Tam-a-sem slědy zawostajiło
Wužadace šulske lěto 2020/2021 je so dźensa skónčiło. To je šulerjam, wučerjam a předewšěm tež staršim zawěsće wulke wolóženje. Přestawku su sej wšitcy wjace hač zasłužili. Štó drje by loni w awgusće na to myslił, zo budu šule měsacy dołho koronawirusa dla zawrjene.
Loni 14. decembra poda so Němska do druheho kruteho lockdowna, a šulska wučba je so zaso doma wotměwała. Tak su so hodowne prózdniny hižo 18. decembra započeli a nic kaž předwidźane 23. decembra. Poprawom dyrbjachu šule 11. januara zaso wotewrjene być, z čehož pak ničo njebu. Zakónčace rjadownje smědźachu tydźeń po tym zaso do šule. Wot 15. februara běchu tež zakładne šule zaso přistupne, měsac pozdźišo tež wšitke zbywace kubłanišća na wuchodźe Sakskeje. Wot 23. apryla pak běchu zwjazkoweho nuzoweho borzdźidła wšitke šule w Budyskim a Zhorjelskim wokrjesu znowa zawrjene. Skónčnje wot 19. meje smědźachu so šulerjo krok po kroku zaso do nich nawróćeć.
Zmužitym dźakowni być
Što je swójba a štó do njeje słuša? Po definiciji je to cyle jednore. Swójba je najmjeńša forma žiwjenskeho zhromadźenstwa. Štó pak do swójby słuša? Mnozy bychu rjekli, zo su to staršej a jeju dźěći. Je pak tomu přeco tak? Wotmołwu na tele prašenje dawaja dźěći a starši w ramiku wustajeńcy, kotruž tuchwilu w Budyskim krajnoradnym zarjedźe pokazuja. Wobhladujo sej wobrazy, na kotrychž su widźeć wšitcy ći, kotřiž čuja so do swójby přiwzaći, dyrbju so smějkotać. Namolowane su tam swójba pinguina, słónčna róža z mnohimi kćenjowymi łopješkami, kotrež nana, mać a syłu dźěći zwjeseleja, abo su to nan a syn z gitaru na klinje a z maćerju pobokuo. Ze wšitkich wobrazow rěči wulka lubosć dźěći staršim a nawopak. Při tym njeje konstelacija swójbow scyła jednora. Dźěći dźě su jeno zdźěla přiwuzne ze swójbu, w kotrejž bydla. A njejsu tež syn abo dźowka zwobraznjeneje maćerje, kotraž so sama wo holcu abo hólca stara. Ně, je to, zo bych definiciju dalši króć trjebała, žiwjenske zhromadźenstwo jednotliwcow ze wšelakich domjacnosćow.
Serbske pěsnje poněčim sobu spěwać
We wobłuku 2. hornjołužiskeho festiwala dźěćaceje hudźby, kotryž su dźensa na dworje Budyskeho Kamjentneho domu zahajili, koncertuje jutře na samsnym městnje serbski spěwytwórc Bernd Pittkunings (Serbske Nowiny rozprawjachu). Bosćan Nawka je so z nim rozmołwjał.
Knježe Pittkuningso, festiwal je předewšěm na dźěći wusměrjeny. Kak sće so na to přihotował?
B. Pittkunings: Wuhotuju na hižo 40 lět programy za dźěći. To potajkim žadyn problem njeje. Wužadanje w tym zwisku stajnje je rozdźělne staroby wopytowarjow wobkedźbować. Wšako mam před sobu pěstowarske dźěći runje tak kaž šulerjow w starobje hač do dwanaće lět. To móže chětro dificilne być. Jutřiši program wopřijima tójšto němskich pěsnjow a wjacore serbske, wšitke z mojeho pjera. Tele rozdźělenje mam za wažne, dokelž wotpowěduje to publikumej. Wotmysł je, zo němscy připosłucharjo serbske spěwy poněčim tež sobu spěwaja, za čož pak trjebaja takrjec sćoplenje w „zwučenej“ rěči.
Po dołhej přestawce budźeće zaso před publikumom hrać. Sće nerwozny?
