Z wudaća: wutora, 20 měrca 2018

Paris (dpa/SN). Něhdyši francoski statny prezident Nicolas Sarkozy je po informacijach medijow we wobłuku přepytowanja sudnistwa w rukach policije. Tu dźe wo wumjetowanja, po kotrychž bě Sarkozy za wólbny bój lěta 2007 pjenjezy z Libyskeje brał, rozprawja francoska po­wěsćernja AFP. Justica je konserwatiwneho politikarja w Nanterre pola Parisa přesłyšowała. Statne rěčnistwo njebě spočatnje za stejišćo docpějomne. Je to prěni króć, zo so Sarkozyja direktnje ­prašeja.

Wumjetowanja financowanja přez Libysku su wjacore lěta stare. W prezidentskim wólbnym boju 2016/2017 je Sarkozy ilegalne financowanje prěł. Wón bě wot lěta 2007 hač do 2012 prezident.

Předewzaćel bě w rozmołwje z powěsćowym portalom Mediapart twjerdźił, zo bě kónc 2006 abo spočatk 2007 wjacore, wot libyskeho režima mócnarja Gaddafija spřihotowane kófry pjenjez z pjeć milionami eurow do francoskeho nutřkowneho ministerstwa dowjezł. Druhe žórła rěča wo 50 milionach eurow.

Hotuja so na ćežki kónc tydźenja prawicarskich ekstremistow dla

Wostrowc (AK/SN). Z měrowym swjedźenjom chcedźa so wobydlerjo Wostrowca za 21. apryl připowědźenemu prawicarskoekstremnemu koncertej w měsće spjećować. K měrowemu swjedźenjej namołwja skupina wobydlerjow, kotraž hewak městne ludowe swjedźenje organizuje. Zawjazany je tež Mjezynarodny zetkawanski centrum Marijiny doł, zdźěli Peter Hoffmann, nawoda porjadniskeho a nadróžnowobchadneho zarjada Zhorjelskeho wokrjesa. Nimo zarjadowanja prawicarjow a měroweho swjedźenja je Lěwica dalšej zarjadowani přizjewiła. Peter Hoffmann liči z něhdźe tysac wobdźělnikami na prawym kaž tohorunja na lěwym boku.

Ministerski prezident Sakskeje Michael Kretsch­mer (CDU) je na lětušej politiskej popjelnej srjedźe w Budyšinje prěni króć na to skedźbnił, zo maja we Wostrowcu problem. Tam planuja prawicarscy ekstremisća wot 20. do 22. apryla koncert a wočakuja wjace hač tysac wobdźělnikow. Kretschmer je hosći popjelneje srjedy ­na Třělnišću namołwił, Wostrowčanam pomhać a jich při měrowym swjedźenju samych njewostajić. Podobne słowa zwurazni Budyski tachantski farar, dekan ­Wito Sćapan, na wčerawšej hłownej zhromadźiznje Towarstwa Cyrila a Metoda. Tež wón namołwješe, so tón kónc tydźenja we Wostrowcu cyle jednorje pokazać, nic z někajkej akciju abo kulturnym programom. Te su pječa přihoto­wane. Dźe wo to, ze swojej prezencu zwuraznić, zo so z wobydlerjemi přećiwo prawicarjam solidarizujemy. To móhli sej tež serbske swójby tam wulećeć. Marko Wjeńka

Jedyn z najwuznamnišich komponistow druheje połojcy zašłeho lětstotka, Bernd Alois Zimmermann, by dźensa stoćiny swjećił. Narodźił bě so wón 1918 w sewjerorynsko-westfalskim Bliesheimje blisko Euskirchena swójbje železnicarja. Hromadźe z dalšimi wuznamnymi nowotarjemi na polu hudźby, kaž běchu to na přikład John Cage, Witold Lutosławski abo Isang Yun, słušeše Zimmermann do generacije komponistow, kotřiž běchu so wšitcy w dźesatych lětach minjeneho lětstotka narodźili a reprezentowachu zazběh noweje hudźby po 1945.

