zetkamoj. Dypkownje so wona zjewi, smějkotajo so kaž nalětnje słónco. „Mějach runje šulerske předstajenje inscenacije Jurja Kochoweje hry ,Mój wuměrjeny kraj‘. Njejsym w njej hrajerka, ale simultana rěčnica. Bjezposrědni němski tekst serbsce rěčacych hrajerjow na jewišću němskemu připosłucharjej dale dawam“, wona powěda. Po tymle jara koncentrowanym dźěle njeskutkuje Budyšanka scyła wučerpana. „Za mnje je simultane rěčenje raz něšto druhe, hačrunjež dyrbiš po hłosu tróšku to sobu hrać, štož so na jewišću stawa. Ale we wěstej distancy, stejo za hrajerjom na jewišću. Tole mi tež wjeselo wobradźa.“ Hakle na kónčnej probje běchu Annje-Mariji Brankačkec tónle nadawk přepodali.
Informuje wo wužitnosći a problemach susodstwa
Prěnja braniborska krajna wustajeńca „... hdźež Pruska Saksku koši“ w delnjołužiskim Dobrjoługu je loni dźesaćitysacy wopytowarjow přiwabiła. Hdyž předstaješe katalog wustajeńcy, kotryž loni 18. julija tule recensowach, jeje wobsah, eksponaty a tak zašłosć poćahow wobeju krajow, wobjednawa pozdźišo wudaty zběrnik „Pruska Sakska Braniborska – susodstwa w změnje“ w 14 pojednanjach samsnu maćiznu předewšěm pod aktualnymi aspektami. Tole wobkruća tež braniborski ministerski prezident dr. Dietmar Woidke (SPD) w předsłowje knihi: „Wobswětla so zhromadny projekt łužiska jězorina. Saksko-braniborske poćahi su na fasety jara bohate a postajene wot wole k zhromadnemu, wothłosowanemu jednanju, dokelž temy kaž spěchowanje serbskeje kultury, škit před wulkej wodu, zežołtnjenje Sprjewje a wjele wjace wobaj krajej runohódnje nastupaja.“
„Rozsudźich so za polemiske zwobraznjenje“
Wot 3. meje do 28. junija pokazaja w Budyskim Serbskim muzeju a wot 8. meje do 17. julija w Choćebuskim Serbskim muzeju wustajeńcu „Satkula abo (s)twor(jen)a krajina“. Iniciator a wuhotowar přehladki z podpěru wobeju muzejow a Załožby za serbski lud je słowjenski tworjacy wuměłc Karl Vouk z korutanskeho Pliberka (Bleiburga). Alfons Wićaz je so z nim rozmołwjał.
Sće loni w Celovecu (Klagenfurt) projekt „Přechod“ iniciěrował, předstajacy serbske žiwjenje we wuměłstwje a literaturje. Što je Was pohnuło tole w Korutanskej prezentować, a kak bu projekt přiwzaty?
