Maćica Serbska wopomina dźensa 75. posmjertniny swojeje čłonki, kotraž je serbske narodne hibanje wědomje sćěhowała. Žana biografija wo Mari Grólmusec njehódnoći dotal jeje nahlady wo samostatny serbski stat, kajkež je swojemu dźenikej dowěriła: „Wumolowach sej jónu hranične zawěry, jónu zakaz wupućowanja, přemyslowach wo naležnosćach waluty w nowym staće, wo přesydlenskim prawje zastojnikow atd., widźach před sobu opciju. A čim wjace rozmyslowach, ćim hrózbniša a hórša so mi wěc zdaše. Wěsty čas mějach serbski stat za hotowy fakt, a moja jenička nadźija bě, zo budźe móžnosć, wostać němska staćanka reicha a móc bydlić we Łužicy.“
W lěće 1922 bě Marja Grólmusec přistupiła serbskemu wědomostnemu towarstwu, je tak stupiła do stopow swojeho nana a wuznała swoju zwjazanosć ze serbstwom. Samo z chłostarnje Waldheim wona na Radwor spominajo pisaše: „A štwórty dźeń jutrow chcych do Budyšina.“ To bě přeco termin lětneje hłowneje zhromadźizny Maćicy Serbskeje. Dźenik Marje Grólmusec z lěta 1919 do 1921, kotryž bu 1975 znaty, chowaja w Serbskim kulturnym archiwje w Budyšinje. Marka Cyžowa
Serbski dialekt we Wojerowskej kónčinje wobchować a žiwjensko-stawizniske interviewy z poslednimi maćernorěčnikami nahrawać rěka projekt, kotryž chce medijowa dźěłarnička Wojerowskeje Kulturneje fabriki přewjesć.
Wojerecy/Budyšin (SN/CoR). Wobsahowje schwaliła je projektowa přirada Załožby za serbski lud hižo próstwu, kotruž bě Wojerowska režiserka Angela Schusterowa za Kulturnu fabriku zapodała. Poprawom chcyše wona hižo w juliju započeć, pruwowanska faza załožboweho zarjada pak so tróšku dliji. „Tak móžu hišće wotewrjene žadanje spjelnić, sym z wjacorymi serbskimi institucijemi rěčała“, Angela Schusterowa praji.
Zły Komorow (SN/at). Jedyn z wjerškow 11. dźiwadłowych dnjow wuchod, kotrež so tuchwilu w Złym Komorowje wotměwaja, je „Spektakl 2019: Fontane při ćahu“ abo „Suweněr 1870“. 200. narodninam Theodora Fontany wěnowany kruch hraje we wosebje za to wuhotowanym ćahu a je sobotu swoju premjeru jako zazběh festiwala na tamnišim nakładnym dwórnišću dožiwił. Jednanje zepěra so na Fontanowe rozprawy wo swojej jatbje w němsko-francoskej wójnje.
Kaž braniborska kulturna ministerka Martina Münch (SPD) na zahajenju festiwala wuzběhny, „je Zły Komorow hosćićel festiwala, kotryž ze zhromadnej produkciju wjacorych dźiwadłow přichodne tydźenje cyły region docpěwa“. Po słowach ministerki Münch je so z wobšěrnym programom składnostnje Fontanowych narodnin „wobraz wo spisowaćelu rozšěrił. W srjedźišću njesteji jeničce romancier Fontane, ale tež jako žurnalist abo kritikar a napjate prašenje, kak je k swojim maćiznam přišoł.“
We Łužicy je kruch hišće hač do njedźele w Złym Komorowje, 13. a 14. awgusta potom w Choćebuzu widźeć.
Strawałd (SN/bn). Spěchowanske towarstwo Přińć a woteńć wuhotuje přichodnje druhi raz po nim pomjenowany festiwal šesćiměstow. Wot 10. awgusta je w regionje historiskeho zwjazka dohromady 13 přewažnje hudźbnych zarjadowanjow planowanych.
Zazběh festiwala twori „wobchodźomna multimedialna instalacija ‚Pohlady diferency‘, kotraž wopřijima swětłowe, laserowe a widejowe projekcije, zwukowe kolaže regionalnych časowych dokumentow a atmosfery wšědneho dnja kaž tež štwórć hodźiny trajacu, na motiwiku serbskeho ludoweho spěwa ‚Schyliła jo se jarobinka‘ złožowacu so kompoziciju“, w oficialnym wopisanju rěka. „Pohlady diferency“ je projekt serbskeho wuměłca Jana Bělka, kiž jón 10. awgusta na přednaměsće bywšeje Žitawskeje šule za twarske rjemjesło předstaji.
2. žnjenca 1769 bě we Wojerecach struchły podawk: Na torhošću města wotprawi kat z mječom 19lětnu Hańžu Hernaštec. Čehodla bě sudnistwo z Rachlowa pochadźacu holcu k smjerći zasudźiło? Hižo w starobje jědnaće lět dyrbješe wona jako kruwarka na knježi dwór do Wulkich Ždźarow hić. Tam je njesmilnje roboćiła. Maličkosćow dla ju často pochłostachu, nuzowachu ju samo ze skotom w chlěwje spać. Jako ju knježk 30. žnjenca 1768 wumocować spyta, so Hańža wobaraše a ze zadwělowanja z latarnju knježu wowčernju zapali. Smjerći by so hišće wuwinyć móhła, by-li so na syna knježka wudała. To pak wona raznje wotpokaza. Tak dźěše jako čestna njewjesta zdrasćena k wotprawnišću.
Pawoł Kmjeć z Chrósćic, znaty awtor nabožnych a historiskich hrow, wuži wosud Hańže Hernaštec a spisa dramu z jeje mjenom. Wjesna dźiwadłowa skupina hru 21. jutrownika 1960 w Kulowje prěni raz předstaji. Dalše wustupy z přemóžacym wuspěchom běchu na dalšich wosom městnach w Serbach a samo dwójce w Słowakskej. Hłownu rólu Hańže Hernaštec bě Hilža Kochec (pozdźišo Šołćina) z Noweje Wjeski hrała. Mikławš Krawc