Dlěje hač 30 lět zhromadnje
Wojerowske wuměłstwowe towarstwo wuznawa so k serbskim korjenjam města a čuje so z nimi wusko zwjazane. To měni předsyda cyłka Martin Schmidt. „Knihi su tuchwilu jeničke, na čož móžeš so spušćeć“, praji wón wo koronalěće 2020. Wo tym, wo skutkowanju towarstwa a wo klětušich planach chcyše Andreas Kirschke wjace zhonić.
Kak je lěto 2020 za towarstwo běžało?
M. Schmidt: Měsacy měrc, apryl a nowember běchu ćežke. Mamy dźě kruty program z něhdźe 60 zarjadowanjemi. Třećina pak je wupadnyła. Wobdźělili smy so lětsa na wědomostnej konferency dalnouniwersity w Münsteru 19. septembra. Tema, posrědkowanje literatury a wuměłstwa, je nas wulce wobohaćiła.
Wjeršk bě 12. junija matineja „Moja dróha“ na česć Brigitty Reimann?
M. Schmidt: To bě hnujaca prapremjera. Dźěše wo jeje teksty z 1960tych lět. Wona wopisuje w nich luboznje a wobraznje Hasu Liselotty Herrmann we Wojerecach, hdźež bě chwilu bydliła. Zarjadowanje su hudźbnicy z twórbami Malty Hübnera a serbskeho komponista Jana Cyža wobrubili. Jan Cyž bě jeničce za to někotre melodije spisał.
Kak wusko čujeće so ze Serbami zwjazani?
W lubosći njepopušćić
Sta so před tójšto časom, zo pytaše młody muž ze swojej samodruhej młodej žonu přebytk za nóc a njeposrědni porod dźěsća, ale nichtó jeju njepřiwza. Skónčnje pak namakaštaj chudušku hródź. Tam, zboka, móžeše Marija dźěćko porodźić. Na swět přińdźe dźěćo, kotrež na to pastyrjo a Mudri z rańšeho kraja wopytaja. A wone da mnohim, kotřiž je widźa, začuwać: Swět a kóžde jednotliwe dźěćo w nim je lubowane. W lubosći je wša běda nimo a wša nuza je přewinjena. W Božej lubosći je wumóženje.
W spominanju na tule stawiznu njeswjeća jenož křesćenjo hody jako „swjedźeń lubosće“. Runje lubosć pak trjeba tele dny chowanku, a zawěsće so wona tele dny tež cyle hinak pokazuje hač hewak, hač smy to zwučeni. Mnozy so lětsa dawnych lubych wopytow wzdadźa a tež wulkich darow, tón abo tamny samo kemšow. Z wobhladniwosće. Z lubosće. Dalši wopytaja za nich wažneho čłowjeka. Wšako njeměł nichtó sam być. Tež respekta a lubosće dla.
„Jenož njerěčeć, ale jednać“
Motorsportowy kolumnist Serbskich Nowin Toni Ryćer angažuje so w hodownym času jako čestnohamtski sobudźěłaćer Budyskeje chorownje. SN su so z nim rozmołwjeli.
Knježe Ryćerjo, što bě nastork za Waš angažement?
T. Ryćer: Słyšimy wšědnje wo połoženju w hornjołužiskich chorownjach, wosebje pobrachowaceho personala dla. Myslach sej, zo je nětko wažne jednać a nic jenož wo problemach rěčeć. Chcu pomhać, ćežki čas pandemije přetrać.
Čehodla sće so runje za Budysku chorownju rozsudźił?
T. Ryćer: Prašach so najprjedy we Wojerecach, hač maja někajku potrjebu pomocy. Běch trochu překwapjeny, jako tam mój poskitk wotpokazachu. Ze samsnym prašenjom wobroćich so na Budysku chorownju. Tam su hnydom reagowali a prajili, zo su pomocnicy tu jara trěbni, a to nic jenož w strowotnistwje wukubłani.
Što tam nětko konkretnje činiće?
T. Ryćer: Tuchwilu sym w kuchni zasadźeny. Wopłokuju sudobjo, přihotuju jědźe a zestajam indiwidualne jědźe za pacientow a personal. Činju takrjec wšitko, štož móžeš jako njewukubłany pomocnik zmištrować.
