„Haj“ k lubosći prajić
Čłowjek ženje njepřestanje wuknyć – wšojedne, kak stary abo kak přeswědčeny wo swójskich nahladach je. Runje tohodla je přewšo wažne, přeco zaso wěcy do prašenja stajeć, připosłuchać a so z hinašimi perspektiwami rozestajeć. Serija „Against All Gods“ je mje w poslednich tydźenjach k tomu pohnuła. Sym sebi samej wjele prašenjow stajiła, kiž běch dotal snano ignorowała, dokelž zdachu so mi wone přejara napinace.
Kak poprawom lěćo klinči?
Rady dopominam so na lětušu Nóc tysac swěčkow w juliju na zahrodźe klóštra Marijina hwězda w Pančicach-Kukowje. Prjedy hač tam něhdźe 8 000 do najwšelakorišich pisanych wobrazow zestajanych swěčkow zaswěćichu, předstaji spěwar Felix Räuber někotre spěwy ze swojeho projekta „Kak klinči domizna“. Mjeztym drje je lěćo nimale nimo. Hdyž pak na miłym wječoru doma na terasy sedźu, so druhdy prašam, kak pola nas poprawom lěćo klinči?
Jako prěnje myslu potom na trawusyčaki, kotrež mi we wobstajnych wotstawkach ze susodnych zahrodow do wušow brinča. Tež hdyž ličba trawu syčacych roboterow mjeztym přiběra, zwostanje tola dosć róžkow, w kotrychž dyrbja ludźo zeleń hišće po zwučenym wašnju syc. Někotre z tychle mašinow móžu mjeztym samo po jich zwuku rozeznawać. Tak wěm, kotry ze susodow runje na swojej zahrodźe dźěła.
Nadal serbsce nakupować
Rady wotboču wot zwjazkoweje dróhi B 96 ducy do Berlina skrótka do Njeswačidła, zo bych sej hišće raz serbske nakupowanske dožiwjenje popřał. Nic jenož dobra kołbasa Smolic dwora w Nuknicy abo zelowy twarožk Krabatoweho mlokoweho swěta mje wabitej. Wodźeny wot serbskich napisow a ze serbskimi rozmołwami druhich nakupowacych we wušomaj čuju so prosće kaž doma. Tež tej abo tamnej předawarce při kasy móžu serbske słowčko popřeć. W rozmołwje z Larsom Gottschlingom, jednym z dweju wobhospodarjow REWE-kupnicy, zhonich, zo trjeba něhdźe tři lěta, doniž njeje so nowy wobchod etablěrował a hospodarsce stabilizował. Situacija w nowembrje 2023 wotewrjeneho předawanišća je potajkim tež tuchwilu hospodarsce sensibelna. Projekt noweje bydlenskeje štwórće z wulkim swójskim nakupowanišćom, kotryž chcedźa w pjeć kilometrow zdalenych Rakecach zwoprawdźić, přichod Njeswačanskeje „serbskeje“ kupnicy přidatnje wohrožuje.
Młoda generacija měła to wužiwać
Gmejna Radwor ze swojim angažementom za lokalne a trajne zastaranje z energiju pokazuje, kak so energijowa změna tež we wjesnych kónčinach wuspěšnje wuhotować hodźi. Wosebje dobra je ideja, załožić energijowe drustwo, z kotrehož njemóža wobydlerjo jenož profitować, ale aktiwnje w nim sobu skutkować a rozsudźeć. To skruća zhromadnosć runje tak kaž regionalne hospodarstwo. Ćopłotne syće, zhromadne wužiwanje wobnowjomnych energijow a poradźowanje nastupajo wobswětej tyjacu energiju – wšo to su do přichoda pokazowace započatki. Radwor stawa so tu z přikładom za mnohe druhe gmejny. Je rjenje widźeć, zo móža škit klimy, hospodarske myslenje a socialna zamołwitosć tak přeswědčiwje hromadźe skutkować.
Sorbian first – za dobry „deal“
Donald Trump chce „dealmaker“ być. Mnozy w Europje so prašeja: A što je z moralku? Wotmołwa: Hdyž so na to spušćeš, zo so druzy wo twoju wěstotu staraja a na twoje hospodarske derjeměće mysla, dyrbiš z tym žiwy być, štož woni rozsudźa. Ale hlejmy: Kak Němska nětko ze swójbami Afghaničanow wobchadźa, kotřiž su – hesłu němskeho ministra Strucka „Našu swobodu zakitujemy na Hindukušu“ wotpowědujo – za swobodu a přećiwo islamistam dźěłali? Přilubjeny škit jim wotprěwa. Fairny „deal“ to njeje.
We wudaću wulkeho časopisa so prašeja: Što budźe, jeli AfD dobudźe – na přikład we wólbach Sakskeje 2029? Wšako by to něšto podobne było kaž dobyće „Trumpizma“. A što, jeli módre knježerstwo wšě statne zrěčenja wotstroni, kotrež je z jeho wida dotalny „establishment“ naparał, wšojedne, hač dźe wo financowanje zjawno-prawniskeho rozhłosa abo Załožby za serbski lud? Potom njeby z organizowaneho Serbstwa w zjawnosći wjele wjace zwostało hač jutry. Křižerjo dźě su nimale jeničcy, kotřiž njejsu z dawkowych pjenjez financowani. By so to moralce spřećiwjało?
