Nowinske swjedźenje na wsach
Jako 6. julija 1947 prěnje čisło „Noweje doby“ wuńdźe, witaše to jeje šefredaktor Měrćin Nowak-Njechorński jako znamjo noweho časa a wopodstatni wólbu mjena nowiny z nowej dobu, kotraž bě so za serbski lud zahajiła. Politiski charakter nowiny w słužbje časa njeje do prašenja stajał. Zo so nowinske tradicije pod mjenom Serbske Nowiny dale njewjedźechu, bě łamk, kotryž je hač do kónca lěta 1990 profil Noweje doby postajał. Nowa doba wuchadźeše wot oktobra 1947 dwójce a wot julija 1948 trójce wob tydźeń, doniž wot 1. oktobra 1955 jako dźenik njewuchadźeše. Spočatnje měješe wona přiłohi, z kotrychž počasu samostatne nowiny wurosćechu, kaž Nowy Casnik, Płomjo a młodźinski časopis Chorhoj měra. Tež powójnske knižne edicije mějachu 1948, lětdźesatk do załoženja knižneho serbskeho nakładnistwa, w Nowej dobje swoje korjenje.
Přez galaksiju do lektorata
Woni stejachu na čole serbskeho nakładnistwa
1995–2003: Ludmila Budarjowa
Fota: SN/Maćij
Bulank
1958–1988: Měrćin Benada †Koło časowso wjerći
1983 je mje něhdyša sobudźěłaćerka wotrjada za rozšěrjenje LND Borbora Wagnerowa narěčała, hač nochcyła tež w nakładnistwje skutkować. Tajki poskitk mje jara wabješe. Spěšnje sym so do brigady pod nawodom mjeztym njeboh Bena Kućanka zažiwiła. Tehdy mějachmy wotrjad hišće na Pchalekowej čo. 20. Wosebje rady dopominam so na mnohe zhromadne dožiwjenja, tež zwonka dźěła. Jónu běchmy na Kaponicy pola Łupoje hriby zběrać. Zjědli smy je pola nas doma. Tale zhromadnosć dźensa hižo njeje. Čas je přespěšny a nadawkow je wjele. Z mjenowaneho wulěta sej hač do dźensnišeho doma foto chowam.
Běch so prawje rozsudźiła
Jako započach 1957 w redakciji Noweho Casnika w Choćebuzu dźěłać, da jara spěšnje wědźach, zo běch so prawje rozsudźiła. A jako sym prěni raz jako redaktorka Casnika ludźi na wsy wopytała, so woni dźiwachu: Tajka młoda holca tak rjenje serbski powěda ...
A prjedy hač móžach jim prašenja stajeć, su mi najprjedy swoju wutrobu wusypali. Ja sym jim spokojnje přisłuchała, a potom so za tym prašach, štož chcych wot nich wědźeć. A woni su mi na wšitko wotmołwili. Na tajke wašnje je so redaktorske dźěło z ludźimi zahajiło. Tak su k nam dowěru měli. To mějachmy wšitcy w redakciji za wažne. Často smy čitanske wječorki w Domowinskich skupinach přewjedli, tež zetkanja organizowali, hdźež móžachu ludźo serbsku rěč lěpje nawuknyć abo donawuknyć. Za nas derje bě, zo su ludźo wot nas wuknyli a my wot nich.
Žiwjensku dźěłowu domiznu našoł
Jeli so njemylu, sym ja jedyn z tych cyle poslednich, kotřiž su w dwěmaj serbskimaj nakładnistwomaj dźěłali. W prěnjej mojej knižce socialneho zawěsćenja (SV) steji, zo je „Ćišćernja a nakładnistwo Nowa doba“ mje 1. julija 1948 přistajiła jako redakciskeho wolontara. Druha moja knižka SV mje wot 1. julija 1958 wupokazuje jako sobudźěłaćerja Domowina-Verlag, Bautzen, Postplatz 2 (tak kołk).
Tajkej žadnostce“ mam so dźakować tehdyšej „koncentraciji“ serbskeho ćišćaneho słowa, z kotrejž měješe so přisporić jeho skutkownosć. Na te wašnje buchu dotal na Drjewowych wikach a w „filialce“ na Hornčerskej rozbrojene mocy mjeztym dźenika Nowa doba (nd) na róžku Pchalekoweje zhromadźene. Na druhim poschodźe nachadźach so w stwě, kotraž bě kónc 40tych lět redakciji nd hižo raz „słušała“ a w kotrejž tehdy dwaj dalšej wolontaraj ze mnu sydaštaj – Ben Budar a wěsty Klaws Hemo, pozdźiši znaty telewiznik NDR.
