Serbske zhromadźenstwo a žony
Bě drje srjedź 1970tych, zo zasłyšach słowo emancipacija w zwisku ze žonami. Problem njezapřijach, njewědźo, zo je so wulka tema doby započała. Žony w mojim přiwuznistwje, w bliskej a dalšej wokolinje njeběchu zamjezowane na domjace dźěło, njepotłóčowane, njeběchu njezdźěłane. Potłóčowanje žonow bě druhdźe, njetypiske za našu kulturu. Pozdźišo poča so wo runoprawosći mjez splahami tež w Serbach diskutować, ale jenož moderatnje. Čehodla moderatnje, tikotaja serbske žony hinak?
Rědke unikaty serbskeho žiwjenja wabja za wopyt
Najwuznamnišej lětušej róčnicy – 500 lět reformacija Martina Luthera – je Budyski Serbski muzej wobšěrnu a reprezentatiwnu wosebitu wustajeńcu „Pjeć lětstotkow – Serbja a reformacija“ wěnował. Pokazuje ju w štyrjoch rumnosćach hač do 27. awgusta. Muzej a pilna kuratorka Andrea Pawlikowa stej historisku přehladku dokładnje přihotowałoj. Wosebje wunošnej běštej fachowa podpěra a rada serbskeho superintendenta Jana Malinka, kiž je wuhotowarjam derje radźeneje ekspozicije z mnohimi pokiwami a přinoškami wuběrnje pomhał.
Na spočatku wustajeńcy mjenuje wulka dwurěčna přehladka dwaceći datow wo reformaciji w Serbach, kotraž započa so z wozjewjenjom 95 tezow Luthera přećiwo wikowanju z wotpuskom 1517 we Wittenbergu a z nastaćom prěnjeje simultaneje cyrkwje Němskeje (a Europy!) 1530 w Budyšinje. Datowa přehladka kónči so z pokazku na 70. serbski ewangelski cyrkwinski dźeń loni w Slepom. Skedźbnjenje na 1. serbski cyrkwinski dźeń 1947 we Wojerecach pobrachuje.
Wjeršk serbskeho hudźbneho žiwjenja
Spěwarjo chórow Budyšin, Meja, Lilija a Delany, cyrkwinskich chórow z Chrósćic, Njebjelčic a Wotrowa kaž tež něhdźe 40 hudźbnikow SLA a dalšich, sopranistka Daniela Hazec, altistka Tanja Donatec, tenor Mikołaj Jan Walerych, bas Marek Rjelka a rěčnik Jakub Hantuš pod cyłkownym nawodom tachantskeho kantora a cyrkwinskeho hudźbneho direktora Friedemanna Böhmy – oratorij komponista Jana Cyža a libretistki Chrysty Meškankoweje „Serbske jutry“ su minjeny kónc tydźenja w Drježdźanskej katedrali a w Budyskej cyrkwi swjateho Pětra přednjesli. Melanie Bulankowa je so wobhoniła, kotry zaćišć bě podawk w sobuskutkowacych a připosłucharjach zawostajił.
Při haće přebywać a sej měr popřeć
Němskopazličanske campingownišćo krasne wočerstwjenišćo pućowacym a domoródnym
Z kucharjom Uwe Richterom so pinčnica Marika Schöne w přibrjóžnej zakuskowni wo ćělne derjeměće stanowarjow a dalšich hosći stara.Při Němskopazličanskim wulkohaće, w kotrymž plahuja přewažnje łužiske karpy, hnězdźa tysacy dźiwich husow a kačkow kaž tež dalše družiny wódnych ptakow. Kajke to krasne dožiwjenje, je wobkedźbować a sej při tym měr popřeć. Z teje přičiny je Němskopazličanske campingownišćo dobra adresa tym, kotřiž na sewjernym přibrjohu hata stanuja abo tam ze swojim bydlenskim mobilom pozastanu a někotre dny přebywaja. Tež stajni campingowarjo tam rady su.
Němskopazličanske campingownišćo wobsteji 40 lět a je sej swoje wonkowne wobličo z wulkeho dźěla wobchowało. Wot lěta 2006 wobhospodarja areal Kamjenske předewzaće ViWiMaNiMa, kotrež so tež wo dalše wólnočasne srjedźišća w kónčinje stara. Za stanowanišćo při wulkohaće je Viola Eyke jako jednaćelka zamołwita. Z njej so po campingownišću wuchodźuju.
Ta njeskónčna wěc z tym kłobukom
Powołanski puć wjedźe młodu Jasčanku Christin Popelic přez medije do přirody
Wutrobne smjeće, ale skerje mjelčo, je charakteristiske znamjo Christin Popelic z Jaseńcy. Młoda žona pak ma kłobuk na hłowje. A to njeje runjewon wšědna wěc. Tuž je jasne: Najprjedy dohladam so kłobuka, potom zasłyšu w jeje witanju smjeće.
Štó pak je „wina“ na tym, zo sej Christin nimale wšědnje kłobuk staja? Bratr bě sej jednoho dnja tajki wobstarał – pomolowany. A jako dźesać lět starši běše jej wězo z přikładom. Tuž sej sama kłobuk wobstara. „Po tym slědowaše dalši, kotryž dóstach wot bratra. Tež tón bě pomolowany. A tak počach wšědnje kłobuk nosyć.“
Konik su a wostanu medije
Před mjeztym třomi lětami je Christin Popelic na Budyskim Serbskim gymnazimu maturowała. Ju je hižo přeco won ćěriło, tam hdźež knježi žiwjenje. Při tym je wona skerje wobkedźbowarka hač aktiwna. Njezadźiwa tuž, zo je jej předewšěm přiroda načiniła. Jeje prěnje powołanske přeće bě skótne lěkarstwo.