Uniwersalne paralele
Hišće njeje wotwidźeć, kak po „nawchwilnje zwrěšćenym“ wjeršku Zjednoćenych narodow za wobmjezowanje plastikowych wotpadkow dale dźe. Předležacy naćisk wotpowědneho zrěčenja zbudźa zaćišć, zo su předewšěm kraje, kotrež wudobywaja (a předawaja) naftu, bjez kotrejež so wjetšina tak mjenowanych dźěłanych maćiznow produkować njehodźi, směr postajili. Zwjazowace naprawy znajmjeńša so na (stajnje znowa swěru sćerpliwej) papjerje lědma jewja; pasus wo redukowanju produkcije noweje plasty bu dospołnje šmórnjeny. Je wšak chwalby hódny, zo wuzběhuje so nětko recycling jako centralna strategija, zanjerodźenju morjow zadźěwać a maćizny samo wjacekróć, potajkim „naslědnje“ wužiwać. Nažel pak je trěbne spřihotowanje materiala častodosć dosć łoskoćiwa wěcka, kotraž žada sej předewšěm: energiju. Njezadźiwa tuž, zo so wulki dźěl wotpadkow „termisce“ recycluje, štož ničo druhe njerěka hač zo so spaluje.
Kóždy klik za dobre foto
„Štóž chce so swjeći prolować, tón dyrbi so dać molować ...“, rěka w ludowym spěwje, kotryž je Jan Arnošt Smoler do swojeje zběrki „Pěsnički hornich a delnich Łužiskich Serbow“ zapřijał. Za jeho čas a tež do toho njebě samozrozumliwe, zo so ludźo na płatnje zwěčnić dadźa. Woni mějachu fotografowanje husto za wulke kuzło a so jeho bojachu. Dźensa mi linka z pěsnje hdys a hdys po hłowje chodźi, hdyž mam słužbnje něhdźe fotografować. Přetož dyrbju derje rozmyslować, kotry fokus a motiw sej wupytam. Wěm drje, zo směm čłowjeka fotografować, kotryž so w zjawnym rumje pohibuje. Wěm pak ja, hač je sej druhi, kotrehož připadnje digitalnje zwěčnju, toho wědomy? Tež priwatnje, na swójbnych swjedźenjach a w kruhu přećelow, wostaju swoje šmóratko – štó ma dźensniši dźeń hišće fotoaparat při sebi? – skerje w zaku a so nadźijam, zo so zaćišće hłuboko do mojeho pomjatka zaryja.
Je to normalita?
Wjesny swjedźeń, na kotrymž cyła wjes pomha? Na kotrymž program samozrozumliwje wjesnjenjo wuhotuja? Je to normalne? Za mnje haj. Jako Serbowce njeje mi tale zhromadnosć cuza. Hdźež njehraje žanu rólu, hač druheho TYkaš, dokelž tak abo znak kóždeho znaješ. Hdźež stej kultura a wšědny dźeń wusko zwjazanej – to je normalita. Ale runje tuta normalita je někotremužkuli druhemu cuza.
Rjanosć ciwilneje njeposłušnosće
Přeco hišće mi kaž choral zanjesena pěsnička we wušomaj klinči, kotraž je lěćny interview ARD-moderatora Markusa Preißa z ko-předsydku strony AfD Alice Weidel minjenu njedźelu wótře přewodźała. Poselstwo teksta běštej jeničce dwě słowčce: „Scheiß“ a „AfD“. Zamołwity za „akciju mylenja“ je wuměłsko-politiski kolektiw „Centrum za politisku rjanosć“ (ZfP). Přeco zaso skedźbnja na spektakularne wašnje na problemy našeho časa – hustohdy na mjezy legalnosće. W lěće 2017 na přikład je ZfP w susodstwje domu prawicarskeho ideologi AfD Björna Höcke w durinskim Bornhagenje podobiznu Berlinskeho wopomnišća za morjenych židow Europy natwariło. Samsne lěto běše je Höcke jako „wopomnišćo hańby“ difamował.
Woprawdźe „nihdy wjace?“
„Štóž hišće raz za brónju přima, tomu njech ruka wothnije.“ Tutu sadu sym stajnje zaso słyšał, jako rozprawještaj nan a mać wo hrózbje na kóncu Druheje swětoweje wójny, kotruž staj jako dźěćo dožiwić dyrbjałoj. Mjenowana sada bě konsekwenca a zdobom kolektiwne wuznaće winy němskeho ludu, kotryž bě z Hitlerom na čole wójnu započał. Pozdźišo přidruži so slub, zo njesmě „wot němskeje zemje nihdy wjace wójna wuchadźeć“. Skónčnje je so krótka forma namołwy „Nihdy wjace!“ přesadźiła.
Jako bě po wójnje rozpad do zapadneho a wuchodneho bloka statow wotwidźomny, běchu wšitke pacifistiske sluby spěšnje zabyte. Bórze wšudźe zaso za brónjemi hrabachu. Nastachu nowe wójska. W zapadnych krajach bojachu so nadpada Sowjetskeho zwjazka. Nam młodym wojakam we wójsku NDR prědowachu, zo čaka NATO jenož na wokomik słabosće, zo móhła socialistiske kraje nadpadnyć. „Měr dyrbi wobrónjeny być“, bě jedne tajke hesło. Štóž to do prašenja staješe, dyrbješe sej wumjetować dać: „Ty drje njejsy za měr?“
