Překwapjenka, překwapjenka!
Čitanje so wudaniło
Što wšitko sće wy za čas korony činili? Zawěsće sće často ze šmóratkom w ruce, při tableće abo před telewizorom sedźeli. Nó, tón čas je nětko nadźijomnje nimo! Derje, zo sće tež za šulu wuknyli. A někotři su samo pilnje čitali, zo su so wučerjo a sobušulerjo jenož tak dźiwali. Najlěpši wobdźělichu so minjenu sobotu na čitanskim wubědźowanju w Budyskim Serbskim muzeju. Tam su žurlu ekstra wurjedźili, a to jeničce za najlěpšich čitarjow 3. lětnika a jich staršich.
Kóždy šuler je najprjedy ze swojeje najlubšeje knihi čitał, wězo serbskeje a wězo aktualnje najlubšeje. Na tych, kotřiž wšudźe serbsce rěča – doma, pola wowki a dźěda, wonka z přećelemi –, pak čakaše wosebje ćežki nadawk. Woni dyrbjachu tekst čitać, kotryž do toho hišće njeznajachu. To bě chětro napinace.
Na kóncu pak bě jasne: Najlěpšej čitarjej lěta 2021 staj z Chróšćanskeje šule Józef Měrćink a ze Slepjanskeje Mirek Malink.
Milenka Rječcyna
Rjane překwapjenki dožiwili
Hižo rano zahe běchu dźěći napjate. Wšako běše dźeń dźěsća. A to stej so skupinje „Pumpot“ a „Lutki“ Njebjelčanskeje pěstowarnje na pućowanje podałoj.
Směr pokazowachu nam barbojte kruhi, kotrež na kromje pólneho pućika nadeńdźechmy. Wězo móžachmy tež wšitke barby pomjenować.
Pěskowy młyn bě naš cil. Knjeni Bjedrichowa nas tam powita. Wona je nam swoje pčołki pokazała a wo dźěle z insektami rozprawjała. Přez škleńcu móžachmy pčołki wobkedźbować, a cyle zmužite dźěći woblečechu sej škitny woblek. Potom dźěchu z knjeni Bjedrichowej hač ke kołćej. Samo na našich rukach su pčołki wotpočnyli. Hej, to bě dožiwjenje! A jako hišće „wulka pčołka“ z korbikom ze słódnym lodom přileća, sydnychu so dźěći na trawu a dachu sej jón słodźeć. Wutrobny dźak swójbje Bjedrichec za hospodliwosć.
Po telko rjanych dožiwjenjach nóžkowachmy zaso wróćo do pěstowarnje, hdźež je so tomu abo tamnemu dźěsću při připołdnišim sparje zawěsće wo małych a wulkich pčołkach dźało.
Andrea Hejdušcyna
Kak rěkaja słowjenske wsy pod Karawankami?
Kulturne rumy su přeco tež rěčne rumy. Měšćanske a wjesne tafle maja wobydlerstwo konkretneho sydlišća a jich rěč(e) zwobraznjeć. Hačrunjež bě so po Prěnjej swětowej wójnje při ludowym wothłosowanju 1920 wjetšina słowjenskeho wobydlerstwa za to wuprajiła, zo wostanje sewjerna Korutanska dźěl Awstriskeje, a byrnjež po Druhej swětowej wójnje Słowjencam w statnym zrěčenju 1955 nimo mnohich druhich prawow tež dwurěčne městnostne tafle přilubili, je to politika Korutanskeje zwjetša ignorowała. Woteběraca słowjenšćina přez asimilaciju je tež konsekwenca politiskeje represije. W nacistiskim času wjercholeše hida přećiwo słowjenšćinje w zakazach rěče a deportacijach. Čas po Druhej swětowej wójnje njebě charakterizowany přez dobroćiwy humanizm, ale přez restriktiwne postajenja wo dwurěčnym šulstwje, poměrnje słabym spěchowanju kultury atd. Hrubu namóc 1970tych lět wuměnichu po lěće 2000 ze subtilnišej, kaž pokazuje přikład politiskich činkow nastupajo korutanske městnostne tafle.
Chronika politiskich rozsudow
Pohladnjenjedo hłubin začućow
K 75. posmjertnym narodninam Boženy Nawka-Kunysz
Njedźelu, 20. junija, wopominamy 75. posmjertne narodniny serbskeje molerki, ilustratorki a grafikarki Boženy Nawka-Kunysz. Wona je bohužel hižo 54-lětna na sćěhi ćežkeje njewuhojomneje chorosće w Berlinje zemrěła a je w Budyšinje na Mikławšku pochowana. Štó drje ze šulerjow a gymnaziastow ju znaje? Hižo dlěši čas přemysluju, na kotre wašnje móhli młodostnym po digitalnym puću spřistupnić žiwjenjoběhi našich molerjow, hudźbnikow, literatow. Snano so serbska kapała jónu zwaži we widejoklipje w pozadku mólby, grafiki abo citaty spisowaćelow pokazać? My Serbja mamy nadměru wjele wusahowacych kulturnych a narodnych prócowarjow w přirunanju z procentualnym podźělom wulkich ludow. Bjezdwěla słušeja woni k našim stawiznam a zamóža narodnu hordosć budźić.
