Tři serbske towarstwa na Dnju Saksow
Pod hesłom „Z połnej paru do Lubija“ wotměje so 1. do 3. septembra w Lubiju 26. dźeń Saksow. Hač do wčerawšeho móžachu so towarstwa, kotrež chcychu spěchowanje dóstać, přizjewić. Cordula Ratajczakowa je so z rěčnicu projektoweho běrowa Dnja Saksow Evu Mentele wo stawje přizjewjenjow rozmołwjała.
Kelko – tež serbskich – towarstwow je so dotal přizjewiło?
E. Mentele: Po najaktualnišim stawje mamy 305 přizjewjenjow. Wosebje w minjenym času bě jich dźeń a wjace. Bě pytnyć, zo chcychu towarstwa hišće posledni termin wotedaća za spěchowanje 1. měrca wužiwać. Njeje wězo na prěni pohlad spóznać, hač jedna so wo serbske towarstwo. Tři smy hnydom jake tajke identifikować móhli, móže jich wězo wjace być. Mjenować je nochcu, smy tola nětko při tym, próstwy wobdźěłać. Nimo toho móža so zajimcy hišće hač do 31. měrca přizjewić. A hdyž potom zwěsćimy, kelkow cyłkow chce so na najwjetšim swjedźenju sakskich towarstwow lětsa pola nas w Lubiju definitiwnje wobdźělić, započnjemy je na městna rozdźěleć. Najwjetša mila po cyłym měsće budźe ta towarstwow a chłóšćenja.
Kelko dalšich temowych ćežišćow budźe?
Dalši młodźinski spěwnik ma nastać
Dekanatne dušepastyrstwo za młodźinu we Worklecach přeproša na serbske songwriting-wubědźowanje. Cordula Ratajczakowa je so z referentku za dušepastyrstwo młodźiny w serbskich wosadach biskopstwa Drježdźany-Mišno Luciju Škodźinej rozmołwjała.
Kak je so ideja wubědźowanja zrodźiła?
L. Škodźina: Jara dołho njebu hižo žadyn nowy młodźinski spěwnik wudaty. Stary spěwnik z lěta 2004 hižo njedawa. Nowa młodźina potajkim scyła žadyn dekanatny spěwnik nima. Bě tuž jasne, zo ma so nowy zdźěłać, a chcemy jón hišće lětsa wudać. Někotre nowe pěsnje hižo předleža, ale su to zwjetša přełožki z druhich rěčow. Sym pak pytnyła, zo je naša młodźina hudźbnje jara nadarjena a ma wulki zajim na hudźbje. Čehodla tuž njezapřijeć jich talent do projekta a njepospytać, hač njemóža młodostni sami ze swojimi tekstami a melodijemi k nowemu spěwnikej přinošować?
Z kelko spěwami ličiće?
Staršisku wolu wobkedźbować
Domowina je do diskusije wo nowe stejnišćo Wojerowskeje Handrija Zejlerjoweje zakładneje šule zapřijata. Milenka Rječcyna je so w tym zwisku z předsydu třěšneho zwjazka Dawidom Statnikom rozmołwjała.
Kak posudźuje Domowina situaciju přeměstnjenja šulskeho stejnišća?
D. Statnik: Wot lěta 2015 prócuje so Domowina zhromadnje ze staršiskej radu, ze spěchowanskim towarstwom kaž tež z wjednistwom šule a wosebje ze serbskim wučerskim kolegijom zjawnje wo to, stejnišćo šule zachować. We wjacorych rozmołwach, tež z twarskim měšćanostu Thomasom Dellingom, jewještej so dwě poziciji. Na jednej stronje starši tučasne stejnišćo faworizuja. Z jich wida wosebje jeho wjesny charakter, bliskosć k Domowinskemu domej, hort w šuli, dobre přizamknjenje na zjawne wobchadne srědki kaž tež wuspěšny a přiwabny koncept 2plus na šuli za stejnišćo rěča.
Město pak argumentuje, zo sej zachowanje tuchwilneho stejnišća tójšto pjenjez žada.
Sedźi-li tekst, maš swobodnej ruce za jednanje
Kruty stołp dźiwadłoweje skupiny Bratrowstwa je Michał Korch. Hižo w prěnich scenach před 25 lětami je sobu hrał, počasu wukmani so na dobreho a spušćomneho dźiwadźelnika. Bjez jeho lóštneho a přeswědčiweho wašnja drje njeby někotražkuli inscenacija skutkowała. Što dźiwadźelenje jemu woznamjenja, je Jan Kral zhonił.
