„Bjez čěskeje pomocy bychmy w folklorizmje tčacy wostali“
Rozmołwa z Benediktom Dyrlichom wo potencialu serbsko-čěskich poćahow za přichod našeho ludu
Lětuši serbski hósć Praskich knižnych wikow „Swět knihi“ bě basnik, nowinar, politikar a narodny organizator Benedikt Dyrlich, kiž je ze swojeje najnowšeje serbskorěčneje knihi „Na motawych mjezach“ čitał. Składnostnje tutoho je so Lukáš Novosad, předsyda čěskeho Towarstwa přećelow Serbow „Společnost přátel Lužice“, z nim rozmołwjał.
Tema lětušich Praskich knižnych wikow bě „awtorojo bjez hranicy“. Wo Serbach so husto praji, zo su to ludźo „na hranicy“ ludow, nabožinow, kulturow, rěčow. Kak so Wy widźiće: sće čłowjek bjez hranicy, abo na hranicy?
ChatGPT, jeho lěpšiny a špatne strony
„ChatGPT, napisaj mi prošu pojednanje wo serbskim wuměłstwje! Podaj mi najwažniše schodźenki jednoho wědomostneho dźěła wo serbskich stawiznach mjez swětowymaj wójnomaj.“ To stej dwě z kopicy naprašowanjow, z kotrymiž bywa najnowši wjeršk kumštneje inteligency – ChatGPT – konfrontowany. ChatGPT wjele wě: wo wuměłstwje, wo połoženju serbskeju rěčow, znaje Jana Skalu, Róžu Domašcynu a Jurja Brězana a najwažniše schodźenki we wuwiću serbskeje literatury a serbskich stawiznow.
ChatGPT njewotmołwja na prašenja, kotrež zwisuja z wosobami (na př. kak stary sy), njeposrědkuje měnjenja (na př. što wo žiwjenju měniš), ale wo faktach. Zamóže činitosće tak zaplesć, zo nastanje zrozumliwy tekst – tuchwilu w rěčach z wulkej ličbu rěčacych, kaž jendźelšćinje a němčinje.
Mysl wo runoprawosći a suwereniće
Wustajeńca wo nowšich serbskich stawiznach pućuje kónc meje z Choćebuza do Kamjenca
Dźens tydźenja bu wosebita wustajeńca „Swoboda kiwa“ Serbskeho instituta w Choćebuskim Serbskim muzeju z finisažu zakónčena. Wot kónca róžownika pokazaja ju potom w Kamjencu. Tamniša cyrkej swjateje Hany je runjewon za nju predestinowana, wšako słužeše hač do lěta 1926 jako cyrkej, w kotrejž ewangelscy Serbja města a wokoliny Bože słužby swjećachu. Přehladka wobswětla prócowanja serbskeje inteligency a wulke přihłosowanje ludnosće ideji, za swoju etnisku mjeńšinu w Němskej teritorialnu awtonomiju abo samo přizamknjenje k hišće młodemu čěskemu statej 1919 po kóncu Prěnjeje swětoweje wójny sej wudobyć.
Wosebitosć wustajeńcy w Choćebuzu bě, zo móžachu ju muzeologojo tam z kopicu delnjoserbskich dokumentow a eksponatow wudospołnić. Tole Kamjenska městnosć njedowola, štož pak prezentaciju na žadyn pad njewothódnoća.
Znowa čitała ... „Jónu je kónc sćerpliwosće“
W serbskej literaturje chowaja so mnohe drohoćinki, na kotrež znowa skedźbnić je trjeba, zo njebychu so pozabyli.
Wotpowědne impulsy chce awtorka
serbskim čitarkam a čitarjam z rjadom „Znowa čitała“ dawać.