Kajki je Waš dźěłowy dźeń w chorowni?
„Tež w ćežkim času dale dźěłamy“
Spěchowanske towarstwo Zetkanišćo Dom Zejlerja a Smolerja Łaz bě po towaršnostnym přewróće prěnje, kotrež je so w Łazu ze kulturu a stawiznami regiona zaběrało. Wo bilancy dźěławosće kulturneho cyłka w lěće 2020 je so Andreas Kirschke z předsydu Reinhardtom Schneiderom, kiž přewza zastojnstwo lěta 2002 wot Wernera Thomasa z Běłeho Chołmca, rozmołwjał.
Knježe Schneidero, hladaće-li na lěto 2020, na čo jako prěnje mysliće?
R. Schneider: Na dobry a nadźijepołny spočatk, ale tež na ćežki běh lěta a runje tak na komplikowany kónc.
Kotre sćěhi měješe korona?
R. Schneider: Někotre derje přihotowane wosebite wustajeńcy a zarjadowanja dyrbjachmy wotprajić. W našej trajnej wustajeńcy njejsmy dołhi čas žanych wopytowarjow witać móhli, štož wšak je tež na małych rumnosćach zaležało. W nich je ćežko wěstotne wotstawki dodźeržeć. Korony dla njeběchu tež žane wodźenja móžne.
Kotre wobsahi běchu lětsa wažne?
Saksow za Serbow sensibilizować
Za krótkofilm „My Serbja“, nastaty we wobłuku kampanje „So geht sächsisch“, je režiserka-producentka Patricia Kaube ze swojim teamom w oktobrje mjez druhim w Žuricach sceny nahrawała. Cordula Ratajczakowa je so ze swobodnje skutkowacej filmowču z Lipska rozmołwjała.
Kak sće ideju zrodźiła, krótkofilm wo Serbach wjerćeć?
Žony cyle doprědka!
Choćebuski filmowy festiwal (CFF) je tydźenja znowa dohlad do stawa serbskeho filma dał. Zo tón jako hrajny film (hišće) njeeksistuje a čehodla tomu tak je, wo tym je so kuratorka sekcije „Heimat – Domownja – Domizna“ dr. Grit Lemke z Knutom Elstermannom po jeho dokumentaciji „Serbja do kina! Pytanje za serbskim filmom“ rozmołwjała. Bychu sej ludźo w Němskej kinowy tiket za serbskorěčny film z němskimi podtitulemi kupili? Na tele jeje prašenje filmowy kritikar wotmołwi, zo hladajo na synchronizaciju w Němskej čas hišće zrały njeje. Hišće wótrišo je režiser Dominik Graf njedawno žadanje Němcow za němskorěčnymi dźiwadźelnikami, předrasćenymi wotpowědnje městnu jednanja na Portugalčanow, Italčanow, Turkow abo Chorwatow, komentował: „Hač bychmy Druhu swětowu wójnu na kóncu tola dobyli.“ Na kónc němskeho šowinizma čakać tuž žadyn zmysł nima, tež nic štož serbski hrajny film nastupa.
Dobry wothłós ju překwapja
Njedawno je 24 kapitlow wopřijaca adwentna dźěćaca knižka Měrki Mětoweje „Fräulein Schmollbraten feiert Advent“ wušła. Andreas Kirschke je so z awtorku rozmowjał.
Kak je k nowostce dóšło?
M. Mětowa: Tanja Gerstel z nakładnistwa Butze w Schleswigsko-Holsteinskej měješe ideju, mój zapodaty manuskript w rjedźe „Das Adventsbüchlein“ wudać. Dotal su tam tři adwentne knižki za dorosćenych wušli, tole je prěnja dźěćaca.
Po „Skónčnje 14“ w lěće 2008 a „Komplot na ptačim kwasu“ 2014 njejsće hižo žanu dźěćacu abo młodźinsku knihu spisała. Čehodla je nětko němska knižka wušła?