25 lět dźiwadłowej skupinje swěru dźeržiće. Wěsće so hišće na spočatki dopomnić?
M. Korch: Prěnje sceny smy na primicy nowoměšnika Pětra Krala hrali. Te bě tehdy Beno Budar napisał. Při tym pytnych, zo mi to leži, a tak sym dale hrał. Njejsym najskerje we wšěch inscenacijach pódla był, ale we wjetšinje.
Lubowarjo lajskeho dźiwadła znaja Was ze žortnych a šibałych rólow. Tajke drje Wam wosebje derje leža?
M. Korch: To je so tak wudało. Zwjetša režiser róle přidźěla. Při prěnich dźěše snano tež kusk po zwonkownym. Tehdy běch hišće młody a dosć šibały. Zo sym typiske žortne róle dóstał, zaleži drje kusk na tym, zo sym optimistiski a wjesoły čłowjek. Bych tež chutne róle hrał. To je hišće wjetše wužadanje za dźiwadźelnika, tež za mnje.
Toleranca tež za dudy trěbna
W Hornjej Łužicy chcedźa nowe towarstwo za dudy załožić. Cordula Ratajczakowa je so wo tym z nawodu Slepjanskeho folklorneho ansambla a iniciatorom tamnišeho festiwala dudakow Wolfgangom Kotisekom rozmołwjała.
Što měniće k nowej iniciatiwje za dudy?
W. Kotisek: Sym indirektnje wo tym zhonił, tež přez artikl w SN, zo chce Handrij Henčl towarstwo za dudy załožić. W prěnim wokomiku běch zahorjeny, zo so něchtó za dudy angažuje. Je rjenje, hdyž so tale tema w zjawnosći jewi. Wšudźe, hdźež so z dudami stupju, so ludźo za nje zahorjeja – wothłós je přeco jara dobry. Na tamnej stronje sym so tróšku na tym postorčił, zo chce so Henčl z tymi ludźimi zjednoćić, kotřiž zawrjene wašnje hraća na dudach preferuja. Witał bych radšo zhromadźenstwo zajima w rozšěrjenym zmysle – za wšitkich, kotřiž na dudach hraja. Moji šulerjo abo šulerjo Korle Tilicha njemóža tola ničo za to, zo wotewrjene wašnje hraća praktikuja.
Pači wašnje hraća – zawrjene abo wotewrjene – woprawdźe (serbski) swět dudow?
Kompliment šulskemu chórej
Spěwytwórc Unmada Manfred Kindel wuhotowa koncert „Dźěći spěwaja w třoch rěčach“ w Budyskim Serbskim šulskim a zetkawanskim centrumje tež hromadźe z chórom Serbskeje zakładneje šule Budyšin. Cordula Ratajczakowa je so wuměłcom a diplomowym pedagogu z Hannovera rozmołwjała, kiž po cyłej Němskej seminary dawa.
Kak so Wam Hornjołužiski festiwal dźěćaceje hudźby lubi?
Unmada: Je wulkotne widźeć, kelko kolegow so w tajkej wšelakorosći a w telko rozdźělnych žanrach dźěćom wěnuje a jim wotrosć pomha.
Wužiwaće w spěwach gestikulacisku rěč – čehodla?
Unmada: Skutkuju tež jako dirigent chóra spěchowanskeje šule za duchownje zbrašenych. Dźěći su spočatnje na mnje swarjeli, dokelž wužiwach gestiku, kotruž běch sej sam wumyslił. Sym tuž prawu gestikulacisku rěč nawuknył, hódnoćejo tak zdobom te dźěći, kotrež su na nju pokazane. Nimo toho stej pohibowanje a rěč w mozach zwjazanej, a tak móža sej dźěći teksty spěwow lěpje spomjatkować – gestikulaciska rěč spěchuje tuž rěčnu kmanosć runje tak kaž dwurěčnosć.
Wuměna wědomostneho dorosta wažna
Prěni raz přeproša Serbski institut wot 9. do 11. junija wědomostny dorost na zetkanje „Syć młodych akademikarjow-sorabistow“ do Budyšina. Cordula Ratajczakowa je so z organizatorku dr. Theresu Jacobsowej rozmołwjała.
Kak je ideja konferency nastała?