„Je da móžno, zo ludy wójnu chcedźa? Je móžno, zo reporterojo ludy do kusatych, agresiwnych a do dušnych, měrliwych dźěla? Zo woni a jich kamery to jedne widźa, tamne přewidźa? ... Kóždy wječor znowa maš sej tutón spěw lubić dać. Rjaneho dnja sej prajiš: Kónc ze sćerpliwosću, postaram so sam wo wotmołwy. Pojědu k tym ludźom a ludam a woprašam so jich, što je do nich zajěło, što je so stało, kak je so jim zešło.“ Tole je zawod Křesćana Krawca do jeho knihi wo wójnach na Balkanje, kotraž je kónc lěta 1997 w Ludowym nakładnistwje Domowina wušła. Na nju so dopomnich, jako so nowa wójna do našeho wšědneho dnja zadoby, tónkróć na wuchodźe Europy. Wójna w Ukrainje traje hižo nimale 15 měsacow, a kónc žadyn widźeć njeje. Zo Ruska, zo prezident Putin susodny kraj nadpadnje, njeběch do woneho 24. februara 2022 za móžne měła.
Štyri nowe twórbyw zmysle Jura Mětška
„FERNWEH VI – Stysk za dalinu VI“ počesćenje wurjadneho komponista
Jako so serbscy a mecklenburgsko-předpomorscy hudźbnicy před šěsnaće lětami w klasiskohudźbnym projekće „FERNWEH – Stysk za dalinu“ zeskupnichu, běše Juro Mětšk mjez hłownymi iniciatorami, a kolegojo wobhladowachu jeho jako swojeho spiritusa rectora. Awantgardistiske tworjenje w stilu 2. Wienskeje šule loni zemrěteho serbskeho wuměłca ma mjeztym w mjezynarodnym měritku dale wulku hódnotu. Lětuše pokročowanje koncertneho rjadu jako „FERNWEH VI – Stysk za dalinu VI“ je dale z inspiraciju komponistam, kotřiž su so stilej a estetice klasiskeje moderny zapisali.
Poradźene předstajenje knihow: Błótowske baby a serbske jědźe
„Pisane jewišćo“ mjenuje so kulturny templ městačka Lubnjow (Lübbenau). Spočatk meje je tam fotowy žurnalist a knižny awtor Peter Becker, w lěće 1948 rodźeny Radušan, swoju 14. a 15. knihu předstajił.
Wjace hač sto wopytowarjow zajimowaše so w běhu połdrahodźinskeho zarjadowanja, 7. meje, za žiwjenske epizody a fotografije daloko znateho Radušana. Do swojich knihow je něhdyši pedagoga tež zajimawy ekskurs nastupajo domiznu a žiwjenske wašnja Delnich Serbow zapřijał. „Nochcych, zo so na fota, w někajkich kistach ležace, zabudźe“, rjekny Peter Becker, woprašany za motiwom swojeho jednanja. Marlene Jedro z Lipjeho (Leipe) je solotej z rěpkow za přitomnych hosći předstajenja knihow přihotowała a Peter Franke z Wjerbna (Werben) poskićeše k tomu limonadu z dźiwich zelow.
Hdźež so wšitko započa
Z kóždym lětom přiwabliwosć přiběra
Łužiski park błudźenkow na kromje Wochoz mjeztym 20 lět zajimcam zbliska a zdaloka woblubowany wulětny cil
„Je so poradźiło, stajić milowy stołp w stawiznach rekultiwacije łužiskeje brunicy.“ To běchu słowa tehdyšeho předstejićerja Vattenfall Europe, prof. dr. Kurta Häge, na wotewrjenskej swjatočnosći Łužiskeho parka błudźenkow 1. meje 2003 we Wochozach. Wón bě tehdy hižo přeswědčeny, zo je tu „prawdźepodobnje kćějaca krajina“ nastała.
