Runohódnosć připóznać
Wojerowski Johanneum swjeći lětsa swoje 30lětne wobstaće. Milenka Rječcyna je so z nawodu kubłanišća a wučerjom za łaćinu, grjekšćinu a filozofiju Günter Kieferom rozmołwjała.
Z lěta 2005 sće nawoda kubłanišća. Kotre rozsudy maće za puć rubace?
G. Kiefer: Wažne za wuwiće šulskeho žiwjenja su na přikład temowy tydźeń a tydźeń prewencije, kotryž wotměwa so do zymskich prózdnin pod hesłom „zamołwitosć za sebje a za druhich přewzać“. Na nim so wšitcy šulerjo wobdźěleja. W lěće 2006 smy załožili wyšu šulu a ju integrowali. Tak smy měli lětsa prěnje zakónčace pruwowanje našich wyšich šulerjow. K tomu přińdu wšelke projekty, ke kotrymž słuša tež wuwučowanje serbšćiny.
W Johanneumje bě wjacore lěta móžno serbšćinu wuknyć. Kotry je staw dźensa?
Twarić jednorišo hač strukturu změnić
Sydom lět bě Měrko Domaška předsyda zarjadniskeho zwjazka Při Klóšterskej wodźe. Kónc tydźenja so jeho wólbna doba skónči a wón přepoda zastojnstwo do rukow swojeho naslědnika. Wo bilancy jeho skutkowanja je so z nim Marian Wjeńka rozmołwjał.
Knježe Domaška, kak wulke bě waše přesłapjenje, jako je so 10. meje zarjadniska zhromadźizna za Stefana Andersa a přećiwo wam rozsudźiła?
M. Domaška: Přesłapjenje njebě tak jara wulke. Běch kusk na to přihotowany. Z ličbu prajene sym k někak 55 procentami z tym ličił, zo njebudu wuzwoleny. Do toho běchu wěste signale a hibanja, kotrež su na to pokazali.
A kak je waša swójba reagowała?
M. Domaška: Moja mandźelska bě kusk šokěrowana. Wona je we wšěch lětach widźała, kelko časa sym woprował a tež naju mandźelstwo trochu zanjechał, zo bych wěcy změnił, kotrež mějach za wopačne. Ja potajkim wuslědk wólbow za cyle tak zlě njemějach, wona ćim bóle.
W kotrym stawje sće zarjadniski zwjazk wot swojeho předchadnika Alfonsa Ryćerja přewzał?
To za swoju dźowku nochcu
Na Worklečanskej wyšej šuli „Michał Hórnik“ chce lětsa wjace šulerjow w 5. lětniku wuknyć hač maja kapacity. Potrjechena je nimo dalšeju Šołćic swójba w Hórkach. Milenka Rječcyna je so z Antoniju Šołćinej rozmołwjała.
Waša dźowka chce wot noweho šulskeho lěta we Worklecach wuknyć. Z kotreje přičiny je to z ćežemi zwjazane?
A. Šołćina: Smój ju z mandźelskim tam přizjewiłoj a tak zwurazniłoj naše přeće za šulu kaž tež prawo na wuzwolenje kubłanišća. Na kóncu běchu za jenož jednu rjadownju, kotruž tam wutworić smědźa, štyri přizjewjenja přewjele. Za dalšu rjadownju pobrachuja šuli wučerjo. Su wotměli přihotowansku konferencu z proceduru wuzwolenja. Na to su štyri staršiske domy dóstali powěsć, zo móža jich dźěći do Ralbic do šule hić. Přizjewjenych bě we Worklecach 32 šulerjow a šulerkow. Wutworja tam nětko rjadownju, w kotrejž budu 28 dźěći wuknyć.
Kotra je tuchwilna situacija?
„Zhromadnje smy mnozy“
„Phōnē – Giving Minority Languages a Voice“ (Mjeńšinowym rěčam hłós dać) je hesło mjezynarodneho dźiwadłoweho projekta. Spočatk julija wotmě so w tym zwisku prěnje dźěłowe zetkanje w norwegskim měsće Tromsø, hdźež so wjacore europske mjeńšinowe jewišća na naprawy za zwoprawdźenje dojednachu. Němsko-Serbske ludowe dźiwadło reprezentowaštaj intendant Lutz Hillman a jeho zastupjerka za serbske dźiwadło Madleńka Šołćic. Bosćan Nawka je so z njej rozmołwjał.
Knjeni Šołćic, chceće nam projekt skrótka předstajić?