T. Jacobsowa: Ze swojeho časa na Lipšćanskej uniwersiće wěm, kak wažne je, ludźi, kotřiž so wědomostnje ze wšelakorymi temami zaběraja, mjez sobu zwjazać. Štó hdźe wo čim slědźi, to hustodosć jeno připadnje zhoniš, a to je prosće přemało. Tak zrodźichmy ideju, w lěće, hdyž so lětni kurs za serbsku rěč a kulturu w Serbskim instituće njewotměwa, na wuměnu hinašeho razu přeprosyć. Chcemy młodym akademikarjam šansu dać so zeznać, sej nazhonjenja wuměnjeć a aktualne temy rozjimować. Poskitk njewusměrja so tuž jenož na Serbow, ale je wotewrjeny wšitkim, kotřiž so ze serbskej maćiznu rozestajeja. Na zetkanju móža hornjo- a delnjoserbšćinu, němčinu, ale tež jendźelšćinu nałožować.
Koho chceće konkretnje narěčeć?
Serbska rěč ma so w němskej telewiziji jewić
Franziska Kiedaisch z Lipska ma swoje doktorske dźěło wo předstajenju serbskeje mjeńšiny w němskorěčnej telewiziji zjawnoprawniskich sćelakow nimale dopisane. Cordula Ratajczakowa je so z kulturnej wědomostnicu wo wuslědkach rozmołwjała.
Kelko materiala sće analyzowała?
F. Kiedaisch: Sym sej něhdźe 1 200 přinoškow wot lěta 1992 do 2012 wobhladała. Běchu to krótke informacije, ale tež featury, w kotrychž Serbow na kromje tematizuja, na přikład, dźe-li wo Błóta abo wo město Budyšin.
Što sće wuslědźiła?
F. Kiedaisch: Wothladajo wot rozprawnistwa direktnje po přewróće wusyłataj předewšěm sćelakaj MDR a RBB přinoški wo Serbach, štož zwisuje z jich sydlenskim rumom. Wonej negatiwne temy skerje zanjechatej – kaž su to hida na cuzych abo zakaz rěče. Hdys a hdys drje wo tym rozprawjatej, ale poprawom so wo problemach zrědka rěči.
Kak wuskutkuje so serbska telewizija na němsku?
Protestne akcije za bretonšćinu
Bretonka Jeanne Toutous chce w swojim doktorskim dźěle rěčny projekt Diwan w Bretonskej z projektom Witaj we Łužicy přirunować. Wot spočatka lěta hač do junija wona w Serbach slědźi. Cordula Ratajczakowa je so z młodej wědomostnicu rozmołwjała.
Kak sylnje so Bretonojo ze swojej rěču identifikuja?
J. Toutous: Wjetšina wobydlerjow praji, zo je bretonšćina „jich rěč“ – tež hdyž ju njerěča. Tak by moja sotra bretonšćinu přeco zakitowała, hačrunjež ju njerěči. Naša wowka je maćernorěčna. Je něhdźe hišće 250 000 ludźi, kotřiž bretonšćinu wobknježa, zwjetša pak su to maćernorěčni ze staršeje generacije. Mjez nimi a nowej generaciju bretonsce rěčacych, kotřiž su kaž ja na Diwan-šuli wuknyli, je tójšto njedorozumjenjow, dokelž rozeznawaja so stare dialekty wot rěče, kotruž sej dźěći přez imersiju přiswojeja.
Što steji w srjedźišću Wašeho slědźenja?
Bróžnja z nowym woznamom
Burske bróžnje běchu po wulkosći wšelake, pokazowachu pak na wulkosć kubła a tak na bohatstwo bura. W zymje běchu na hunje bróžnjow často žito młóćili. Dźensa maja wone dalše funkcije. Jedna tajka jara žiwa, předewšěm w zymskim času spočatk lěta, je Brězanec bróžnja w Nuknicy. Hižo 19 razow přewjedźechu tam jolka-swjedźeń. Tež lětsa běše woblubowany swjatk znowa wjeršk na wsach wokoło Chrósćic. Składnostnje lětušeje jolki je so Jan Kral z mějićelom bróžnje Józefom Brězanom rozmołwjał.
Kajke je to začuće, hdyž so we Wašej bróžni telko ludźi k swjećenju zetkawa?
J. Brězan: Sprawnje prajene, nimam z jolku wjele činić. Přewostajam bróžnju za swjedźeń a to je hižo wšón mój podźěl. Připódla prajene, bróžnja słuša tež mojej žonje.
Na jolku pak chodźiće a program sej wobhladujeće.
J. Brězan: Hdyž móžu sej to zarjadować, tam du. Su wšak druhdy tež dalše zarjadowanja, tak, zo njemóžu kóždolětnje pódla być. Ale hdyž tam sym, so kóždy raz derje zabawjam.
Kak tule přihoty na swjedźeń wotběža?
