Cyrkwinskej słužbje dale swěrny wostawa a so nimo toho ...
Rentnar a što potom – wuměnkarsku swobodu wužiwać abo wužadanje přiwzać (19)
Někotři njemóža so tohole časa dočakać, tamni zaso nochcedźa scyła na njón myslić – na zastup do renty. Kajke maja wuměnkarjo wjesela abo starosće, to ze seriju „Rentnar a što potom?“ bliže wobswětlamy.
Hač wotydźenja wutoru abo štwórtk abo po Božej mši njedźelu – w tachantskej cyrkwi w Budyšinje słyšiš kemšerjow často tež wo swojim hibićiwym zwóńku Handriju Njeku so rozmołwjeć. Jednohłósnje słyšiš stajnje zaso chwalbu a připóznaće. Rozdźělne pak su měnjenja, „hač je mjeztym wuměnkar“ abo „hišće njeje“. Prawje je, zo bu hižo před lětomaj wot generalneho wikara Andreasa Kutschki, tachantskeho fararja Wita Sćapana a z dźaknym listom biskopa Heinricha Timmereversa na wuměnk rozžohnowany.
W Droždźijskej Šwicy sonić
Čłonojo domizniskeho towarstwa hotuja so na běrnowy swjedźeń
Městačko Wóspork z něhdźe tysac wobydlerjemi leži 16 kilometrow wuchodnje Budyšina. Wobmjezowane wot Malešec na sewjeru, města Lubija na juhowuchodźe, Bukečanskeje gmejny na juhozapadźe a Kubšic na zapadźe. Wósporkej přisłušeja tež znate serbske wsy kaž Njechorń, Hrodźišćo, Wuježk, Worcyn a Droždźij. Wjesne tafle drje su dwurěčne, ale serbsce w tutej kónčinje lědma hišće něchtó rěči.
„Hólcaj, wuknitaj pilnje, zo njedyrbitaj sej
Dźěćatstwo w narańšej ewangelskej kónčinje mjez Bukecami a Lubijom kónc 19. lětstotka wopisuje 1962 zemrěty Richard Zahrodnik. Originalny němskorěčny tekst ze swójbneho archiwa staj jeho prawnučk Friedhard Krawc a Arnd Zoba-Bukečanski zeserbšćiłoj.
Jedne wudaće nowin wotewzać a roznošować žadaše sej dwaj dnjej z tójšto nałoženej mocu a wunjese 25 fenkow. Sym pak kedźbliwy był: Přewzach jedyn Lubijski roznošowanski wobłuk přidatnje, kotryž bě njespušćomnosće dotalneje roznošowarki dla swobodny. W Lubiju stejachu domske pódla sebje w rynku, a pjenjezy běchu chětře zasłužene. Dóstach nětko dwójce 25 fenkow, to bě wjeselo. Lubijscy čitarjo dawachu nowinskemu hólcej k hodźom wjetša pjenježny dar, rozeznawacy so mjez třomi fenkami a jednej hriwnu (dwójce).
Kuriozity – dalmaciske
Swoje wobkedźbowanja po puću w Chorwatskej napisał Křesćan Krawc (1)
Na mjechkej ławce wozydła za pjeć wosobow sedźo jědu sobu do južneho dźěla Chorwatskeje, do Dubrovnika a dale samo hač do čornohórskeho Kotora. Ja mam swój problem z tymi 250 PSami před sobu a z tym za mnu jěducym jednoswójbnym domom, caravan mjenowanym. Caravan je bydlenski wóz, tak steji w interneće. Čas žiwjenja pućuju pod hesłom „Z najmjenje srědkami najwjace dožiwjenjow!“. Jako swójba smy tak po tehdy zakazanych ukrainskich Karpatach pućowali, z nachribjetnikami a małym stanom, štyri kilogramy ćežkim, a so rano w hórskej rěčce myli. K nam su chodźili ze susodnych wsow a nam twaroh, šmałc a chlěb nosyli … Město nachribjetnika nětk sydom a poł metra dołhi a dwaj a poł metra šěroki dom na kolesomaj z lěharnju, kuchnju, blidom a wotdźělom samo z hajzlom a dušu – to njeda we mni zahoritosć schadźeć. Nochcu pak młodym hordosć a wjeselo skazyć. Ja jědu sobu – mój jědźemoj sobu, dźěd a wowka –, tónraz bjez žurnalistiskeho zawjazka. Mamoj so wočerstwić! Štož nochcych wěrić: Tónle bjezkónčny asfaltowy pas je za mnje poněčim zajimawy.
Róčnica wuchowanja swěta
Lětsa je tomu 35 lět, zo bě w zjawnym žiwjenju přeco hišće skerje njeznaty podpołkownik ze swojim postupowanjom stawizny swěta na drje rozsudne wašnje wobwliwował. Dnja 26. septembra 1983 je tehdy 44lětny oficěr sowjetskeje powětroweje wobory Stanislaw Jewgrafowič Petrow najskerje třećej swětowej wójnje zadźěwał.
Zasadźa so za to, budźić a skrućić narodne wědomje Serbow
Zetkanje z młodym pólskim wědomostnikom Jakubom Sokołom
Prěni raz zetkał běch so z nim hižo w lěće 2012. Tehdy je młody Polak Jakub Sokół jako doktorand Krakowskeje Jagiellońskeje uniwersity něšto njedźel w Budyskim Serbskim instituće za swoje doktorske dźěło slědźił. Bě połny elana a zahorjeny, zo smě so z problematiku Serbow zaběrać, so do njeje zanurić. Začuwach w nim hłuboki wutrobny zwisk k našemu ludej.
