Toleranca tež za dudy trěbna
W Hornjej Łužicy chcedźa nowe towarstwo za dudy załožić. Cordula Ratajczakowa je so wo tym z nawodu Slepjanskeho folklorneho ansambla a iniciatorom tamnišeho festiwala dudakow Wolfgangom Kotisekom rozmołwjała.
Što měniće k nowej iniciatiwje za dudy?
W. Kotisek: Sym indirektnje wo tym zhonił, tež přez artikl w SN, zo chce Handrij Henčl towarstwo za dudy załožić. W prěnim wokomiku běch zahorjeny, zo so něchtó za dudy angažuje. Je rjenje, hdyž so tale tema w zjawnosći jewi. Wšudźe, hdźež so z dudami stupju, so ludźo za nje zahorjeja – wothłós je přeco jara dobry. Na tamnej stronje sym so tróšku na tym postorčił, zo chce so Henčl z tymi ludźimi zjednoćić, kotřiž zawrjene wašnje hraća na dudach preferuja. Witał bych radšo zhromadźenstwo zajima w rozšěrjenym zmysle – za wšitkich, kotřiž na dudach hraja. Moji šulerjo abo šulerjo Korle Tilicha njemóža tola ničo za to, zo wotewrjene wašnje hraća praktikuja.
Pači wašnje hraća – zawrjene abo wotewrjene – woprawdźe (serbski) swět dudow?
Kompliment šulskemu chórej
Spěwytwórc Unmada Manfred Kindel wuhotowa koncert „Dźěći spěwaja w třoch rěčach“ w Budyskim Serbskim šulskim a zetkawanskim centrumje tež hromadźe z chórom Serbskeje zakładneje šule Budyšin. Cordula Ratajczakowa je so wuměłcom a diplomowym pedagogu z Hannovera rozmołwjała, kiž po cyłej Němskej seminary dawa.
Kak so Wam Hornjołužiski festiwal dźěćaceje hudźby lubi?
Unmada: Je wulkotne widźeć, kelko kolegow so w tajkej wšelakorosći a w telko rozdźělnych žanrach dźěćom wěnuje a jim wotrosć pomha.
Wužiwaće w spěwach gestikulacisku rěč – čehodla?
Unmada: Skutkuju tež jako dirigent chóra spěchowanskeje šule za duchownje zbrašenych. Dźěći su spočatnje na mnje swarjeli, dokelž wužiwach gestiku, kotruž běch sej sam wumyslił. Sym tuž prawu gestikulacisku rěč nawuknył, hódnoćejo tak zdobom te dźěći, kotrež su na nju pokazane. Nimo toho stej pohibowanje a rěč w mozach zwjazanej, a tak móža sej dźěći teksty spěwow lěpje spomjatkować – gestikulaciska rěč spěchuje tuž rěčnu kmanosć runje tak kaž dwurěčnosć.
Wuměna wědomostneho dorosta wažna
Prěni raz přeproša Serbski institut wot 9. do 11. junija wědomostny dorost na zetkanje „Syć młodych akademikarjow-sorabistow“ do Budyšina. Cordula Ratajczakowa je so z organizatorku dr. Theresu Jacobsowej rozmołwjała.
Kak je ideja konferency nastała?
T. Jacobsowa: Ze swojeho časa na Lipšćanskej uniwersiće wěm, kak wažne je, ludźi, kotřiž so wědomostnje ze wšelakorymi temami zaběraja, mjez sobu zwjazać. Štó hdźe wo čim slědźi, to hustodosć jeno připadnje zhoniš, a to je prosće přemało. Tak zrodźichmy ideju, w lěće, hdyž so lětni kurs za serbsku rěč a kulturu w Serbskim instituće njewotměwa, na wuměnu hinašeho razu přeprosyć. Chcemy młodym akademikarjam šansu dać so zeznać, sej nazhonjenja wuměnjeć a aktualne temy rozjimować. Poskitk njewusměrja so tuž jenož na Serbow, ale je wotewrjeny wšitkim, kotřiž so ze serbskej maćiznu rozestajeja. Na zetkanju móža hornjo- a delnjoserbšćinu, němčinu, ale tež jendźelšćinu nałožować.
Koho chceće konkretnje narěčeć?
