Měli tola serbsce wuknyć
Žitawska Greenpeace-skupina je lětsa druhi króć pomhała, twórbu „Pječat mocy słónca“ pólskeje wuměłče Iwony Stypułkowskeje sporjadkować. Milenka Rječcyna je so z předsydu skupiny Clasom Busackom rozmołwjała.
Maće so mjeztym za kmótrow wuměłskeho projekta podłu rěčki Jawora?
C. Busack: Ně, kmótřa njejsmy. Smy skerje partnerojo. Loni kaž tež lětsa staj nas Tomaš Čornak a Hubert Lange přewšo wutrobnje witałoj. A čujemy so tu nimale kaž doma.
Što ćehnje skupinu sem do Miłoćic?
C. Busack: Mamy tu rjany nadawk. Wuměłska twórba wšak steji wosrjedź přirody a je jasne, zo přez lěta zarosće. Smy tam lětsa kerki wuryli a kamjenje, kotrež mandala zwobraznjeja, wurjedźili.
Kotry zaměr ma Waš angažement?
C. Busack: Wuměłska twórba ma być wot daloka a z bliska widźeć. Wona ma w swojej pyše, w tej, w kotrejž je po dozhotowjenju była, skutkować. Nam je to wulke wjeselo, dokelž nastawa na te wašnje něšto přewšo pozitiwne.
Planujeće, klětu zaso přijěć? Potom wšak by to rěkało, zo zrodźiće tradiciju.
Bjeztekstilna runoprawosć
Je meja. Temperatura pospochi stupa a kupjele pod hołym njebjom sezonu zahajeja. Wóndano so přez wobsah zdźělenki Berlinskich zjawnych kupjelow (BBB) kopolach: „Wot lětušeho móža so žony respektiwnje wosoby ze žónsce čitanej hrudźu pola nas bjez wodźěća hornjeho ćěła kupać.“ Tuta powěsć mje hnydom dwójce iritěrowaše. Sprěnja: Štó prošu su „wosoby ze žónsce čitanej hrudźu“? Dyrbjach so najprjedy do wěcki zanurić a samo googlować, zo bych za tym přišoł, koho z tym měnja. Nětko wšak wěm: To su non-binarne, transgender abo dwusplažne wosoby. Byrnjež formulacija typiski zjaw zdźěla absurdno-komiskeje načasneje gender-diskusije była, widźu w tutym specifiskim adresaće wulki postup w našej towaršnosći. Runoprawosć mjeńšin abo towaršnostnych skupin runje mi jako Serbej na wutrobje leži, dokelž je bytostny wobstatk mojeje biografije. Tež tajke – po ličbje hustohdy wjetše skupiny hač my Serbja – maja w našej towaršnosći prawo na připóznaće.
Kolumbiska je přeće za 2025
Marko Kowar, Pětr Brězan a Katharina Jurkowa zastupowachu němsku sekciju CIOFF® w Kolumbiskej na kongresu tych, kotřiž folklorne fetiwale wuhotuja. Milenka Rječcyna je so Kathariny Jurkoweje za wuslědkami prašała.
Kak je k tomu dóšło, zo su so Serbja na kongresu zarjadowarjow folklornych festiwalow wobdźělili?
K. Jurkowa: Po lěće 2006 bě to III. forum za direktorow resp. zamołwitych za folklorne festiwale, kotrež so pod labelom CIOFF® wotměwaja. Tutu fachowu wuměnu su tónkróć organizowali sekcija CIOFF® Kolumbiskeje, Institut za ludowe wuměłstwo Cali, město Cali a Kulturne ministerstwo Kolumbiskeje. Serbja su so prěni króć na tajkim kongresu na swójsku iniciatiwu wobdźělili. Po wupisanju je nam krajowa sekcija CIOFF® wobdźělenje wobkrućiła.
Što je was, to rěka serbsku delegaciju, pohnuło so tam podać?
Ideja staršich bu wotpokazana
Na njedawnym zetkanju sakskeho kultusoweho ministra Christiana Piwarza ze zastupjerjemi staršich w Budyšinje bě tež kubłanska referentka Domowiny Katrin Suchec-Dźisławkowa přitomna. Axel Arlt je z njej porěčał.
