Ideje spěšnišo zeskutkownjeć
Prawje wjele Serbow měło so na Sakskim fondsu Čiń sobu we wšitkich kategorijach, nic jenož w serbskej, wobdźěleć, přeje sej Domowina. Z Christophom Bielu, nawodu projektoweje skupiny za Łužiski rewěr z towaršnosće Łužiski hospodarski region, je Axel Arlt wo móžnych njejasnosćach rěčał.
Što chowa so za zapřijećom „městne hospodarstwo“ jako skupina wobdźělnikow na Sakskim fondsu Čiń sobu?
Ch. Biele: Městne hospodarstwo mjenuje wšitke předewzaća, starace so ze swojimi posłužbami a wudźěłkami wo hospodarske wuwiće we Łužicy.
Na čo měli projektowe próstwy z městneho hospodarstwa wusměrjene być?
Ch. Biele: W fondsu Čiń sobu płaća samsne prawidła za wšěch. Wažne je, zo so projektowe ideje na wuwołanych kategorijach orientuja. Mytować maja so ideje, kotrež naše zhromadne žiwjenje a naš region spěchuja. Hospodarske skutkowanje spěchowanskich prawidłow dla k tomu njesłuša.
Zaměr je potajkim socialny angažement předewzaćow za ludźi w komunje?
Ch. Biele: Na kóždy pad! Fonds Čiń sobu ma k tomu přinošować, zo budu ideje spěšnišo zeskutkownjene.
„Tu knježi prawe nastajenje“
Orchester Serbskeho ludoweho ansambla wuhotuje njedźelu, 10. měrca, wosebity koncert „Stysk a wysk“. Bosćan Nawka je so z Peterom Biloenom rozmołwjał, kiž wuměłcow jako hóstny dirigent nawjeduje.
Knježe Biloeno, kak je k tomu dóšło, zo w Budyšinje dirigujeće?
P. Biloen: Swět klasiskeje hudźby je chětro mały. Intendantka SLA Judith Kubicec – wona dźě je sama wustojna dirigentka – bě w Amsterdamje operu Georga Friedricha Händela dirigowała. Zhromadny hudźbny přećel so w tym zwisku wo to postara, zo smój so zeznałoj. Jako mi intendantka wo Budyšinje a SLA powědaše, běch jara wćipny. Nětko sym zbožowny, zo móžach přeprošenje přiwzać a z orchestrom dźěłać.
Kak mamy sej tele dźěło předstajić? Kajki maće zaćišć wo „našich“ hudźbnikach?
Na rybowe lěto derje nastajeni
Nalěćo so bliži a do nawróta zymy, kaž loni w tym času, nichtó wjac prawje njewěri, tež jednaćel Chrjebjanskeje ryboweje tzwr Dietmar Mühle nic. Jost Schmidtchen je so z nim wo lońšich wunoškach, wo aktualnym stawje a wo nowych wužadanjach rozmołwjał.
2018 bě ćežke a njezwučene lěto. Kak je wróćo zhladujo hódnoćiće?
D. Mühle: Mějachmy so na mnohe njewšědne situacije nastajić. Dołho trajaca suchota a njewšědna horcota stej přirodny přiliw hatow pomjeńšiłoj, tak zo staw wody chětro woteběraše. Ryby mějachu tuž mjenje kislika. Zdźěla njemóžachmy je wjace z čołma picować. Hižo kónc julija dyrbjachmy prěnje nuzowe wułójenja přewjesć, štož woznamjenješe straty. Nic pak mortwych, ale jara wosłabjenych rybow dla, kotrež trěbny přirost hižo njedocpěchu. Skónčnje tež cyłkowny wunošk jědźnych karpow wjace docpěli njejsmy. Kupcy pak wo tym njejsu wjele pytnyli, wšako běchu to skerje straty we waze, nic w ličbje rybow.
Kajke je aktualne połoženje?
„Čumpate sćěny“ tež bjez metala
Towarstwo barakka wobdźěli so jako wuhotowar Chróšćanskeho Kilankec statoka na lětušim folklornym festiwalu. Bosćan Nawka je so z předsydu Tobiasom Bulankom rozmołwjał.
Knježe Bulanko, prěni raz chce towarstwo barakka folklorny festiwal sobu wuhotować. Kak je k tomu dóšło?
