Toleranca tež za dudy trěbna
W Hornjej Łužicy chcedźa nowe towarstwo za dudy załožić. Cordula Ratajczakowa je so wo tym z nawodu Slepjanskeho folklorneho ansambla a iniciatorom tamnišeho festiwala dudakow Wolfgangom Kotisekom rozmołwjała.
Što měniće k nowej iniciatiwje za dudy?
W. Kotisek: Sym indirektnje wo tym zhonił, tež přez artikl w SN, zo chce Handrij Henčl towarstwo za dudy załožić. W prěnim wokomiku běch zahorjeny, zo so něchtó za dudy angažuje. Je rjenje, hdyž so tale tema w zjawnosći jewi. Wšudźe, hdźež so z dudami stupju, so ludźo za nje zahorjeja – wothłós je přeco jara dobry. Na tamnej stronje sym so tróšku na tym postorčił, zo chce so Henčl z tymi ludźimi zjednoćić, kotřiž zawrjene wašnje hraća na dudach preferuja. Witał bych radšo zhromadźenstwo zajima w rozšěrjenym zmysle – za wšitkich, kotřiž na dudach hraja. Moji šulerjo abo šulerjo Korle Tilicha njemóža tola ničo za to, zo wotewrjene wašnje hraća praktikuja.
Pači wašnje hraća – zawrjene abo wotewrjene – woprawdźe (serbski) swět dudow?
Komuny dźeńa bóle črij tłóči
Spočatk februara su w Budyskim Serbskim domje mjeztym třeće wubědźowanje Rady za serbske naležnosće „Rěčam přichilena komuna – Serbska rěč je žiwa“ zahajili. Rozprawjachmy wo tym 6. februara na 1. stronje. Napadnyło mi je, zo sedźeše wjele ludźi na derje wobsadźenej žurli – dyrbjachu samo stólcy přistajeć. Bě pak jich jenož mało komunalnych politikarjow. Woni dźě su zastupjerjo a rěčnicy městow a gmejnow serbskeho sydlenskeho ruma Swobodneho stata Sakskeje, na kotrychž so wubědźowanje poprawom wusměrja.
Kompliment šulskemu chórej
Spěwytwórc Unmada Manfred Kindel wuhotowa koncert „Dźěći spěwaja w třoch rěčach“ w Budyskim Serbskim šulskim a zetkawanskim centrumje tež hromadźe z chórom Serbskeje zakładneje šule Budyšin. Cordula Ratajczakowa je so wuměłcom a diplomowym pedagogu z Hannovera rozmołwjała, kiž po cyłej Němskej seminary dawa.
Kak so Wam Hornjołužiski festiwal dźěćaceje hudźby lubi?
Unmada: Je wulkotne widźeć, kelko kolegow so w tajkej wšelakorosći a w telko rozdźělnych žanrach dźěćom wěnuje a jim wotrosć pomha.
Wužiwaće w spěwach gestikulacisku rěč – čehodla?
Unmada: Skutkuju tež jako dirigent chóra spěchowanskeje šule za duchownje zbrašenych. Dźěći su spočatnje na mnje swarjeli, dokelž wužiwach gestiku, kotruž běch sej sam wumyslił. Sym tuž prawu gestikulacisku rěč nawuknył, hódnoćejo tak zdobom te dźěći, kotrež su na nju pokazane. Nimo toho stej pohibowanje a rěč w mozach zwjazanej, a tak móža sej dźěći teksty spěwow lěpje spomjatkować – gestikulaciska rěč spěchuje tuž rěčnu kmanosć runje tak kaž dwurěčnosć.
Wuměna wědomostneho dorosta wažna
Prěni raz přeproša Serbski institut wot 9. do 11. junija wědomostny dorost na zetkanje „Syć młodych akademikarjow-sorabistow“ do Budyšina. Cordula Ratajczakowa je so z organizatorku dr. Theresu Jacobsowej rozmołwjała.
Kak je ideja konferency nastała?
T. Jacobsowa: Ze swojeho časa na Lipšćanskej uniwersiće wěm, kak wažne je, ludźi, kotřiž so wědomostnje ze wšelakorymi temami zaběraja, mjez sobu zwjazać. Štó hdźe wo čim slědźi, to hustodosć jeno připadnje zhoniš, a to je prosće přemało. Tak zrodźichmy ideju, w lěće, hdyž so lětni kurs za serbsku rěč a kulturu w Serbskim instituće njewotměwa, na wuměnu hinašeho razu přeprosyć. Chcemy młodym akademikarjam šansu dać so zeznać, sej nazhonjenja wuměnjeć a aktualne temy rozjimować. Poskitk njewusměrja so tuž jenož na Serbow, ale je wotewrjeny wšitkim, kotřiž so ze serbskej maćiznu rozestajeja. Na zetkanju móža hornjo- a delnjoserbšćinu, němčinu, ale tež jendźelšćinu nałožować.
Koho chceće konkretnje narěčeć?
Serbska rěč ma so w němskej telewiziji jewić
Franziska Kiedaisch z Lipska ma swoje doktorske dźěło wo předstajenju serbskeje mjeńšiny w němskorěčnej telewiziji zjawnoprawniskich sćelakow nimale dopisane. Cordula Ratajczakowa je so z kulturnej wědomostnicu wo wuslědkach rozmołwjała.
Kelko materiala sće analyzowała?