Kotre starosće staršiskich zastupjerjow najbóle pod nochćemi pala?
K. Suchec-Dźisławkowa: Tych je retomas. Staršich jimaše na přikład falowacy pedagogiski personal w šulach na kraju. Čim bliže wulkoměstam, ćim lěpša je situacija wokoło zastaranja z wučerjemi. Čas za wuwučowanje pobrachuje, dokelž su wučerjo zdźěla ze zarjadniskimi a druhimi nadawkami zaběrani. Starši chcychu wědźeć, kotre konkretne naprawy SMK přewjedźe, wučerjow na kraj dóstać.
Kak je minister Piwarz na to reagował?
K. Suchec-Dźisławkowa: Problematiki su znate, prócowanja zdźěla wunošne. „Ja pak njemóžu sej tež žanych wučerjow napjec“, běchu jeho słowa.
W čim so połoženje na serbskich šulach wot tych z němskich rozeznawa?
Tež druhdźe pjenjezy trěbne
Wot spočatka měsaca twari wulki producent chipow Infineon w Drježdźanach nowu fabriku, hdźež ma raz tysac ludźi dźěłać. K zahajenju projekta we wobjimje pjeć miliardow eurow bě tam wulke činjenje, jako mjez druhim zwjazkowy kancler Olaf Scholz (SPD) přijědźe. Při sebi njeměješe wón jenož swoju narěč, ale symbolisce tež miliardu eurow spěchowanskich srědkow, z kotrymiž knježerstwo inwesticiju podpěra. Zo w Němskej za tajke a hinaše spěchowanja a inwesticije hoberske sumy nałožujemy, wěmy najpozdźišo wot toho časa, zo bě po započatku wójny w Ukrainje móhłrjec přez nóc sto miliardow eurow za wudawki za Zwjazkowu woboru na blidźe. Z tym mam runje tak swoje brjušebolenje kaž ze spěchowanjom za Infineon. Je woprawdźe trjeba, zo tajka swětłownja kaž Drježdźanske předewzaće telko pjenjez dóstanje? Přeličene na kóžde nowe dźěłowe městno, kotrež ma tam nastać, je to milion eurow. Za mój słód tule poměr mjez spěchowanjom a wunoškom njetrjechi.
Pomoc za staroh Frycu?
Ups, smy někoho zabyli? Tónle zaćišć je zwjazkowe knježerstwo minjeny nowember wubudźiło. Tam wuradźowachu wo financielnym wolóženju přetrjebarjow, kotřiž swoje tepjenje z wolijom, peletami abo běžitym płunom wobhospodarjeja. Do toho koncentrowachu so politikarjo předewšěm na kupcow płuna, kiž so z eksorbitantnymi płaćiznami bědźachu. Tola tež płaćizny za wolij, pelety a běžity płun su razantnje stupali. Potajkim bě skónčnje načasu, potrjechenych pjenježnje wolóžić. Wupłaćenje rjadować pak dyrbja zwjazkowe kraje same. Mjeztym zo je Berlinski senat spěšnje reagował, móža přetrjebarjo tepjenskeho wolija, peletow abo běžiteho płuna nětko skónčnje próstwy wo wupłaćenje krajam zapodać. Tola kedźbu, z toho profitować drje budźe jenož mały dźěl potrjechenych kupcow.
Łužiski pokład za Astrocentrum
W běhu přichodnych lět ma njedaloko Konjec Astrocentrum Łužica nastać. Milenka Rječcyna je so z prof. dr. Christianom Stegmannom rozmołwjała.
Přihoty za twar centruma traja tři lěta. Kotre naprawy tuchwilu přewodźeće?
Chr. Stegmann: Přewjedujemy wšelake technologiske projekty. Mi je wažne na zakładźe slědźenja wobkrućić, hdźe je južnje Wojerec najlěpše městno za podzemski labor. Potom chcemy zarjadniske struktury tworić a z twarom započeć. Sadźamy na zornowc, na pokład Łužicy a dobru zhromadnosć w Serbach.
