Kreatiwnje lutować?
Trjebamy poprawom hišće serbske powołanske dźiwadło? Kedźbu: Haj! Cyle nuznje samo. Smy jenička mjeńšina po cyłej Němskej a jedna z mało po cyłej Europje, kotraž ma swójski ansambl profesionalnych dźiwadźelnicow a dźiwadźelnikow. Tute naše serbske dźiwadło je, runja Serbskemu ludowemu ansamblej, wupłód našeje serbskeje wutroby, kotraž je stajnje hižo za kulturu biła. Němsko-Serbske ludowe dźiwadło, to je naše dźiwadło. Jewišćo w Budyšinje je naš wuraz žedźby za wysokej kulturu. Jasnje pak je, zo je w časach towaršnostneje polarizacije a powšitkowneho trenda na zjawnych institucijach lutować, dale a ćežo, kulturne institucije z dosahacymi financielnymi srědkami wuhotować. Na tym dypku, zo dyrbimy lutować, drje hišće njejsmy, Budyske dźiwadło hižo na personalu lutuje: Na němskej internetnej stronje su tuchwilu dohromady tři dźěłowe městna wupisane. Wšitke tři su z wobłuka serbskeho dźiwadła. Tak su tam dźěłowe městno dramaturga, sobudźěłaćerki za serbski marketing a za disponentku serbskeho dźiwadła wupisane.
Wosebitosć róžownika
„Nět meja na zeleni, so debi z kwětkami“ – kěrluš, kotryž nas hnydom na nalětni róžownik dopomina. Dny bywaja dlěše, temperatury stupaja, słónco husćišo swěći, wša přiroda rozkćěwa. Tola meja njepřinjese jenož pisane łuki a dobru naladu ze sobu, ale tež lětstotki staru tradiciju, kotraž so w mnohich serbskich wsach dźensa hišće z hordosću pěstuje – mejemjetanje. Tute je wjace hač jenož swjedźeń: Je to podawk, kotryž wjacore generacije zwjazuje, wjesnu zhromadnosć skruća a tamnišu młodźinu zjednoća. Tak stej na přikład w Pančicach-Kukowje a we Wotrowje młoda a starša generacija zapřijatej. W serbskej kónčinje zetkawaš kónc tydźenja ludźi zbliska a zdaloka, kotřiž stary nałožk sobu pěstuja. Kopaće połny stan a wšitcy su wćipni: Štó budźe lětsa najspěšniši a sej titul mejskeho krala zawěsći?
Kónc wójny a wuswobodźenje
Kóždy raz, hdyž moja wowka wo kóncu Druheje swětoweje wójny rěčeše, dyrbjach ju wuporjedźić. Jako chowanc socialistiskeje šule NDR wězo wědźach, zo njeběchu to „Rusojo“, kiž běchu 1945 z wuchoda do Němskeje přišli, ale „sowjetscy wojacy“ a zo njebě to kónc wójny, ale „wuswobodźenje“. Dźiwach pak so, zo wona mojim mudrosćam mjelčeše.
Pozdźišo zhonich, zo njebě wuswobodźenje Łužicy jenož krawny a smjertny dóńt tysacow wojakow, ale zo dyrbješe tež ciwilna ludnosć hrózbu wójny dožiwić, kotruž njebě zawinowała. Po politiskim přewróće je Beno Budar wšelake dožiwjenje serbskich žonow dokumentował. Nowy film Dolina smjerće serbskeho studija Wuhladka tole tohorunja tematizuje. W nim so wuraz „wuswobodźenje“ lědma jewi. Hdyž dyrbješe wobydlerka w Baćonju tehdy jako dźěćo dožiwić, kak pólscy wojacy jeje nana, kiž bě jich jako wuswobodźerjow witał – krjuduja a skónčnje morja, wuraz wuswobodźenje woprawdźe njetrjebaš. Wot wojakow wumocowane serbske žony a holcy so tež wuswobodźene nječujachu.
Wuwiće žane dobre njeje
Čestnohamtske dźěło w najwšelakorišich wobłukach je za naše wšědne žiwjenje kaž kołmaz, bjez kotrehož wjele fungowało njeby. Bjez ludźi, kotřiž so w dobrowólnej wohnjowej woborje, w domizniskich towarstwach, wjesnych klubach, drastowych a rejwanskich skupinach a nic na kóncu tež w Domowinskich skupinach angažuja, by nas wobdawacy swět chudši był. Smy so dawno na to zwučili, zo mamy mjez nami bohudźak dosć ludźi, kotřiž naš wšědny dźeń wobohaćeja.
Jónkrótnosć sej zachować!