T. Bulank: Swjedźeń planowacy wuběrk je nas časćišo narěčał, hač nochcyli so na někajke wašnje za festiwal angažować. Hižo před lětomaj dóstachmy konkretny namjet, sobotu w Chrósćicach statok wobhospodarić. Smy internje rozmyslowali, diskutowali a so naposledk rozsudźili poskitk njepřiwzać. Hłowna přičina toho bě, zo njeje tehdy prosće dosć našich čłonow chwile měło. Nětko to hinak wupada, tež dokelž je dalše naprašowanje loni dočasnje dóšło. Tak móžachmy wšelake koncepty rozjimać. Skónčnje smy wothłosowali a budźemy so tuž wo Kilankec statok, kotryž je tohorunja prěni raz pódla, starać.
Před lětomaj sće hižo wosebite delikatesy w Chrósćicach spřihotował a předawał. Změjeće tež lětsa tajki kulinariski poskitk?
Ze sadźenjom hišće čakać
Susanne Leppersowa je inžernjerka za zahrodnistwo a ma swójsku firmu.
Měrćin Weclich je so z njej rozmołwjał.
Jako fachowča wuhotujeće za mnohich priwatnych ludźi zahrody. Sadźeće jim rostliny, wurězujeće kerki a tuchwilu tež sadowcy. Móžemy kwětki a druhe rostliny hižo sadźeć?
S. Leppersowa: Problem poprawom je, zo zdawa so zyma hižo nimo być. Mamy tuchwilu hižo temperatury hač do 15 stopnjow a njewěmy, hač tomu tež přichodne dny tak wostanje. Bych tuž ze sadźenjom a druhimi nalětnimi dźěłami w zahrodce kaž tež na kěrchowje hišće tróšku čakała. Wšako je wšitko hišće kusk jara mokre. Móžeš wězo něšto přihotować, zrunać a hrabać, chceš-li něhdźe nowu hrjadku zwosadźeć.
Hdy ze sadźenjom tak daloko je?
S. Leppersowa: Póda je tuchwilu hišće cyle zymna. Sadźiš-li tam rostlinu, kotraž ćopłotu trjeba, so ničo nječini. Hakle hdyž budźe temperatura w zemi dźesać do dwanaće stopnjow, móžeš sadźeć.
Što pak je nětko wažne?
„Wobšěrny a wulki wjeršk“
Klětu chce Młodźinske dźiwadło Serbskeho gymnazija Budyšin w NSLDź we wobłuku projekta Pop2go z towarstwom Kamjentny dom zhromadnu produkciju „Prěki – durich – loborka“ předstajić. Bosćan Nawka je so z nawodu šulerskeje skupiny Měrkom Brankačkom rozmołwjał.
Knježe Brankačko, kaž rěka, sće tule kooperaciju nastorčił. Kak je k tomu dóšło?
M. Brankačk: Po premjerje lońšeje inscenacije młodźinskeho dźiwadła „Kupa fantazije“ je mje intendant Němsko-Serbskeho ludoweho dźiwadła Lutz Hillmann narěčał a měnił, zo dyrbjał přichodny projekt hišće wjetši a wobšěrniši być – něšto prawje wulke a „fecich“. W tym zwisku mi rjekny, zo móhli so snano w Budyskim Kamjentnym domje wobhonić, hdźež tohorunja wo tajkim wjeršku rozmysluja. Tuž sym so tam naprašował. Po pozitiwnej wotmołwje započach sej trochu hłowu łamać ...
A što bě wuslědk toho?
Hosćo samo z Himalaje
Po posedźenju přihotowanskeho wuběrka za 13. mjezynarodny folklorny festiwal „Łužica“ su kontury swjedźenja zaso kusk jasniše. Bosćan Nawka je so z Katharinu Jurkowej, za zjawnostne dźěło zamołwitej, rozmołwjał.
Knjeni Jurkowa, što móžeće nam wo aktualnym stawje přihotow přeradźić?
K. Jurkowa: Smy wjace hač 15 wukrajnych skupin přeprosyli. Připrajiłoj stej dotal mjez druhim folklornej ansamblej z Peruwa a Boliwiskeje. Tež cyłk z Nepala chce so z programom imaterielneho kulturneho herbstwa na festiwalu wobdźělić a budźe tuž prěni raz zastupjeny. Dale ličimy z tohorunja premjernymaj přinoškomaj z Algeriskeje a Japanskeje. Nastupajo europske kraje je tuchwilu wěste, zo přijědu kulturne skupiny na přikład z Madźarskeje a Pólskeje. Dohromady budźe najskerje dźesać wukrajnych ćělesow programy wuhotować, jednanja pak njejsu hišće wotzamknjene.