M. Šołćic: We wobłuku europeady we Łužicy 2012 běchu tež wjacore mjeńšinowe dźiwadła z hosćom w Budyšinje. Tehdy nasta ideja za wulki, zhromadny projekt „Odyseja“. W běhu minjenych lět bu tón wobstajnje dale wuwiwany a je poněčim dźeń a dale rozrostł. Wuslědk je „phōnē“, a nětko móžemy so dźakowano přizwolenju srědkow Europskeje unije na zwoprawdźenje zwažić. Zaměr projekta je, wutworić syć mjeńšinowych jewišćow, kotraž je wšitkim ludowym minoritam Europy wotewrjena.
Kotre dźiwadła su zapřijate?
„Štož tu słuša, štož tu doma je“
We Wojerowskej Kulturnej fabrice su dźěłowe zjednoćenstwo „Serbske žiwjenje“ wutworili. Z iniciatorku Grit Lemke je so rozmołwjał Axel Arlt.
Knjeni Lemke, kak je k tomu dóšło, zo maće we Wojerowskej Kulturnej fabrice dźěłowe zjednoćenstwo „Serbske žiwjenje“?
G. Lemke: Tam su prosće někotři, kotřiž so za to zajimuja. Smy pytnyli, zo su ludźo ze serbskimi korjenjemi w Kufa. Z někotrymi z nich sym serbske zarjadowanja wopytała. Na přikład jězdźimy na Serbsku namšu do Złeho Komorowa. Njedawno bě Łakoma-swjedźeń, smy tam pobyli. A potom zetkawaš wěste wosoby z Kufa, kotrež tež tam du. Prašachmy so, čehodla so w Kufa ničo njewotměwa. Rjeknychmy sej, zo dyrbimy to změnić.
Zrozumiće so jako hłós serbstwa, zo byšće serbske zarjadowanja w Kufa zadomili?
Prěni dźeń serbskeje rěče
Rěčny centrum WITAJ Budyšin je wobdźělnikow a wobdźělnicy rěčnych kursow přeprosył na prěni dźeń serbskeje rěče za dorosćenych. Milenka Rječcyna je so z docentom za rěčne kursy pola RCW a iniciatorom zetkanja Marekom Krawcom rozmołwjała.
Kak je dóšło tomule zetkanju šulerjow-serbšćinarjow?
M. Krawc: Podawam na wšelkich městnosćach serbšćinu, w Pančicach-Kukowje, Budyšinje, Slepom a tež we Wojerecach. Nimo toho pak mam tež kursy online, kotrež mjez druhim šulerjo ze Šwicarskeje, Nižozemskeje a Čěskeje kaž tež z Berlina, Lipska, Drježdźan a Hamburga wopytuja. Mój wotmysł je, zo bychu šulerjo, kiž so jenož z wobrazowki znaja, skónčnje wosobinsce zetkaja.
Kajku rezonancu maće na poskitk?
M. Krawc: Na wšě 40 zajimcow je so dotal přizjewiło. Za někotrych šulerjow na přikład ze Šwicarskeje abo Nižozemskeje je čara předaloka. Tola wjeselu so na wobdźělnikow z Čěskeje a mjenowaneju wulkoměstow. Wězo budu tež wobdźělnicy kursow tu we Łužicy pódla. Dokelž je zajim dosć wulki, chcemy poskitk tež přichodne lěta dale wjesć.
Kotre wočakowanja maće na zarjadowanje?
Chcedźa wšitke fasety předstajić
Přećeljo serbskeje dujerskeje kapały Horjany přeprošuja jutře, pjatk, při Hórčanskim sportnišću na swoje zarjadowanje „KrassBrass“. Što so za tym chowa a što wopytowarjow tam wočakuje, wo tym je so Jan Bogusz ze Symanom a Fabianom Hejdušku rozmołwjał.
Što so dokładnje za zarjadowanjom „KrassBrass“ chowa?
S. Hejduška: To budźe serbski dujerski swjedźeń pod hołym njebjom. Na wopytowarjow čaka w Hórkach dujerska hudźba w cyłej swojej wšelakorosći. Tak zahraje najprjedy dujerska kapała Horjany. Po tym smědźa sej přitomni tež w stilu skerje modernišu dujersku hudźbu lubić dać.
F. Hejduška: Druhi dźěl budźe potom kaž party. Naš zaměr je, ze swjedźenjom wšitke fasety tuteje hudźby prezentować. Zastup płaći takrjec jako flatrate 20 eurow, w čimž su napoje sobu zapřijate. Hórčanski klub so wo ćělne derjeměće stara.