Sće poprawom husto we Łužicy?
Chr. Stegmann: Wuchadźam z toho, zo budu hač do trójce wob tydźeń we Łužicy. Wšako je faza přihotow, nawjedowana přewažnje wot Drježdźanskeje Techniskeje uniwersity a instituta předewzaća DESY w Zeuthenje, dosć wobšěrna.
Što Wam do mysli přińdźe, ručež na Łužicu mysliće?
„Festiwal budźe so dale wuwiwać“
Delegacija přihotowanskeho wuběrka za mjezynarodny folklorny festiwal „Łužica“ wobdźěla so tuchwilu na swětowym kongresu CIOFF w Kolumbiskej. Maximilian Gruber je so z Katharinu Jurkowej wo tym rozmołwjał.
Z kotreje přičiny sće sebi do Kolumbiskeje dolećała?
K. Jurkowa: Wot 2. meje přewjeduje so w kolumbiskim měsće Santiago de Cali swětowy kongres CIOFF (swětowa organizacija folklornych festiwalow). Kongres wotměwa so w ramiku dwutydźenskeho folklorneho festiwala, kotryž so paralelnje ke konferency w měsće přewjedźe. Na kongresu wobdźěla so něhdźe 80 wosobow z cyłeho swěta.
Kotru rólu hraja Serbja w tajkim globalnym zwjazku, kajkiž CIOFF je?
K. Jurkowa: W sekciji CIOFF-Němska su nimo třěšneho zwjazka Serbow dalše serbske towarstwa z čłonom a tak móžemy přez kromu serbskeho swěta z našimi temami a prašenjemi mjezynarodnu diskusiju wobohaćić a wozmjemy zdobom nazhonjenja druhich sobu domoj. Serbja zastupuja CIOFF-sekciju Němskeje na kongresu.
Kotre temy so na swětowym kongresu rozjimaja?
Čas starych muži nimo
Starši čitarjo dopominaja so zawěsće hišće na žorćik, kotryž sej ludźo za čas NDR powědachu: Znajeće dnjowy porjad posedźenja Centralneho komiteja komunistiskeje strony Sowjetskeho zwjazka? Prěni dypk: Pomocnicy přinjesu čłonow prezidija do žurle a – druhi dypk – zapinu jim słuchatka a aparaty k stabilizowanju wutroby. Jako třeći dypk dnjoweho porjada zaspěwaja wšitcy zhromadnje spěw „Młoda garda proletariata – to smy my“.
Ludźo so na tute wašnje ze swojim typiskim wuchodoněmskim humorom tomu smějachu, zo su čłonojo woneho mócneho politiskeho gremija w Moskwje wšitcy w zboha wysokej starobje. Tež politiscy funkcionarojo pola nas mějachu swoju lubu nuzu, nam rozkłasć, čehodla dyrbi tomu tak być. Druhdy argumentowachu, zo je to „starcowska mudrosć“, kotraž bě w časach tehdyšeje zymneje wójny mjez swětowymaj blokomaj pječa lěpša hač njepřemyslena chrobłosć młodych njenazhonitych politikarjow, kotraž wjedźe skerje do zahuby.
Wo hibićiwej tworićelskosći
Choćebuz je dobra adresa za hłowne zhromadźizny Domowiny. Wo tym móžachu so hižo wobdźělnicy lońšeho wurjadneho schadźowanja w historiskim twarjenju bywšeho Großenhainskeho dwórnišća přeswědčić. Woni pak su tež nazhonili, kelko angažementa jednotliwcow je k tomu wjedło, za łužiske wobchadne stawizny wuznamny twar wobchować a jako zetkawanišćo wuměłstwa etablěrować.
Jutře podadźa so delegaća nětko rjadneje hłowneje zhromadźizny znowa do historiskeho twarjenja hospodarskich stawiznow města Choćebuza, do Stareje chemijoweje fabriki. Tónkróć móža moderne zarjadnišćo eventoweje gastronomije za murjemi z čerwjenych cyhelow prěnjotneje suknjernje a pozdźišeje chemijoweje fabriki dožiwić.