Prawa adresa za stawiznisce zajimowanych je Lejnjanski hosćenc
Pohladnicy powědaja wo dawnych časach, rěča wo podawkach a swědča wo ludźoch. Alfons Handrik wotkrywa nam swět, na kotryž smy w minjenych lětach nimale pozabyli.
Hosćenc na pohladnicy, kotraž je před wjac hač sto lětami hosći do njeho wabiła, je drje lědma hišće někomu znata. Napohlad a wuhotowanje powabliweho hóstneho domu w Lejnje njeposrědnje při dróze mjez Budyšinom a Kamjencom je so mjeztym dospołnje změnił. Zachowali a zwostali pak su njezapomnite stawizny hosćenca. Tam zetkachu so 17. měrca 1848 zastupjerjo burow z 30 klóšterskich wsow, zo bychu swoje žadanja napřećo klóštrej Marijinej hwězdźe zwuraznili. Bě to spočatk rewolucionarnych njeměrow lěta 1848 we Łužicy.
W septembru 1877 bu na žurli hosćenca prěnja serbskorěčna dźiwadłowa hra na wsy předstajena, na čož skedźbnja sto lět pozdźišo na nowym hosćencu připrawjena taflička. Předstajenje serbskich studentow a čłonow Chróšćanskeho towarstwa Jednota dožiwi tehdy wjac hač 200 zahorjenych přihladowarjow.
„Njebych ničo druhe činić chcył“
Na wopyće pola dźiwadźelnika Tomaša Cyža w Budyšinje
Wón ma něšto gentlemanskeho na sebi. Wustupuje přećelnje, suwerenje a jara zdwórliwje. Tajkeho dožiwjam Tomaša Cyža, 50lětneho hrajerja Budyskeho Němsko-Serbskeho ludoweho dźiwadła.
Sym pola njeho doma na wopyće. „Tu je znaty serbski rěčespytnik prof. Arnošt Muka swoje poslednje žiwjenske lěta bydlił“, wot njeho zhonju. Mam zaćišć, zo dźiwadźelnik tónle fakt za sebje jako narok bjerje. Chce tež ze swojim skutkowanjom na jewišćowych deskach serbskej rěči wažnosć a wuznam spožčić, jeje rjanosće zwuraznjenja sposrědkować. Spóznawam to hižo na jeho fonetice, na jasnje rěčanej serbšćinje, kotraž sonorisce, z baritonowym hłosom přijomnje klinči.
Pisana kultura symbolizuje přećelstwo ludow
XII. mjezynarodny folklorny festiwal hižo kiwa
Folklorny festiwal „Łužica“ je někotre změny dožiwił, etablěrujo so dale jako kruty kulturny wjeršk w Hornjej Łužicy. Prěni tajki 1995 běše pospyt a zdobom dźak rejowanskeju skupin ze Smjerdźaceje a Wudworja. Wobě běštej hižo časćišo na festiwalach přebywałoj a chcyštej skónčnje tež raz kulturne ćělesa do Łužicy přeprosyć. Prěnje přeprošenje sćěhowaše wosom skupin z wukraja, kotrež tule zhromadnje tři festiwalne dny wuhotowachu. Z ideje nasta swjedźeń z nadregionalnym charakterom a je mjeztym w syći mjezynarodnych CIOFF® festiwalow zakótwjeny.
Tajki projekt njebybjez prócy móžny był
Rozmołwa z Budyskim komponistom Janom Cyžom
Oratorij „Serbske jutry“ po libreće Chrysty Meškankoweje a hudźbje Jana Cyža zaklinči 6. a 7. meje w Drježdźanach a Budyšinje. Wo přihotach na tónle kulturny podawk a wo twórbje samej je so Alfons Wićaz z komponistom Janom Cyžom rozmołwjał.
Oratorij „Serbske jutry“ měješe hižo lěta 2013 prapremjeru w Chrósćicach. Z kotrymi začućemi sće tehdy předstajenje swojeje hudźbneje twórby přijał?
J. Cyž: Je cyle derje, hdyž ju zaso raz słyšu. Libreto Chrysty Meškankoweje je mje k tomu pohnuł, zo móžach wšelake hudźbne srědki zasadźić. Tak móžach zdźěla tež akustisku kolažu sobu zatwarić, w dźělu, w kotrymž so křižerjo jewja. Na druhich płoninach, kaž na přikład w recitatiwach – to rěka, na listy Alojsa Andrickeho –, móžu zaso elementy načasneje komorneje hudźby nałožować, zo bych tak wěstu barbu docpěł a zo by so dramaturgija podšmórnyła.
Za nakładnikomdr. Frankom Stübnerom
„Wěrny nakładnik měł nan a mać być, dójka a kludźer. Wón dyrbjał mozy filozofa, wid radiologi a miłosć chorobneje sotry měć. Něšto pak na žadyn pad njeměł měć: swójske žiwjenje.“ To měni Fritz J. Raddatz, bywši šeflektor a naměstnik nawody nakładnistwa Rowohlt. Čim mjeńše nakładnistwo je, ćim bóle to płaći. W małym nakładnistwje ma nakładnik wot prěnjeho planowanja hač k předani knihow a nastajenju programoweje linije wšo na swojimaj ramjenjomaj. To drje jeho duchownje a kulturnje pozběhuje, ale zdobom jeho – jeli čuwy, dwěle a starosće sobu ličiš – njesměrnje tłóči. Prosće prajene: To je hotowe sebjewuklukowanje. Nakładnik, załožićel a mějićel renoměrowaneho łužiskeho nakładnistwa Lusatia Frank Stübner bě sej wšo to nabrěmjenił. Ale hišće wjace: Wón je wědu wo serbskej domiznje šěrokemu, zajimowanemu němskemu čitarstwu spřistupnił.