Kaž z wčerawšeje zdźělenki wuchadźa, je zajim dorostowych cyłkow njewšědnje wulki. Sće wšitkim naprašowanjam wotpowědować móhli?
Kóčki radyna ptaki łakaja
Dr. Winfried Nachtigall je jednaćel spěchowanskeho towarstwa Njeswačanskeje ptakoškitneje stacije. Měrćin Weclich je so z nim rozmołwjał.
Tójšto družin ptakow steji w Němskej na tak mjenowanej čerwjenej lisćinje. Što je z tym měnjene?
W. Nachtigall: W 1970tych lětach su po cyłym kraju lisćinu wohroženych ptačich družin zestajeli. Tuchwilu su tež pola nas ptaki agrarneho ruma, ratarstwa dla bohužel najbóle wohrožene. Hospodarski staw ratarstwa z jara wulkimi płoninami, bjez strukturow a njepřewidnym zasadźenjom chemikalijow je za wšitkich wobydlerjow, kotrymž tež ptaki słušeja, problematiske.
Što móžemy přećiwo tomu činić?
W. Nachtigall: Móžemy wjele činić, ale za to su wulke změny w Europje, Němskej a Sakskej trěbne. Jednotliwc wšak njemóže wjele wuskutkować, štož škitarja družin ptakow chětro wostrózbja. Jara derje dźě wěmy, kotre naprawy bychu trěbne byli. Te pak njehodźa so tuchwilu politisce rozrisać.
Móžemy sej žiwjenje bjez ptakow přichodnje scyła předstajić?
Prawniskemu statej dowěrja
Wjelelětny předsyda zarjadniskeho zwjazka Při Klóšterskej wodźe Alfons Ryćer angažuje so nětko jako čestnohamtski přisydnik na Kamjenskim hamtskim sudnistwje. Spřisahany je wón za čas wot 2019 do 2023. Mjeztym měješe swoje prěnje jednanje. Wo nim, wo jeho motiwaciji, wo nadawkach a wo dowěrje do prawniskeho stata je so Andreas Kirschke z 59lětnym Šunowčanom rozmołwjał.
Knježe Ryćerjo, što Was za nowe čestnohamtske dźěło motiwuje?
A. Ryćer: Přisydnicy su dźensa nuznje trěbni. Tež naša komuna je kandidatow pytała, a tak sym so přizjewił. Jako wjesnjanosta Ralbičanskeje gmejny wot 1989 do 1994, jako wjesnjanosta Ralbičansko-Róžeńčanskeje gmejny wot 1994 do 2001 a pozdźišo jako předsyda zarjadniskeho zwjazka Při Klóšterskej wodźe wot 2001 hač do 2015 móžach wjele powołanskich a žiwjenskich nazhonjenjow zběrać. Chcu prosće demokratiju sobu wuhotować. Demokratija je žiwa wot słužby a angažementa kóždeho jednotliwca.
Kotre nadawki nětko maće?
Mjezsobne zwiski skrućić
Ameriski generalny konsul Timothy Eydelnant je minjeny štwórtk Budyšin a na swójske přeće Serbski muzej wopytał. Šefredaktor SN Janek Wowčer je so z nim po wopyće muzeja rozmołwjał.
Što je Was do Budyšina k Serbam wjedło?
T. Eydelnant: Wosobinske zwiski k Serbam žane nimam, zajimuju pak so jara za nich. Jako rodźeny Běłorus sym z 15 lětami do Ameriki wupućował. Tuž mam słowjanske korjenje. Wo Łužiskich Serbach sym hižo tójšto čitał a tuž sej rjeknych, zo na kóždy pad, sym-li raz w Budyšinje, tež jich wopytam.
Što sej z wopyta sobu wozmjeće?
T. Eydelnant: Sprěnja hordosć Serbow na stawizny, rěč a kulturu kaž tež na tradicije. To je mje jara hnuło. Sym prjedy hižo rjekł, zo dyrbju lětsa na kóždy pad hišće raz jutry do Łužicy přijěć a sej křižerjow wobhladać. Zdruha sym tójšto noweho wo wupućowarjach z Łužicy do Ameriki wokoło fararja Jana Kiliana zhonił. Je hnujace zhonić wo zwisku, kotryž mjez mojim krajom a tymle wosebitym dźělom Němskeje wobsteji. Zwisk mjez Serbami w USA a we Łužicy mam za wuběrny přikład dobrych stykow mjez ludźimi.