Kak sće scyła ideju za tónle njewšědny event zrodźili?
Wutk žiwjenja wklinikumje maja
Tuchwilny počas žada sej wot čłowjeka, zo by so derje napił. Na te wašnje so krej w ćěle njezhusći. Milenka Rječcyna je so rěčnika Budyskeho Łužiskeho klinikuma Steffena Lahodu za tym prašała, hač je zastaranje klinikuma z kreju zawěsćene.
Kak posudźujeće situaciju z konserwami darjeneje kreje w Budyskej chorowni Hornjołužiskich klinikow?
St. Lahode: Zwěsćamy stajnje a zaso we wěstych počasach, zo je darićelow a z tym tež krejnych konserwow mało. Zwjetša je to měsac awgust. To zwisuje z dowolom darićelow kreje. Dóstawamy krejne konserwy z Drježdźan wot słužby za darjenje kreje Němskeho čerwjeneho křiža DRK Sewjerowuchod. Tuchwilu dodawa DRK mjenje konserwow hač skazamy. To pak potrjechi wšitke chorownje w regionje. Zastaranje pacientow pak smy zamóhli při wšěm dotal zawěsćić.
Kak dołho tuchwilu składowane konserwy, to rěka krej, dosaha?
Hudźenje je wobohaćenje
Zašłej lěće su wuměłcy parowali móžnosće zjawnje wustupić. Milenka Rječcyna a Jan Bogusz staj so ze 18lětnym šulerjom Weimarskeho hudźbneho gymnazija „Hród Belvedere“ Matteom Hórnikom rozmołwjałoj.
Chodźiće we Weimarje na gymnazij. Při wšěm sće z Budyšinom zwjazany. Na kotre wašnje to aktualnje zdokonjeće?
M. Hórnik: Tež hdyž w Durinskej do šule chodźu, sym z Łužicu zwjazany. Planuju 7. awgusta koncert w Budyskim Serbskim muzeju. Njebudu pak samlutki hudźić, ale přinjesu někotrych młodych hudźbnikow, swojich přećelow z gymnazija sobu. Zastup je bjezpłatny. Jeli so publikumej spodoba, móža nas rady z pjenježnym darom podpěrać.
Je tuchwilu scyła dosć móžnosćow za Was zjawnje wustupić?
M. Hórnik: Składnosće zaso přiběraja. Sym pak w prěnim rjedźe sam zamołwity za to, so starać wo wustupy. Runje tak wabju za nje sam. Koncert w Budyšinje tajka składnosć je, hudźić a z tym nadźijomnje publikum zawjeselić. Wužiwam socialne syće kaž Instagram abo Facebook, zo bychu zajimcy zaćišć dóstali, kak to klinči. Tež na mojim YouTubowym kanalu hudźbu wozjewjam.
Strašne zawjedźenje
Z awtorom krucha Danielom Rattheijom je so po premjernym předstajenju „Pink Guerilla“ w Budyskim dźiwadle na hrodźe Cordula Ratajczakowa rozmołwjała. Před lětomaj bě činohrajne studijo při NSLDź hižo jeho kruch „Greta“ předstajiło.
Što prajiće k inscenaciji?
D. Ratthei: Sym dospołnje zahorjeny, to dyrbju woprawdźe tak rjec. Předewšěm je dźiwadźelenje elewki Saryh Cyžec wulki zaćišć we mni zawostajiło. Jako elewka je wona hižo nětko tajka kmana, zo móhł někotryžkuli dźiwadźelnik abo dźiwadźelnica něšto wot njeje nawuknyć. Telko wjesela při hraću, telko rozuma, tež, kaž je wona přeco přešaltowała a tak łamki a změny w teksće zwoprawdźiła, to wšo bě přeswědčace. A dokelž wona tak derje hraje, dóstanje to, štož wona praji, naraz cyle nowu, njepřijomnu dimensiju. Dale a zawjedliwiše jeje słowa skutkuja – a štož wona praji, je dźě woprawdźe zlě. Wona tak derje hraje, zo našu wotstawk dźeržacu membranu přełama a ju nutř pušćimy ze jeje poselstwom, a to je zawjedowace a strašne. Dyrbiš započeć sam rozmyslować: Što tu runje powědaja? Tónle efekt, kiž je dźensa tu nastał, je wulkotny.
