Z KAMERU PO CYŁEJ ŁUŽICY A DO SWĚTA 4. dźěl
Pod nadpismom „Z kameru po Łužicy a do swěta won“ wěnuje so w nowej seriji Serbskich Nowin dr. Toni Bruk stawiznam serbskeho filma. Mjez druhim rozprawja wón w swojich wuwjedźenjach wo wosebitosćach a njewšědnosćach před a za kameru kaž tež wo wuwiću serbskeho filma hač do přitomnosće.
Słoharšćina
W tutej kolumnje powědaja štyrjo redakciji SN znaći mjezynarodni awtorojo, wotměnjacy so pod pseudonymom „prof. Wink“, jónu wob měsac wo swojich nazhonjenjach a dožiwjenjach we wobłuku zetkanja kulturow, identitow, rěčow a narodnych mjeńšin.
Prof. Wink je po cyłym swěće pućowała a w mnohich wšelakorych krajach bydliła. Přeco, hdyž je so do druheho kraja podała, spyta wona so sčasom přihotować a zakłady tamnišeje rěče wuknyć. Wona lubuje nowe rěče wuknyć a so do nowych kulturow zanurić. Bórze chce wjacore kraje we wuchodnej Europje wopytać. Je pak spóznała, zo njemóže započeć sej wjacore słowjanske rěče přiswojić. Što by potajkim najlěpša strategija była z tamnišimi ludźimi komunikować?
Wězo móhła so w jendźelšćinje rozmołwjeć. Přiwšěm so tójšto Słowjanow derje nječuje, hdyž jendźelsce rěča. Nimo toho wobknježa ju mnozy jenož na jara jednorym niwowje abo scyła nic. A chceš-li so tróšku do słowjanskeje kultury integrować, njeje jendźelšćina najlěpši srědk komunikacije.
Stawizny jako„dźiwadło swěta“ předstajene
Panorama Wernera Tübki w durinskim Bad Frankenhausenje wo Němskej burskej wójnje
Z aktualnych přičin je snano tón abo tamny lětsa runja dopisowarjej tohole přinoška swój planowany dowol we wukraju cofnył. Ćim bóle wabja w tukraju kónčiny w relatiwnej bliskosći. Jedyn tajki wjele lubjacy cil tule předstajimy.
Durinske městačko Bad Frankenhausen leži něhdźe 70 kilometrow sewjernje Weimara na južnej kromje Kyffhäuserskich horin. Porno južnej Durinskej leža tule mjez horami šěroke doły, a na wapnowc kaž tež šćěpjel bohata póda zemju wohrěwa, tak zo zdawatej so wegetacija a klima krajiny na lětnich dnjach samo trochu mediteranej być.
Ilustracija: Isa Bryccyna, wurězk z akwarela „Nazyma we Worcynje“ (2014) (16
Bywša briketownja powabliwy muzej
Za 14 milionow eurow přetwarjenu Energijowu fabriku w Hórnikecach zjawnosći zaso spřistupnja
Sakski industrijowy muzej Energijowa fabrika Hórnikecy chce so wot 16. oktobra w cyle nowym swětle prezentować. Zjawnosći přistupne budu w něhdyšej briketowni najmoderniše wustajenske swěty ze swěcy, kowa a škleńcy, zwjazane z čerwjenocyhelowej industrijowej kulturu.
„Industrijowy ansambl briketoweje fabriki ze zawodnym sydlišćom Hórnikecy je so wot lěta 1990 na jónkrótnu pomnikowu městnosć we Wojerecach a Łužicy wuwił“, wuswětla Birgit Weber, přirjadnica Budyskeho krajneho rady. „Z projektom ,energijowe dwory‘ chcemy wuspěšny proces nětko rozšěrić, tworjo tak wosebitu městnosć žiweje industrijoweje kultury.“ Za 25 hektarow wulki areal a k tomu słušacy zjawnosći njepřistupny Čaplacy jězor je Budyski wokrjes jako wobsedźer z pomocu spěchowanskich srědkow wot lěta 2017 něhdźe 14 milionow eurow nałožił.
Swědki stawiznow zachować jemu na wutrobje leži
W našej domiznje mamy najwšelakoriše swědki stawiznow. Su to zwjetša mjelčace kamjenje, kaž mězniki, křiže abo modlerske stołpy. Často su na tajkim kamjenju někajke situacije zwobraznjene – husto tež barbnje. Zub časa pak na nich kusa a wjedro to swoje přidawa, zo druhdy wjace spóznać njeje, što bu zwobraznjene. Tak pomnik hižo to njewupraja, za čož bě zwoprědka postajeny.
Tajke wosebite pomniki měli našej a přichodnym generacijam zachować a spřistupnić, we wšej jich bytosći a wuprajenju. Trěbni za to su fachowcy, njewuznawacy so jenož w kulturnych stawiznach, ale tež w rjemjesle, kotrež zaruča kamjenje, mězniki, pućniki abo modlerske stołpy po móžnosći w originalu zdźeržeć. Tomu wužadanju wěnuja so restawratorojo, molerjo-fachowcy, kotřiž sej pozadk wěcy spřistupnjeja a so wobšěrnje wo objekće informuja.