Serbska rěč ma so w němskej telewiziji jewić
Franziska Kiedaisch z Lipska ma swoje doktorske dźěło wo předstajenju serbskeje mjeńšiny w němskorěčnej telewiziji zjawnoprawniskich sćelakow nimale dopisane. Cordula Ratajczakowa je so z kulturnej wědomostnicu wo wuslědkach rozmołwjała.
Kelko materiala sće analyzowała?
F. Kiedaisch: Sym sej něhdźe 1 200 přinoškow wot lěta 1992 do 2012 wobhladała. Běchu to krótke informacije, ale tež featury, w kotrychž Serbow na kromje tematizuja, na přikład, dźe-li wo Błóta abo wo město Budyšin.
Što sće wuslědźiła?
F. Kiedaisch: Wothladajo wot rozprawnistwa direktnje po přewróće wusyłataj předewšěm sćelakaj MDR a RBB přinoški wo Serbach, štož zwisuje z jich sydlenskim rumom. Wonej negatiwne temy skerje zanjechatej – kaž su to hida na cuzych abo zakaz rěče. Hdys a hdys drje wo tym rozprawjatej, ale poprawom so wo problemach zrědka rěči.
Kak wuskutkuje so serbska telewizija na němsku?
Protestne akcije za bretonšćinu
Bretonka Jeanne Toutous chce w swojim doktorskim dźěle rěčny projekt Diwan w Bretonskej z projektom Witaj we Łužicy přirunować. Wot spočatka lěta hač do junija wona w Serbach slědźi. Cordula Ratajczakowa je so z młodej wědomostnicu rozmołwjała.
Kak sylnje so Bretonojo ze swojej rěču identifikuja?
J. Toutous: Wjetšina wobydlerjow praji, zo je bretonšćina „jich rěč“ – tež hdyž ju njerěča. Tak by moja sotra bretonšćinu přeco zakitowała, hačrunjež ju njerěči. Naša wowka je maćernorěčna. Je něhdźe hišće 250 000 ludźi, kotřiž bretonšćinu wobknježa, zwjetša pak su to maćernorěčni ze staršeje generacije. Mjez nimi a nowej generaciju bretonsce rěčacych, kotřiž su kaž ja na Diwan-šuli wuknyli, je tójšto njedorozumjenjow, dokelž rozeznawaja so stare dialekty wot rěče, kotruž sej dźěći přez imersiju přiswojeja.
Što steji w srjedźišću Wašeho slědźenja?
Bróžnja z nowym woznamom
Burske bróžnje běchu po wulkosći wšelake, pokazowachu pak na wulkosć kubła a tak na bohatstwo bura. W zymje běchu na hunje bróžnjow často žito młóćili. Dźensa maja wone dalše funkcije. Jedna tajka jara žiwa, předewšěm w zymskim času spočatk lěta, je Brězanec bróžnja w Nuknicy. Hižo 19 razow přewjedźechu tam jolka-swjedźeń. Tež lětsa běše woblubowany swjatk znowa wjeršk na wsach wokoło Chrósćic. Składnostnje lětušeje jolki je so Jan Kral z mějićelom bróžnje Józefom Brězanom rozmołwjał.
Kajke je to začuće, hdyž so we Wašej bróžni telko ludźi k swjećenju zetkawa?
J. Brězan: Sprawnje prajene, nimam z jolku wjele činić. Přewostajam bróžnju za swjedźeń a to je hižo wšón mój podźěl. Připódla prajene, bróžnja słuša tež mojej žonje.
Na jolku pak chodźiće a program sej wobhladujeće.
J. Brězan: Hdyž móžu sej to zarjadować, tam du. Su wšak druhdy tež dalše zarjadowanja, tak, zo njemóžu kóždolětnje pódla być. Ale hdyž tam sym, so kóždy raz derje zabawjam.
Kak tule přihoty na swjedźeń wotběža?
Njeje přepozdźe Serbski sejm wutworić
W interviewje ze Serbskimi Nowinami, wozjewjenym 9. decembra 2016, je so bywši jednaćel Domowiny Bjarnat Cyž tež k iniciatiwnej skupinje Serbski sejm wuprajił. To wubudźi reakciju mjez sejmikarjemi. Janek Wowčer je so tuž z rěčnikom iniciatiwy dr. Měrćinom Wałdu rozmołwjał.
