W serbskej literaturje chowaja so mnohe drohoćinki, na kotrež znowa skedźbnić je trjeba, zo njebychu so pozabyli. Wotpowědne impulsy chce awtorka serbskim čitarjam a čitarkam z nowym rjadom „Znowa čitała“ dawać.
Dźeržu mału módrošěru knižku w rukomaj. Strony hižo wupaduja. W lěće 1937, před 85 lětami, je wona jako 31. čisło Knihownje Dom a swět wušła. Pod titulom „Po serbskich pućach“ wopisuje Měrćin Nowak-Njechorński (1900−1990) swoje impresije wo pućowanjach po Serbach. Nimale wšě běchu prěni raz w Serbskich Nowinach wotćišćane. Hač drje je knižka hišće antikwarisce na předań? Skerje nic. Nacionalsocialisća ju sćazachu. Ke mni je so dóstała přez přichodnu mać, kotraž je w třicetych lětach w dobrej serbskej swójbje w Trjebjeńcy wotrostła.
W lěće 2000 je Dietrich Šołta w Ludowym nakładnistwje Domowina „Wubrane spisy“ Měrćina Nowaka składnostnje jeho 100. narodnin wudał. A w prěnim zwjazku su tute a dalše pućowanske wobrazy wozjewjene. Nastali su mjez 1928 a 1959, jenož posledni wobrazk, wo awtorowej paradiz-zahrodce, hakle w lěće 1989, krótko do jeho smjerće. Je hódno so do nich zanurić. Wjele so mi na nich lubi.
W Serbach derje znata wosobina je farar, rěčewědnik, nowinar a narodowc Bogumił Šwjela (1873–1948). Wo nim su wjele pisali, a wón sam je mnohe knihi wudał. Najwuznamniši bě wědomostny spis wo ležownostnych mjenach Choćebuskeho wokrjesa, kotryž bu hakle w lěće 1959 ćišćany. Wobšěrny žiwjenjopis wo Bogumile Šwjeli dotal njepředleži. Lětsa pak su pod titlom „Aus dem Alltag eines wendischen Pfarrers“ dotal njewozjewjene dźeniki Šwjele jako 70. zwjazk Serbskeho instituta w Ludowym nakładnistwje Domowiny wušli. Wědomostnica dr. Annett Brězanec je jara wobšěrny nadawk wudawaćelki a přełožowarki do němčiny přewzała a z jara chwalobnym wukonom zdokonjała. Čitar dóstawa takle dohlad do myslenja a swójbnych poměrow Šwjele.
W tutej kolumnje powěda šěsć redakciji SN znatych mjezynarodnych awtorow, wotměnjacy so pod pseudonymom „prof. Wink“, jónu wob měsac wo swojich nazhonjenjach a dožiwjenjach we wobłuku zetkanja kulturow, identitow, rěčow a narodnych mjeńšin.
Inspirowany wot njedawneje jězby po swěće interkulturelneje jědźe a deprimowany wot połoženja wonkowneho swěta, wućekny sej prof. Wink do swojeje biblioteki. Hačrunjež su knihi dźeń a njetrjebawše, preferowaše wón jich połnozwučne a zdobywace sady přeco hišće porno bjezposrědnjemu cokorowemu wopojenju online-komunikacije. Chcyše chwilu pola Dickensa a Prousta, Homera a Lady Murasaki wotpočnyć, zo by jich wuznam do dna wužił, nowy wotkrył a snano wo rjeńšich městnach a časach sonił.
Tradicionalne wiki w Koselitzu, wokrjes Mišno, běchu w lěću 1994 dokładnje tři hodźiny stare, to někotři čłonojo tamnišeho domizniskeho towarstwa swjedźeń prěni raz wuhódnoćichu. Při škleńčce piwa přemyslowachu zdobom hižo wo tajkim podawku lěto pozdźišo. Pytajo za nowymi programowymi dypkami je nadobo jednomu z nich do myslow přišło, ze štyrjomi we wsy wobstejacymi dumperami wubědźowanje wuhotować. Kołwrótna ideja bě spěšnje wuprajena. Wšitcy přitomni su ju z wulkej přichilnosću přiwzali.
Tři tydźenje do swjedźenja 1995 dopomni Matthias Werner wšitkich organizatorow na mysl z lěta 1994. Werner žněješe přihłosowanje, a towarstwo přihotowaše prěnje dumperowe wubědźowanje w stawiznach třikolesatych twarskich mašinow. Zrodźene bě dumperowe wubědźowanje.
Štyrjo piloća a tři dumpery
z rjadowniskej
wučerku
Berit Hubatsch
rjadownja
1a
Zakładna šula
„Dr. Marja Grólmusec“ Slepo
rjadownja
1b
Foće: Angelika Wuntkerjadownja 1/1
z rjadowniskej
wučerku
Bianku Klugowej
rjadownja 1/2
z rjadowniskej
wučerku Weroniku
Brězanowej
z rjadowniskej wučerku Anju Sämisch (nalěwo)Foće: Kerstin ŠěnowaSerbska zakładna
šula Ralbicy
Nowych datowych postajenjow dla starši často
rozsudźeja mjena swojich dźěći njewozjewić.
Prosymy tuž našich čitarjow wo zrozumjenje.
Šula je dźěl žiwjenja,
čitać, pisać, ličić su najrjeńše wjesela! Tež hdyž zda so najprjedy ćežko być,
Wěm, zo budźe ći to tyć. A bórze, to ja praju ći:
chodźiš rady do šule pospochi!