Rozsud ze zajima a zamołwitosće
Mužojo a žony so něhdy we wšelakich rumnosćach zabawjeli a ...
Pohladnicy powědaja wo dawnych ča-sach, swědča wo podawkach a ludźoch. Alfons Handrik wotkrywa nam swět, na kotryž smy w minjenych lětach nimale pozabyli.
Jeno staršim wobydlerjam Němcow je přiwabliwy hosćenc „K Halštrowskemu dołej“, kaž jón na pohladnicy widźimy, hišće w pomjatku. Pohladnica z Wojerowskeho ateljeja Mauksch je nimale sto lět stara. Napisała je ju 1913 rodźena Hańža Miklec z Němcow Janej Nowakej w Bjezdowach štyri lěta do toho, zo bě so na njeho 1936 wudała. Hač do zawrjenja hosćenca před 25 lětami chodźachu tam ludźo z Němcow a wokoliny přijomneje hospodliwosće a dobreje kuchnje, ale tež zajimawych stawiznow tykowaneho statoka dla. Natwarjeny bu wón 1641, na čož dźensa hišće widźomna lětoličba nad zachodom pokazuje, w stilu kładźiteho twara.
Chcetaj sydom serbskich kralow budźić
Bórze maja postawy ze zornowca zajimcow na horu Lubin njedaloko Budestec wabić
Wo dawnych časach
Sydom je kuzłarska ličba. Znajemy ju z mnohich bajkow a bajkow. Sydom palčikow škita Sněholinku, a sydom młodźencow stanje so w nocy z rapakom. Legenda zaso rěči wo sydom serbskich rjekach, kotřiž na horje Lubin spja a na to čakaja, zo jich Serbja do poslednjeje bitwy wo swoju swobodu wołaja. Krónowanych je sydom rjekow ze złotymi krónami a pochowanych na wjeršku Lubina pod wulkim kamjenjom. Woni bychu tuž dyrbjeli z rowa stanyć, hdyž jich Serbja wołaja, wšako legenda dale rozprawja, zo běchu chrobli mužojo w dawnej bitwje zemrěli. Dalša zaso wo tym rěči, zo dyrbja čakać, doniž po Łužicy hižo jeničkeho kapona njeje, prjedy hač móža k bojej nastupić. Wulki kamjeń na horje leži. Serbskich kralow pak tam dotal nichtó widźał a słyšał njeje.
Zwrěšćene zawody přewzać po kóštach přihódniše byłoZhladowanje na lěta přewróta – 21
„Znowazjednoćenje Němskeje – són a woprawdźitosć“ rěka kapsna kniha z pjera Waltera Leonharda. Rodźeny Durinčan je 40 lět we Wětrowskej šamotowni dźěłał. Serbske Nowiny wozjewjeja jeho trochu wudospołnjene, wot Arnda Zoby a Friedharda Krawca z přećelnej dowolnosću nakładnistwa DeBehr zeserbšćene dopomnjenki.
Połoženje je so z připućowacymi migrantami přiwótřiło. Tohodla je hłowny nadawk za politiku a towaršnosć, zmóžnić wšěm na wuchodźe a na zapadźe dźěło, z kotrehož móža žiwi być. Hišće dźensa ma dosć ludźi z bywšeje NDR swoje nazhonjenja.
Hižo na spočatku dźewjećdźesatych lět so prašach, hač je wuspěch lubjace ludźom dźěło dawać, abo hač je bjezdźěłnosć doskónčna mudrosć. Dźensa sym ćim přeswědčeniši, zo je to špatne rozrisanje, bjezdźěłnym ludźom bjez někajkeho napřećiwneho wukona wšědny chlěb zaručić. Za potrjechenych wobydlerjow něhdyšeje NDR wopokaza so tele wuchadźišćo jako žałostne a tworješe pozadk bytostnych napjatosćow na delnjej kromje wot dźěła wotwisnych mzdow.
Wosebity dar kubłarkam
Zawrjene pěstowarnje běchu staršim za čas korony wulke wužadanje. Wosebje tym, kotřiž dyrbjachu w homeofficu dźěći připódla zaběrać. Ćim dźakowniši běchu za rjany serbski dźěćacy poskitk w syći „Lotka a Sophia“. Z krótkimi serbskimi widejemi je internet naše mjeńše serbske dźěći wobohaćił. Jako dźak nahromadźi staršiska přirada pjenježny dar wjacorych předewzaćelow a gmejny. Z pjenjezami smy keramikowe kofejowe šalki pola knjenje Sperlingoweje w Smječkecach zhotowić dali. Kóžda kubłarka ma nětko kofejowu šalku ze swojim mjenom a pisanymi kamuškami jako dopomnjenku na trochu wosebite lěto 2020. Wutrobny dźak hišće raz Terapijnemu centrumej zapadna Łužica, Serbskopazličanskemu Wätzigec zawodej, wuměłstwowemu rjemjeslnikej Konradej Nowakej kaž tež gmejnje Njebjelčicy, zo su rjany dar zmóžnili. Wosebity wjeršk w Njebjelčanskej pěstowarni je domchowanka. Kóžde lěto w septembru starši a dźěći na zahrodźe pěstowarnje zhromadnje jabłuka žněja.