Bywši jednaćel Domowiny Bjarnat Cyž je přeswědčeny, zo njemóže waše hibanje wuspěch měć, dokelž wšelke zakładne naležnosće, kaž wólbny modus, jasne njejsu, kaž wón w interviewje z našim wječornikom kónc minjeho lěta rjekny. Ma iniciatiwna skupina wólbny modus, kotryž prawnisce wobsteji?
M. Wałda: Zajimawe to twjerdźenje Bjarnata Cyža, ale wopačne. Wolerstwo wobsteji z tych Serbow, kotřiž dadźa so do wolerskich lisćin k Serbskemu sejmej zapisać a so tak runočasnje pisomnje k serbstwu wuznawaja – tele postupowanje budźe „podnurjakow“ skutkownje wottrašeć. Dokelž je zakonsce zapisane, zo so wuznawanje na statnej runinje njesmě registrować, wjedu so wólbne lisćiny njezjawnje pod dohladom rady starostow a, je-li trjeba, tež přidatnje pod dohladom notara. Kóžde towarstwo móže wólby sobu rjadować.
Wobstejnosće rěča za Worklecy
Spočatk lěta su we Worklecach załožili towarstwo Přećelski kruh stacionarny hospic Worklecy. Z jeho předsydu dr. Rainerom Klugu je so Marian Wjeńka rozmołwjał.
Kak je scyła ideja nastała załožić towarstwo, kotrež so z hospicnym dźěłom zaběra?
Dr. R. Kluge: Hospicy su zarjadnišća, kotrež ludźi w jich poslednjej fazy žiwjenja přewodźeja. Mějachmy zaćišć, zo w našim regionje tajki hospic pobrachuje. Zrodźili su mysl w rjedźe maltezow. Tež Kamjenska chorownja bě do toho zapřijata. Tak nasta iniciatiwna skupina, a wona je załoženje towarstwa přihotowała. To bě něhdźe před lětom. Nětko je towarstwo załožene. Jeho zaměr je we Worklecach wutworić stacionarny hospic, hdźež maja so pacienća w poslednjej fazy jich žiwjenja derje zastarać a přewodźeć. To nima konkurenca k hladarnjam być, ale tele zarjadnišćo ma skerje paralelnje k nim skutkować. W hospicu je nimo ryzy hladanja tež lěkarske zastaranje zaručene.
Worklecy maja potajkim lěpšinu, zo su tam rumnosće k dispoziciji a zo w blišej wokolinje tajkeho zarjadnišća njeje.
Skutkownosć spěchowanja přepruwować
Direktor Załožby za serbski lud Jan Budar je mjeztym 100 dnjow w zastojn- stwje. Cordula Ratajczakowa je so z nim wo dźěławosći a planach rozmołwjała.
Što je Was spočatnje najbóle překwapiło?
J. Budar: Běch překwapjeny, kak wotewrjenje sym w prěnich rozmołwych kołach ze sobudźěłaćerjemi rěčeć móhł, kak woni swoje dźěło reflektuja a kajke dobre namjety mějachu. Dobry to zakład zhromadneho dźěła. Mamy internu transparencu, štož dźěłowe procesy nastupa, a mam tež dowěru, zo tele zarjadniske procesy běža.
Na załožbowej internetnej stronje rěčiće wo „jasnych prioritach“ nastupajo skrućenje serbskeje rěče a identity – kotre to su?
Hižo dźesaćlět traje njewěstosć
Połoženje wsow Slepjanskeho regiona, kotrež su wot wotbagrowanja potrjechene, je wšo druhe hač spokojace. Wuwiće wjerći so w kole a nichtó njewě, kak dale póńdźe. To tež wjesnjanostu Reinharda Borka (CDU) njespokoja. Jost Schmidtchen je so z nim rozmołwjał.
Knježe Borko, kajke je tuchwilne połoženje hladajo na přichod brunicy a wobydlerjow we wašej gmejnje?
R. Bork: 30. junija 2015 je Vattenfall přihoty přesydlenja, kotrež běchu hižo daloko postupowali, cofnył a wobdźělenym běrowam a firmam wupowědźił. Wot toho časa nimamy žane spušćomne wuprajenja wo dalšim wuwiću našich wsow. Z nowym wobsedźerjom EPH drje smy prěni raz rěčeli, njebě pak žanych dokładnych wuprajenjow. Za potrjechenych njeje ničo konkretneho wuskočiło.
Kak wobydlerjo na to reaguja?