M. Mětowa: Lěta 2016 je w LND moja serbska wobrazowa kniha z hłownej protagonistku Lisku wušła. Po ideji z Lisku sym stawizničku na to znowa a němsce napisała, dokelž su mje znaći zas a zaso prosyli jónu něšto němskorěčne za dźěći spisać. Běch tež wćipna, hač so mi radźi němske nakładnistwo za manuskript zajimować. Dlěši čas sym za małym nakładnistwom pytała, a tak dóstach so do rozmołwy z knjeni Gerstel.
W knižce jewja so tež serbske zapřijeća.
Prěni, kiž je we Wochozach stoćiny docpěł
Wulki swójbny swjedźeń chcyše Maks Laduš minjenu sobotu doma we Wochozach swjećić, přetož tón dźeń zakónči wón 100. žiwjenske lěto. Ale korony dla dyrbjachu so wón a jeho swójbni na mały kruh wobmjezować, dopołdnja z dźowku Rosel Beckerowej a popołdnju ze synom Rolandom kaž tež jeju partneromaj. Šěsć wnučkow a wosom prawnučkow stracha někajkeho móžneho natyknjenja dla bohužel pódla być njemóžeše.
12. decembra 1920 je so Maks Laduš narodźił. Jako bě wón wosom lět stary, zemrě mać. Nan so znowa woženi, ale tři lěta pozdźišo tež wón zemrě. 1935 bu jubilar konfirměrowany. „Bě to poslednja serbska konfirmacija we Wochozach. Farar dźěše na wuměnk, a nowy hižo serbsce njerěčeše“, powěda Rosel Beckerowa. Doma jeno serbowachu, němčinu je Maks Laduš hakle w šuli nawuknył. Ladušec swójba bě poslednja we wsy, w kotrejž jenož serbsku rěč nałožowachu, wě Rosel Beckerowa, kotraž so Wochožanskim stawiznam wěnuje.
Nowe medije dale wutwarić
„Hej, hody bliža so!“, słyšiš tele dny časćišo z rozhłosa trubić. Sprawnje prajene wšak mi lětsa tak prawje za hodami njeje. Wšědnje prezentuja nam přewjele zrudźacych a struchłych powěsćow. Ličby chorych a zemrětych so přemjetuja, jedne wotprajenje honi dalše – hač su to zhromadźizny, zarjadowanja abo koncerty. A tych wšak mějachmy hewak runje w dohodownym času pola nas w Serbach njeličomnje wjele. Lětsa potajkim ničo – zwostawa jenož wulka prózdnota. A nade wšěm trónuje takrjec króna – korona.
Ale wostawa nam woprawdźe wulka prózdnota? Měnju, zo nic. Wšako je tež tójšto dobrych powěsćow, tež za nas Serbow! Dyrbimy jenož dokładnje hladać. Tak dóstanje Załožba za serbski lud wjac pjenjez, zo móhła swoje nadawki zwoprawdźić. Dźensa su w Berlinje klětuši etat Zwjazka wobzamknyli, po kotrymž přewostaja serbskej załožbje nimale dwaj a poł miliona eurow wjac. Hdyž tež Sakska a Braniborska swoje přilubjenje dodźeržitej a přiražki kaž dojednane zwyšitej, móža w załožbje trochu předychnyć.
Ke korjenjam so wróćić
Slědźenje a muzej pod jednej třěchu zaměstnić, to je zaměr „Serbskeho foruma wědy při Lawskim arealu“ w Budyšinje. Hdyž so podpisarjam deklaracije wotpohladow z jich argumentami poradźi, spožčić předewzaću klětu status krajneho projekta a zo poběža potom pjenjezy z inwesticiskeho zakonja za wuhlowe regiony, da móžemy wo dwójnej strukturnej změnje rěčeć.
Prěnja změna zwisuje z kóncom zmilinjenja a wudobywanja brunicy tež we łužiskich jamach. Wot wulkeho cyłozwjazkoweho scenarija nadźijeja so nětko Swobodny stat Sakska, Budyski wokrjes a Załožba za serbski lud, zo změja trěbne pjenjezy za dalšu, serbsku strukturnu změnu. A ta zwisuje z tym, zo stej slědźenje a muzejownistwo wot kónca samostatneje dźěławosće Maćicy Serbskeje a po załoženju Instituta za serbski ludospyt 1951 jako předchadnika dźensnišeho Serbskeho instituta rozdźělnej pućej kročiłoj.