Myslička Wězo wjeselu so
nad wašimi wobrazami
wo šulskim zastupje. Přichodne tydźenje chcu
je tule wozjewić. Kak sće šulski zastup woswjećili? Waš Dźěćiznak.
Dźesać wuměłcow ze šěsć krajow na třoch kontinentach je w běhu dweju tydźenjow na 16. mjezynarodnej rězbarskej dźěłarničce při Miłočanskej skale dohromady 14 skulpturow stworiło. Ryzy wulkosć nastupajo je zornowcowy wudźěłk ze Simbabwe pochadźaceho Tapiwa Chapowa „Mać – Česćedostojna“ najimpozantniši. Nimale archaiskej estetice wotpowědowaca figura samodruheje žony njezahori jenož publikum, ale tež na dźěłarniče wobdźělacych so kolegow. Tak wospjetowaše Thomas Baier wjacekróć: „Kajka to twórba!“ Poměrnje minimalistisce (tež nastupajo měry) je w napřećiwku „Nahłowniko-hłowowy wutwor“ Thomasa Lindeho, tohorunja ze zornowca a na ekstra zhotowjenym woclowym podtwarje. Kaž rězbar zajimowanym wopytowarjam přeradźi, ma swoju twórbu za „kombinaciju kubizma, elementow filmoweho rjadu ‚Star Wars‘ a legoklockow“.
Wobmjezowanje transitneho wobchada mjez Ruskej a jeje enklawu Kaliningradom, kotryž přez EU-stat Litawsku wjedźe, njeje to jeničke, štož wóčko kedźbnosće tuchwilu na Baltikum wodźi. Srjedź junija su w Rize wozjewili, zo tam sowjetski wojerski pomnik wotstronja a wopodstatnichu to z nadpadom Ruskeje na Ukrainu. „Pomnik sowjetskim wojakam, wuswobodźerjam sowjetskeje Letiskeje a Rigi wot němskich fašistiskich okupantow“ – je na wosom metrow wysokej steli napisane. Letiski parlament bě wobzamknył, zo ma so pomnik nazymu zwottorhać. To je so stało, byrnjež abo dokelž bě tam runje hakle 20 000 ludźi demonstrowało, na dnju wuswobodźenja, 9. meje, tónraz njedźiwajo płotu, kotryž bě wokoło pomnika sćehnjeny, a njedźiwajo zakaza zarjadowanjow w jeho bliskosći (hlej tydźenik Freitag 22/2022). Wopodstatnjenje z wójnu w Ukrainje je jenož połojca wěrnosće, kaž budźe nam paralelny podawk w susodnej Estiskej pozdźišo pokazować.
Hromadźe z dalšimi wsami w Budyskim kraju swjeći Hrodźišćo pola Wósporka lětsa 800. róčnicu swojeho prěnjeho naspomnjenja. Swoje mjeno ma wot starodawneho hrodźišća, kotrež so při hrodźe na juhowuchodnej kromje wsy wysoko nad skalnej dolinu rěčki Lubaty pozběhuje. Serbsce rěčeć dźensa hižo z nikim we wsy njemóžeš, tola serbskich slědow móžeš sej tam tójšto wotkryć.
Cyrkej a kěrchow
Na wyšinje stejaca Hrodźišćanska cyrkej hlada daloko do kraja. Natwarjena w lěće 1902, dopominaja w njej wjacore serbske a dwurěčne napisy na tehdyšu narodnu zestawu wosady. W zachodźe wita kemšerjow hrono „My chcyli radźi Jezusa wohladać.“, nad wołtarnišćom steji započatk hodowneho poselstwa „Česć budź Bohu we wysokosći!“, a na wołtarju pod wobrazom křižowaneho Chrystusa „Hlaj, to je Bože jehnjo, kotrež swěta hrěchi njese“.
z rjadowniskej wučerku Andreju Mißlerowej
a kubłarku Jaqueline Boldtowej
rjadownja
1b
z rjadowniskej wučerku Gabrielu Bajtlowej
a kubłarjom Pětrom Šćapanom
rjadownja
1a
Serbska
zakładna šula
Budyšin
rjadownja 1a/2
z rjadowniskej
wučerku
Katharinu Kurjatec
rjadownja 1b
z rjadowniskej
wučerku Dianu Měrćinkowej
rjadownja 1a
z rjadowniskej
wučerku
Margit Welsowej
z rjadowniskim wučerjom Štefanom Pašku
a referendarom Józefom Donatom
rjadownja
1a/1
Foće: Jadwiga ČižankowaSerbska zakładna
šula „Šula Ćišinskeho“ Pančicy-Kukow
Nowych datowych postajenjow dla
starši často rozsudźeja mjena swojich dźěći njewozjewić. Prosymy tuž našich čitarjow wo zrozumjenje.
Šula je dźěl žiwjenja! Čitać, pisać, ličić su
najrjeńše wjesela!
Myslička Wězo wjeselu so
nad wašimi wobrazami
wo šulskim zastupje. Přichodne tydźenje chcu
je tule wozjewić. Kak sće šulski zastup woswjećili? Dźěćiznak.
2. žnjenca
Wutora započa so, kaž póndźela, z rańšim paćerjom. Wot 17 hodź. podachmy so z cyłej skupinu na putnisku łuku, zo bychmy před wulkim wołtarjom městno wosrjedź wěriwych namakali, nic kaž póndźelu, na kromje putniskeje łuki. Tež hdyž słónco smaleše, bě to dobry rozsud. Kaž na