Mjeztym su so lěta minyli. A znowa so z nim zetkam, z mjeztym 32lětnym młodym mužom, nětko w delnjołužiskim wotrjedźe Rěčneho centruma WITAJ w Choćebuzu, hdźež je přistajeny. Jako prěnje mi jeho bujna broda napadnje, kotruž před wosom lětami hišće njeměješe. Ale jeho přećelnosć a sympatiski mjechki hłós mje hnydom wćipneho činitej na jeho wuwiće.
Powabna a rjana čěska stolica Praha w srjedźišću
Serbska protyka 2019 pokročuje z dobrej tradiciju minjenych lět, ćežišćowje wjes abo město předstajić. Titulne foto z wječornym napohladom na Prahu ze sławnym Karlowym mostom a Hradčanami přeradźa, zo so klětuša woblubowana čitanka hłownje Praze wěnuje. „Čěska stolica bě a je hač do dźensnišeho wusko ze Serbami a Łužicu zwjazana“, pisa redaktor Pětr Šołta w předsłowje. Štyrnaće přinoškow zaběra so tuž z nam Serbam bliskej metropolu w susodnym kraju.
Kóždy spisowaćel měł za młodych so pjera jimać
Rozmołwa z literatom Jurjom Kochom
Jurij Koch je hišće we wysokej starobje jara produktiwny spisowaćel. W oktobrje wuńdźe wot njeho w LND dalša hornjoserbska kniha za dźěći. Alfons Wićaz je so z Choćebužanom rozmołwjał.
W zašłym času so wosebje na dźěćacu literaturu koncentrujeće. Tak ma bórze wuńć kniha za dźěći wot wosom lět „Golo a Logo – Nětko je Abezinka fuk“, kotraž je hižo w němčinje wušła. Zwotkel literarne ideje bjerjeće?
J. Koch: Za idejemi njetrjebaš pytać, hdyž wo dźěći dźe. Kóždeho z nas wobdawaja młodźi čitarjo. Nimo toho je kóždy spisowaćel sam raz dźěćo był a móže so na swoje dźěćatstwo dopomnić. Za mnje bě a hišće je dźěćatstwo tak a tak tajki kontinent, na kotryž so rady dopominam, kontinent wjesela, bjez problemow, hačrunjež moje dźěćatstwo jenož wjesołe, zbožowne było njeje. Tam su podeńdźenja tragiskeho razu. Ale hdyž myslu na šulu w Chrósćicach, tež w tragiskim, dramatiskim času, abo na Varnsdorf a čěski gymnazij, da so mi takrjec wot samoho dožiwjenja zbližeja, kotrež mam za tak substancielne, zo hodźi so z toho tež literatura tworić.
Zapopaduje kuzło přirody w krajinje tysac łužiskich hatow
Tworjaca wuměłča Iris Brankačkowa wustaja w Muzeju Budyšin
Zapisk do hóstneje knihi Budyskeho měšćanskeho muzeja je woprawnjeny zjaty zaćišć wo wustajeńcy, kotraž je hišće hač do spočatka nowembra widźeć „Wo prěčenju rěkow“/ molerstwo a twórby na papjerje / Iris Brankačkowa. Wutrobnje so hósć za „wosebity wid na přirodu a jeje jónkrótnosć“ dźakuje. Zawěrno, nichtó wone kuzło přirody bóle njezapopaduje hač w Plusnikecach w krajinje hatow bydlaca tworjaca wuměłča.
Wot Iris Brankačkoweje na płatno zapopadnjene krajiny zawostajeja we wobhladowarju najrozdźělniše zaćišće a asociacije. To je na jednej stronje metafra za haty, na měrnu hładźinu wody, w kotrejž so štomy, mróčele, wšón bliski wobswět špiheluja. A na tamnej stronje haty wobdawace štomy a kerčiny je zaramikujo wudospołnjeja.
Poradźena nowosć
Dopomnjenki Benedikta Dyrlicha jako dokumenty
Pod titlom „Doma we wućekach“ předstaja Benedikt Dyrlich w nowej knize swoje młode lěta. Dokładnje prajene: Rekonstruuje swoju biografiju wot zakónčenja zakładneje šule we Worklecach hač do wobdźělenja na Serbskej narodnej zhromadźiznje, potajkim wot 1964 do 1989. W mnohich zapiskach, listach, pojednanjach a interviewach so dožiwjenja „lyrikarja“ w třoch kapitlach wotbłyšćuja, kotrež su po lětach a žiwjenskich wotrězkach rjadowane, a kóždy z nich awtor aktualnje zahaja. Tutón diferencowany wobraz na dobrych 300 stronach je jenož móžny, dokelž je Dyrlich – wot něhdźe 1970 – wšitke swoje noticy w dźeniku, priwatne a zjawne dopisy kaž tež publicistiske wuprajenja kedźbliwje kopěrował a hač do dźensnišeho wobchował. Tež, štóž njeje Dyrlichowy lětnik 1950 – kaž připadnje recensent –, namaka zawěsće paralele k swojemu žiwjenju w „něhdyšej“ NDR.