F. Kiedaisch: Sym sej něhdźe 1 200 přinoškow wot lěta 1992 do 2012 wobhladała. Běchu to krótke informacije, ale tež featury, w kotrychž Serbow na kromje tematizuja, na přikład, dźe-li wo Błóta abo wo město Budyšin.
Što sće wuslědźiła?
F. Kiedaisch: Wothladajo wot rozprawnistwa direktnje po přewróće wusyłataj předewšěm sćelakaj MDR a RBB přinoški wo Serbach, štož zwisuje z jich sydlenskim rumom. Wonej negatiwne temy skerje zanjechatej – kaž su to hida na cuzych abo zakaz rěče. Hdys a hdys drje wo tym rozprawjatej, ale poprawom so wo problemach zrědka rěči.
Kak wuskutkuje so serbska telewizija na němsku?
Z narodnym moderatorom
Na hłownej zhromadźiznje Domowiny 25. měrca we Wojerecach kandiduje Dawid Statnik znowa za jeje předsydu. To potwjerdźi wón na wčerawšej nowinarskej konferency třěšneho zwjazka. Šěsć towarstwow/župow bě jeho namjetowało. Znowa wo najwyše zastojnstwo narodneje organizacije so požadać, to njezda so jeno z perspektiwy kandidata samoho logiske być. Serbske towarstwa zepěraja so rady na wobstajnosć, štož jich tež z napinacych rozmyslowanjow nastupajo móžneho kandidata abo kandidatku wuswobodźa.
Připóznaty fachowc sorabistiskeho rěčespyta a slawistiki
W Lipsku swjeći dźensa prof. dr. dr. h. c. Hinc Šewc, mjezynarodnje znaty a připóznaty serbski slawist a wysokošulski wučer wjacorych generacijow studowanych Serbow 90. narodniny. 1927 w Poršicach narodźenemu synej ćěsle a skałarja njebě žiwjenski puć wědomostnika do kolebki spěwany – tak nawukny, šulu wuchodźiwši, najprjedy powołanje překupca. Jako wobdźěli so spočatk 1946 w Radworju na prěnim kursu serbskich nowowučerjow, wotewri so młodemu Serbej z ewangelskich kónčin cyle nowa žiwjenska perspektiwa. Po jenož dwuměsačnym wukubłanju nastupi wón městno wučerja a šulskeho nawody w Psowjach, lěto pozdźišo přewza přidatnje hišće Minakałsku šulu. 1948 pak skićeše so na słowjanskich rěčach zajimowanemu wučerjej šansa uniwersitneho studija w Pólskej. Po zawodnym lěće we Wrócławju poda so wón na Jagiellonsku uniwersitu do Krakowa, kotraž płaćeše jako centrum historiskeho slawistiskeho rěčespyta. 1953 zakónči swój studij jako magister a diplomowy wučer za rušćinu a nawróći so do Łužicy, hdźež zahaji wědomostnu dźěławosć w runje załoženym Budyskim Instituće za serbski ludospyt.
Protestne akcije za bretonšćinu
Bretonka Jeanne Toutous chce w swojim doktorskim dźěle rěčny projekt Diwan w Bretonskej z projektom Witaj we Łužicy přirunować. Wot spočatka lěta hač do junija wona w Serbach slědźi. Cordula Ratajczakowa je so z młodej wědomostnicu rozmołwjała.
Kak sylnje so Bretonojo ze swojej rěču identifikuja?
J. Toutous: Wjetšina wobydlerjow praji, zo je bretonšćina „jich rěč“ – tež hdyž ju njerěča. Tak by moja sotra bretonšćinu přeco zakitowała, hačrunjež ju njerěči. Naša wowka je maćernorěčna. Je něhdźe hišće 250 000 ludźi, kotřiž bretonšćinu wobknježa, zwjetša pak su to maćernorěčni ze staršeje generacije. Mjez nimi a nowej generaciju bretonsce rěčacych, kotřiž su kaž ja na Diwan-šuli wuknyli, je tójšto njedorozumjenjow, dokelž rozeznawaja so stare dialekty wot rěče, kotruž sej dźěći přez imersiju přiswojeja.
Što steji w srjedźišću Wašeho slědźenja?
Što zwostanjez wubědźowanja?
Na žurli Budyskeho Serbskeho doma su dźensa popołdnju wubědźowanje „Rěčam přichilena komuna – Serbska rěč je žiwa“ zahajili. Třeći raz su města a gmejny namołwjene, zapodać wosebite projekty, z kotrymiž so serbšćinje w zjawnosći wjetša kedźbnosć wěnuje. Tak chwalobne kaž wšitke zapodate iniciatiwy zawěsće budu mam wosobinsce za tróšku zrudne, zo za tajkile zaměr scyła wosebite wubědźowanje trjebamy. Poprawom dyrbjało samozrozumliwe być, zo komuny w zjawnosći na to dźiwaja, zo je serbska rěč prezentna, wšako wone tež hewak při kóždej składnosći wuzběhuja, kajku wosebitu bohatosć Łužica z dwurěčnosću ma. Bohužel tomu tak njeje a tuž njech so z wubědźowanjom to samozrozumliwe nachwata.
Z napjatosću stajnje pódla
Před měsacomaj mějach njeměrnu nóc. Jako wotućich, na swój smartphone pohladach a tam stejace čitach, sej najprjedy myslach, zo špatnje sonju. Ale nětko, połdra tydźenja po zawjedźenju muža do noweho zastojnstwa, njeje to hižo són: 45. prezident USA je Donald Trump.