Dudy ze šěsć krajow zaklinčeli
Slepjanski festiwal přećelam ludoweje hudźby runje tak kaž fanam jazza zabawu skićił
Minjeny kónc tydźenja su sta wopytowarjow w Slepom 8. mjezynarodny festiwal dudakow dožiwili. Wjace hač 200 sobuskutkowacych z Čěskeje, Němskeje, Pólskeje, Serbiskeje, Španiskeje a Šwedskeje pokaza na dohromady dwěmaj jewišćomaj, kak rozdźělne jich hudźbne nastroje su a kak wjelestronsce wone klinča. Wšitke znate typy dudow – hač tradicionalne abo nowowuwite našeho časa, hač z měchawu posłužowane abo z mocu płucow hrate – běchu zastupjene. Serbski folklorny ansambl Slepo předstaji so ze swojimi instrumentami po historiskim přikładźe a zahori publikum ze znatymi ludowymi pěsnjemi a rejemi. Dorost skupiny hraješe zhromadnje ze Serbskim dźěćacym a młodźinskim ansamblom Slepo.
Hudźbnicy, spěwarjo a rejwarjo wuprudźachu radosć, zwukowemu technikarjej pak bě najskerje přehorco – jeho wukon so w běhu njedźelneho programa bohužel wulce njepolěpši. A štóž je dźěćom njesměrnje grawoćiwu eurodance-wersiju štučki „Ty sy tajka wikotata“ wupytał, zasłuža sej praktikum pola Madstepa.
Ekologisce ratarić – přirodu škitać – stwórbu zachować
Ignac Wjesela wot dźěćatstwa do ratarjenja w swójbnym předewzaću zapřijaty
Tež, hdyž poměrnje chutnje hlada, młody ratar wě, što chce a što zamóže. Hišće ma dosć mocow, njeworać jenož rolu na ratarskim polu, ale tež towaršnostnje jara aktiwny być.Chróšćan Ignac Wjesela je so rozsudźił jako ekologiski ratar so zesamostatnić. Na te wašnje chce wón přinošować, zo so přiroda škita a bohatstwo stwórby zachowa. Jan Kral je so z nim rozmołwjał.
Hižo jako dźěćo sće doma pola nana nazhonił, kak wažne je zapřijeć do ratarskeho dźěła přirodu a wobswět. Ekologisce ratarić dźě njeje rozsud z luteho lóšta. Čehodla sće so tak rozsudźił?
I. Wjesela: Mi je wažne, stwórbu a bohatu wšelakorosć přirody za přichodne generacije zachować. Hižo nětko pokazuja so wuskutki intensiwneho ratarstwa a honjenja za dźeń a wyšimi wunoškami. Njemóžu cyle jednorje přihladować, hdyž so wulki dźěl wužitnych a trěbnych překasancow zhubi. Tež zhladowanje na rolu jako žórło a předmjet ratarja je za moje dźěło wažne.
Kajki bě Waš dotalny powołanski puć?
Hdyž na etikeće bleše čerta jako poprawneho prěnjeho kolonista ...
„Der Kolonist“ steji w čerwjenych pismikach na etikeće, pyšacym blešu z whiskyjom družiny single malt. Njeje to někajki whisky, ale błótowski, kotryž pali Arno Ballaschk w swojej dworowej palerni w Prizarskich Bórkowach.
Kotołaj a cyła za palenje trěbna připrawa so błyšća. Maš tam blido z ławkami, a w susodnej rumnosći stej předawanišćo a mała kofejownja. W polcach steja mjeńše a wjetše bleše, pjelnjene ze wšelakimi družinami likera a palenca. Arno Ballaschk a jeho mandźelka Katharina staj je zhotowiłoj. Błótowski whisky tam njewuhladaš. Pokazku na njón maš na tejce. Hinak hač pola druhich wudźěłkow dyrbiš sej jón žadać, chceš-li sej blešu kupić.
Kak pak je k tomu dóšło, zo Arno Ballaschk na Čornym róžku w Prizarskich Bórkowach napoj pali, kotrehož pochad zwjazujemy husto z destilerijemi w Šotiskej, Irskej abo Americe? Su Błóta nětko raj whiskyja jenož tohodla, dokelž jón w Slopišćach hižo něšto lět dlěje pala?
Zajim za produkciju strowych žiwidłow pohon był
Hierlec swójba je Budyski Hamornik ze spara zbudźiła a přiwabja ze swojimi poskitkami mnohich zajimcow
Budyski Hamornik (Hammermühle) je wot lěta 1888 w swójbnym wobsydstwje. Wón steji na stawiznisce zajimawej městnosći při něhdyšim přechodźe přez Sprjewju. Theodor Oswald Heinke, prapradźěd dźensnišeho wobsedźerja Stephana Hierla, bě młyn ze železneho hamornika (Eisenhammer) na młyn přetwarił.
Před štyrjomi/pjeć lětami zaběraštaj so Stephan Hierl a jeho mandźelska Denise z prašenjom, kak móhłoj stary młyn, kotrehož zakłady sahaja hač do lěta 1493, dalšim generacijam zachować? „Prašachmoj so tehdy, hač wostanjemoj abo wšitko spušćimoj a woteńdźemoj“, powěda Denise Hierl. Mandźelskaj so rozsudźištaj wužadanje přiwzać a namrěwstwo dale wjesć. A to měješe so hospodarsce zwoprawdźić. Wěsty pohon bě jimaj přiběracy zajim za produkciju strowych žiwidłow. Mjeztym staj staršej třoch dźěći kedźbliwje optimistiskaj, zo móhło so poradźić na tradicije bohaty Hamornik zachować.