Mi je ćežko optimist być
Dokelž přebywach minjene štyri tydźenje zwonka Łužicy, njetrjebach so cyły čas na přikład wo žane płaćizny za bencin starać. Wšako njeběch na awto pokazany. Nawróćiwši so spočatk tydźenja ćim bóle woči wuwalach, jako při tankownjach płaćizny wuhladach. Zdźěla nětko za liter ćěriwa wjace płaćiš, hač do pandemije. Podobne nazhonich z tepjenskim płunom. W zašłych dwaceći lětach dóstawach stajnje w pózdnim nalěću zdźělenku, zo móžu sej za někak přijomnu, abo lěpje prajene znjesliwu płaćiznu tank napjelnić. Jako so nětko swojeho dodawarja płuna za tym prašach, wón jenož wotkiwny a měnješe, hač drje njejsym při tankownjach płaćizny za bencin widźał a kak dyrbjał wón mi potom hišće wosebitu akciju poskićeć. A to třeće, štož mi napadny, bě započaty hruby twar jednoswójbneho domu w Prěčecach. Wonkowne a nutřkowne sćěny su drje hotowe, ale třěcha přeco hišće žana natwarjena njeje. To wona hižo spočatk junija, jako tam posledni raz nimo jědźech, njebě. Njewěrju, zo twarski knjez mjeztym žadyn lóšt na swój dom nima.
Budźić hordosć na korjenje
Lětuši Serbski ewangelski domizniski dźeń wotměje so njedźelu we Wojerecach a na Horach. Z fararjom Wojerowskeje Janskeje wosady a koordinatorom zarjadowanja Heinrichom Kochom je Andreas Kirschke porěčał.
Knježe fararjo, na čo je serbski domizniski dźeń wusměrjeny?
H. Koch: Wón měł wšěm tym přeprošenje być, kotrymž su serbske korjenje wažne, kotřiž chcedźa so na nje dopomnić. Zdobom dźe wo to, serbsku rěč pěstować a ju dale žiwu dźeržeć, ale sej tež stawizny spřitomnić.
Štó podawk zaměrnje přihotuje?
H. Koch: Wo to stara so dźěłowy kruh něhdźe 20 angažowanych křesćanow z Wojerec, Blunja, Łaza, Slepoho a z dalšich cyrkwinskich wosadow. Wot wšeho spočatka je bywši serbski superintendent Jan Malink pódla. Hakle 29. junija je dźěłowy kruh pandemije dla zawjazujcy postajił, zo so lětuši domizniski dźeń w połnym wobjimje wotměje.
Kotre wobsahi su planowane?
Štó budźe prěni mišter keklije?
Dołho je trało, nětko pak móže Budyske towarstwo Škit swoje „1. swětowe mišterstwa w ‚Pismikowej kekliji‘“ skónčnje wuhotować. Wubědźowanje wotměje so njedźelu, 11. julija, na byrgarskej zahrodźe Serbskeho ludoweho ansambla. Bosćan Nawka je so z městopředsydu Škita Robertom Maćijom wo championaće rozmołwjał.
Knježe Maćijo, hdy sće so pod kotrymi wuměnjenjemi na termin dojednali ?
R. Maćij: Poprawom wšak chcychmy turněr najprjedy loni nazymu a po tym lětsa nalěto přewjesć, štož pak wobstajnje měnjatych wobstejnosćow dla móžno njebě. Nětčiša situacija nam dowola tajke zarjadowanje organizować, a tuž smy krótkodobnje rozsudźili, wubědźowanje njedźelu wuhotować. Předołho čakać tak a tak njesmědźachmy, wšako mamy pjenjezy sakskeho fondsa „Čiń sobu!“, kotrež nam přilubichu, jenož hišće hač do kónca lěta k dispoziciji.
Čehodla sće sej runje zahrodu SLA za wubědźowanje wuzwolili?
„Filozof mjez wuměłcami“ pjećawosomdźesatnik
Wulki wukon wuměłca je, tworić po wašnju, kajkež stajnje a wšudźe spóznawaš – wšojedne, hdy je wudźěłk nastał a što wupraja. To njerěka, zo njeje swojorazny personalny stil wuslědk wuwiwanskeho procesa. To tohorunja njerěka, zo njehodźeli so rozdźělne a (raznje) rozeznawace so tworićelske fazy identifikować. Kumšt w tym zwisku je, wuraz wobstajneho wosobinskeho wuwića wotbłyšćować, wopřijimajo wjelorake wliwy, dožiwjenja, nazhonjenja a dopóznaća, a sej přiwšěm swójski rukopis wobchować. Eberhard Peters słuša k łužiskim tworjacym wuměłcam, kotrymž je so to bjezdwěla poradźiło.