Móranja na dróhach w Radworju ze žadanjom „Žony na konje“ a plakat ze samsnym napisom mjez Čornym Hodlerjom a Radworjom – wšo to je so jutrowničku skradźu přewjedło. Škoda, zo potrjechene žony a holcy rozmołwu ze zamołwitymi procesiona do toho pytali njejsu. Plakat a móranja njejsu dialog, ale diletantiske postupowanje. To je mjenujcy wobraz, kotryž so hosćom a wobydlerjam wo Radworju zašćěpi, hdyž na minjene jutry mysla.
Mysle z njebjes a moloch na zemi
Stat je dźensa moloch, a wolerjo to tak chcedźa. To piše w tydźeniku DIE ZEIT jeho něhdyši šefredaktor. Nastork jemu bě, zo němski stat mjeztym połojcu hospodarskeho wukona (tukrajneho bruttoprodukta, BIP) kasěruje, ale ludźo a wšě strony – nimo zwrěšćeneje FDP – sej dale a wjac staraćelstwa žadaja. Tónle materielny trend so wězo na naše myslenje wuskutkuje. Hižo Karl Marx dźě wědźeše: Byće postaja wědomje. To pak dźensniši dźeń ani lěwicarjo njewědźa, kotřiž prěduja, zo dyrbiš prawe zmyslenje měć a „politisce korektnje“ rěčeć a pisać.
Na spočatku křesćanstwa njeje so Jězus z wazalemi romskeho knjejstwa dojednał, ale je zwěsćił, zo jeho mócnarstwo njeje z tutoho swěta. Jeho wučomnicy tworjachu cyłk, kotremuž bychu dźensa „sekta“ rěkali. Ale jich zakładne mysle běchu tajke inowatiwne, zo lěttysacaj pozdźišo zrowastanjenje, přewinjenje stareho swěta jako najwyši swjedźeń swjećimy. A Serbja maja profil jako jutrowny lud z wobrjadami, kotrež skutkuja, jako bychu z njebjes na zemju přišli.
Bohatosć, hódna, z njej so hordźić
„Düütschland word neet armer dör anner Spraken, Düütschland word rieker, un doarup motten wi stolt ween.“ Z tymile słowami zjimaše zapósłanc Zwjazkoweho sejma Johan Saathoff před něhdźe sydom lětami swoju narěč, z kotrejž so – čile a bjezposrědnje mjez delnjoněmčinu a němčinu měnjejo – namjetej pozdatnje alternatiwneje politiskeje strony spřećiwješe, kotraž chcyše („splažnje njeneutralnu“) němčinu jako krej-, pardon: krajnu rěč do zakładneho zakonja zapisać. Njehladajo na to, zo je stronje kopica tam jewjacych so paragrafow smorže a zo je tež dla toho „podźělnje zawěsćeneho razu prawicarsko-ekstremistiska“, dokelž so aktiwnje za „wotstronjenje wustawoprawniskeho porjada“ zasadźuje: Što drje by so stało, by-li so tajkele postajenje zwoprawdźiło? Byrnjež wjacore uniwersity Němskeje němčinu eksplicitnje jako wučbnu a/abo publikacisku rěč definowali, stawa so jendźelšćina dźeń a bóle z naslědnikom łaćonšćiny jako rěč akademiskeho swěta – tež w kubłanišćach, kotrychž statuty wotpowědny pasus wopřijimaja.
Nadźijomnje prosyć pomha
Budźe wójna? Kajke to prašenje? W mnohich krajach swěta knježi tuchwilu hrózba. W centralnej Europje mějachmy tójšto lět měr. Tola kajki wón běše? Běše wón wěsty? Samozrozumliwy? Wobkedźbujo dźensnišu Europu praju, zo su sony wo tym, druhemu njeprawosć předchadźacych generacijow na swojim narodźe wotpłaćić, lětdźesatki drěmali. Nětko pak pjelnja so tute sony ze žiwjenjom, zdadźa so stać woprawdźitosć.
Brěmjo noša młodostni
Ně, njejsym přiwisnik strony AfD. Tola běch spokojom, zo w Sakskim krajnym sejmje přepytowanski wuběrk załoža, kotryž budźe so z politiskimi rozsudami za čas korona-pandemije a jich konsekwencami zaběrać. Zwoprawdźiło je so to na namjet AfD. Lětsa spočatk januara je wuběrk z dźěłom započinał. Mjez druhim pruwuje, hač bě po zakonju, zo běchu šule měsacy dołho zawrjenje a kak je stat do žiwjenja ludźi zasahował. Sakska AfD je docpěła, štož zapósłancy w zwjazkowym sejmje dotal docpěli njejsu.