Wjes w holi, hdźež skutkowaše sobuzałožer Domowiny Bogumił Šwjela w lětach 1908–1913 jako wikar, je so w minjenymaj dwěmaj lětdźesatkomaj swojeho njewšědneho susoda dla z woprawdźitym wopytowarskim magnetom w srjedźnej Łužicy stała. Hižo naspomnjenu kćějatu krajinu móža zajimcy zbliska a zdaloka wot nalěća hač do nazymy wobdźiwać. A čim rjeńše a słónčniše wjedro je, ćim połniše su parkowanišćo před wrotami parka a pućiki na jeho mjeztym 20 hektarow wulkim terenje.
1 650 króć serbska narodna drasta widźeć była
Telko zapustowych ćahow kaž lětsa dotal hišće na wsach a w městach Delnjeje Łužicy njebyło
Lětsa móžachu w Hornjej Łužicy při křižerjach, najwoblubowanišim serbskim křesćanskim nałožku, z dohromady 1 378 křižerjemi w dźewjeć procesionach na jara dobru bilancu zhladować. Ale tež w Delnjej Łužicy maja podobnu, přewšo dobru powěsć. Tu je zapust najrozšěrjeniši serbski ludowy nałožk, wobstejacy z třoch dźělow. Su to młodźinski zapust z ćahom, muski zapust za woženjenych, staršich a nic naposledk camprowanje. Camprowanje pěstuja zdobom wokoło Wojerec a Slepoho. Ale runje tak tež w kónčinach Braniborskeje, kotrež wjace do nětčišeho oficialneho serbskeho sydlenskeho ruma njesłušeja.
Dźěłać tam, hdźež druzy na dowolu přebywaja 3. dźěl
Sym Jadwiga a dźěłach lěto w Grjekskej. Loni kónc měrca požadach so pola organizacije DJiA wo to, wukonjeć dobrowólne socialne lěto. Cyły projekt na kupje Rhodos bě němska žona Rose Pakakis organizowała.
Dokładnje dźěłach dźesać měsacow w starowni a w domje za zbrašenych dorosćenych a dwaj měsacaj w domje za zbrašene dźěći. Wo dźěsćowni chcu wam w třećim dźělu přinoška rozprawjeć.
Husto starši zbrašene dźěći cyle jednorje w domje wotedachu a je nihdy njewopytachu. Štóž měješe zbrašene dźěćo w swójbje, běše z towaršnosće a wšědneho žiwjenja wuzamknjeny. Tohodla je zbrašene dźěćo často wulke potajnstwo potrjechenych swójbow a so w dźěsćownjach woteda. Zbrašene dźěći wotrosćechu tam bjez lubosće a přichilnosće. Tak běchu do jstwy zamknjena a njemějachu ani łožo. Tohorunja socialny kontakt njeznajachu. Nimo toho njeměješe dźěsćownja dosahacu pjenježnu podpěru, čehoždla njebě móžno dźěći spěchować a lěkować. Potrjecheni běchu na kromje towaršnosće žiwi.
Jónkrótny a mnohostronski
Złokomorowski jězor swjeći swoje 50ćiny. Wón je wažne wočerstwjenišćo regiona a wuchadźišćo dźensnišeje łužiskeje jězoriny.
Hižo spočatk 60tych lět měješe krajinowy architekt Otto Rindt (1906–1994) daloko sahacu wiziju: Wón chcyše Złokomorowski, Lejnjanski, Parcowski, Sedlišćanski a Rański jězor do „rjećaza“ zwjazać a tak zwisowace łódźnistwo na nich zmóžnić. Mnoho angažowanych ludźi je na tym dźěłało a wiziju zrealizowało. Rjećaz jězorow – „łužiska jězorina“ – wupřestrěwa so dźensa samo hač k Sprjewinodołskemu jězorej. Wuchadźišćo wšeho pak je 1973 wotewrjeny Złokomorowski jězor. Składnostnje 50lětneho wobstaća jězora porěča Andreas Kirschke z Danu Hüttner, referentku za nowinarstwo a marketing zaměroweho zwjazka Łužiska jězorina Braniborskeje, wo stawiznach a wuwiću wódnišća.
Kak je Złokomorowski jězor nastał?