Jako Serb w Čěskej cuzy njejsy
Mjeno Leoš Šatava słyšach prěni raz lěta 2016 w Brnje. Zo bych sebi čěšćinu znadobnił, běch so jako erasmusowy stipendiat na lěto do města blisko čěsko-morawskich horin podał. Myslach sebi, zo běše to zmysłapołny plan. Tón fungowaše nimale dwaj tydźenjej: Z wulkim připadom so mjenujcy sta, zo zetkach Petra Kalinu a so z nim spřećelich. Kalina wobknježeše serbšćinu a podawaše na Masarykowej uniwersiće kurs wo Serbach.
Wćipny, što a kak w Čěskej wo našim serbskim ludźe rozprawjeja, so jednorje na seminaru „Intodruction to Sorbian Studies (Zawod do sorabistiki)“ wobdźělich. Zakład referatow studowacych kaž tež powšitkownych informacijow wučby tworjachu častodosć studije Leoša Šatavy. Ćim bóle mje tuž zajimowaše, kajki wobraz etnolog w swojej loni wušłej wědomostnej knize pod titulom „Lužičtí Srbové na přelomu 20./21. století (Łužiscy Serbja na přebróće 20./21. lětstotka)“ znowa wo najmjeńšim słowjanskim ludźe rysuje, dokelž je na kóždy pad objektiwniši hač wid, kotryž na sebje samych mamy – tež, hdyž awtor swoju sympatiju k nam prěć nochce a njemóže.
Syć filmowcow zhladuje na drjewjany jubilej
Łužycafilm ze zwjeselacym facitom, napjatymi wuhladami a dale rozjimowanym (nje)prašenjom
Ola StaszelHella StoletzkiSerbsko-němska syć Łužycafilm je z nalětnim zetkanjom swojich čłonkow a čłonow předewšěm na mjeztym pjećlětne skutkowanje swobodnje organizowaneho zjednoćenstwa zhladowała. Bilanca hodźi so jako dosć wuspěšna wopisować: Tójšto projektow bu nastorčenych a zwoprawdźenych, produkcije na přikład Maje Nageloweje, Angele Šusterec a Helle Stoletzki su we wobłuku najwšelakorišich festiwalow pokazowali a wuznamjenjeli a – najskerje najwažniši to wukon – prezenca tudyšich filmowcow njebě hišće ženje tak wulka kaž nětko. Rozmołwne koła a dźěłarnički syće su mjeztym z krutym wobstatkom najwuznamnišeju wjerškow drje najkompleksnišeje (a najdróšeje) družiny wuměłstwa, mjenujcy Choćebuskeho filmoweho festiwala (CFF) a Filmoweho festiwala Nysa (NFF).
Što rěč wot dialekta a Polakow wot primatow rozeznawa
W tutej kolumnje powěda šěsć redakciji SN znatych mjezynarodnych awtorow, wotměnjacy so pod pseudonymom „prof. Wink“, jónu wob měsac wo swojich nazhonjenjach a dožiwjenjach we wobłuku zetkanja kulturow, identitow, rěčow a narodnych mjeńšin.
Minjene tydźenje běchu wosebje frustrěrowace za prof. Winka, kotraž podpěruje prawo ludźi swoju rěč nałožować a měni, zo sej kóždažkuli rěč škit zasłuža. Stajnje zaso pak so wopokazuje, zo je připóznać rěč něšto, štož maja staty za njetrjebawše a samo wohrožace.
Čehodla pak je wažne, rěče připóznać a jim wěsty status spožčić? Na tele prašenje móže prof. Wink jako slědźerka wotmołwić – rěč njeje jeničce srědk komunikacije a indikator towaršnostneje identity – rěč je stajnje tež politiska móc. Njepřipóznate rěče su słabe a słabi su ludźo, kotřiž je nałožuja. Njech je, kaž chce: Zo so rěčna mnohotnosć prěje a rěčny škit wobmjezuje, to prof. Winka přeco hišće dźiwa.
Grafika: wurězk z twórby Karla Vouka „F*ck VfGH – Das Blaue vom ...
Nabožno-narodna tradicija bohate płody njese
K 75. jubilejej Serbskeho ewangelskeho cyrkwinskeho dnja
19. a 20. junija woswjeća ewangelscy Serbja w delnjołužiskim Mosće swój mjeztym 75. cyrkwinski dźeń. Jubilej je składnosć, sej krótki přehlad wo stawiznach kóždolětneho nabožneho zetkanja tworić.
Zrodźeny 1947 we Wojerecach
Zrodźiła je so mysl w powójnskim času we Wojerecach, hdźež wotmě so prěni serbski cyrkwinski dźeń póndźelu, 3. nowembra 1947, zo bychu so cyrkwinsko-politiske naležnosće rozjimali. Dźěše wo wozrodźenje serbskeho cyrkwinskeho žiwjenja w sakskej a šleskej cyrkwi po Druhej swětowej wójnje, wosebje wo zakonske rjadowanje, wo natwar serbskich cyrkwinskich strukturow a wo wobsadźenje wosadow ze serbskimi fararjemi. Cyle w znamjenju tutych zaměrow steješe tež druhi cyrkwinski dźeń 26. meje 1948 w Bukecach, na kotrymž so krajny biskop Hugo Hahn wobdźěli a hdźež Serbja, podpěrani wot předsydy Domowiny Pawoła Neda, jasne žadanja na cyrkwinsku wyšnosć w Sakskej stajachu.