Potrjechenych zboka njewostajić
„Strukturna změna w našej domiznje móže so jenož radźić, hdyž wšitcy za jedyn postronk ćahnu.“ Tule sadu njeje jeno předsydka přewodźaceho wuběrka za łužiski rewěr Birgit Weber njedawno wužiwała. Sada zdawa so tak spowšitkownjena być, zo maja ju někotři hižo za přetrjebanu a wulce njepohonjacu.
Hižo w tydźenjach do wozjewjenja wulkopředewzaćow Zwjazka a w Sakskej faworizowanych komunalnych projektow smy přeco zaso słyšeli, zo so potrjechene města a gmejny – zjednoćene we Łužiskim kruhu – kaž tež tamniše ciwilnotowaršnostne mocy po procesa dosć zapřijate nječuja. To je zawěsće jedne z prěnich dopóznaćow za strukturnu změnu zamołwitych w swobodnym staće. Sakski ministerski prezident Michael Kretschmer a dalši krajni politikarjo tohodla stajnje potwjerdźeja, zo su wšitcy wuknjacy w procesu, kotryž nichtó dotal dožiwił njeje. Lětuše zmylki njeměli so wospjetować, hdyž přewodźacy wuběrk wo dalšich projektach rozsudźi.
Po wosom lětach zaso na jewišću
Serbski ludowy ansambl wuhotuje w rjedźe „Zynki a linki“ dalši hudźbno-literarny wječor, tónraz w Budyskim Kamjentnym domje. Na klawěrje hraje jutře w 19.30 hodź. pianistka Soyoung Kim. Teksty Mikławša Andrickeho čita Tomaš Kliman, z kotrymž je so Bosćan Nawka rozmołwjał.
Knježe Klimano, što je Was pohnuło so na serbske jewišćo wróćić – wšako na nim dosć dołho wjace skutkował njejsće?
T. Kliman: SLA je so mje prašał, hač nochcył zaso raz we Łužicy čitać. Ze začuća bych skoro nablaku připrajił – w domiznje něšto za nju zdokonjeć je mi stajnje naležnosć wutroby –, ale dyrbjach najprjedy trochu rozmyslować. Wšako je tomu dźesać lět, zo běch jako hrajer w inscenaciji Němsko-Serbskeho ludoweho dźiwadła „Marathon“ sobu skutkował. Nimo toho sym so z powołanjom dźiwadźelnika před wosom lětami rozžohnował. A z Graza do Budyšina ... to je něhdźe 800 kilometrow. Naposledk pak je so wutroba přesadźiła.
Hdyž sće sej tajku dołhu dźiwadłowu přestawku popřał, da čitarjow zawěsće pozadki zajimuja ...
Lědma nadźije na polěpšenje
Poslednja knježerstwowa deklaracija, poslednje woprašowanje w zwjazkowym sejmje, poslednje wjerškowe zekanje Europskeje unije – lisćina terminow zwjazkoweje kanclerki Angele Merkel (CDU), kotrež wona posledni króć zmištruje, je dale a dlěša. Njetraje wjace dołho, a wona da posledni interview w zastojnstwje. Po septemberskich wólbach zwjazkoweho sejma budźe Angela Merkel jenož hišće „bywša zwjazkowa kanclerka“.
Wčerawša poslednja knježerstwowa deklaracija kanclerki w zwjazkowym sejmje měješe něšto spodźiwneho, wšako sedźechu tam tež třo kandidaća, kotřiž chcedźa so rady z naslědnikom Angele Merkel stać: Armin Laschet (CDU), Olaf Scholz (SPD) a Annalena Baerbock (Zeleni). Jim Merkel w swojej narěči do swědomja rěčeše, wo čo měli so starać, budu-li na kanclera/kanclerku wuzwoleni: Tak dyrbjeli wojować přećiwo klimowej změnje, pytać za wupućemi z migraciskeje krizy, wusko hromadźe dźěłać z nowym prezidentom USA Joewom Bidenom a starać so dale wo dialog z Ruskej.