Po šulskim času studowaše Zimmermann wot lěta 1937 spočatnje pedagogiku w Bonnje a pokročowašse 1938 ze studijom mjez druhim hudźbneje wědomosće a kompozicije na Kölnskej uniwersiće resp. Wysokej šuli za hudźbu. 1940 dyrbješe do wójska, z kotrehož pak jeho chorosće dla 1942 pušćichu. 1947 wón potom swój wysokošulski studij skónči.

Praha (ČŽ/K/SN). W Čěskej chce nowozałožena iniciatiwa z mjenom Milion chvilek po demokracii ministerskeho prezidenta w demisiji Andreja Babiša (ANO) z milionom podpismow k wotstupej nuzować. Hač do kónca junija chcedźa telko podpismow nazběrać. Dotal maja wjace hač 160 000. Załožerjo iniciatiwy njedwěluja na wuslědku wólbow, po kotrychž hibanju ANO zastojnstwo premiera při­steji. „To respektujemy. Njeje pak žaneje přičiny, zo by to dyrbjał być čłowjek ze zašłosću agenta čěskeje stasi, wot justicy tohodla přesćěhany. To je njeakceptabelne a wusměšowanje wšěch woporow komunistiskeho režima.“ Nimo skutkowanja za stasi je dalša přičina prócowanja za wotstup Babiša ta, zo njekryja so jeho přilubjenja z woprawdźitosću, rjekny sobuorganizatorka iniciatiwy Barbora Doleželová. Loni bě wón slubił, zo budźe demokratiju podpěrać a rozwiwać, lěto pozdźišo wo prodemokratiskim premieru ničo pytnyć njeje. Peticiju su mjez druhimi podpisali njewuspěšny kandidat na prezidentstwo Marek Hilšer, znaty režiser Jan Svěrak, spěwar Richard Müller a dźiwadźelnik Vojtěch Dyk.

Genf (dpa/SN). Organizacija za škit čłowjeskich prawow Amnesty International (AI) Madźarskej wumjetuje, zo podłu hranicy k Serbiskej něhdźe 500 ćěkancow w ilegalnymaj lěhwomaj kaž jatych dźerži. Poměry w lěhwomaj su špatne a wšeje kritiki hódne, kaž organizacija zdźěla. Ludźo nimaja tam ani prawe móžnosće přebywanja ani lěkarske ani prawniske zastaranje. W Genfje schadźowaca so rada UNO za čłowjeske prawa chce so nětko z połoženjom w Madźarskej zaběrać. „Madźarska prawa ćěkancow a azyl pytacych dale systematisce ­rani“, AI rozprawja. Tak su 20 000 ludźi do Serbiskeje wotsunyli, bjez toho zo bychu jich słyšeli. AI kritizuje, zo chcyła Madźarska z nowymi zakonjemi dźěło njeknježerstwowych organizacijow, kotrež na dobro ćěkancow dźěłaja, masiwnje haćić. Wo zakonjach tuchwilu w parlamenće wuradźuja. Tak móhła Madźarska organizacije kaž Amnesty nuzować, swoje aktiwity w kraju skónčić. „To by bjez runjeća w Europskej uniji było, hdźež dynamiske ciwilne towaršnosće wjele činja, zo bychu čłowjeske prawa škitali“, Amnesty International piše.

Trochu mjeńše hač druhdźe, ale nic mjenje wabjace běchu zawčerawšim jutrowne wiki w Čornochołmčanskim Frenclowym ­domje. ­Towarstwo wjesnych žonow ze swojimi 21 čłonkami bě tam přehladku jutrownych debjenkow spřihotowało a je tuž ­zajimcow přeprosyło, ­z nimi zhromadnje paslić a jejka debić. Foto: Ulrike Herzger

Wo tym, kotre horiny swěta su najrjeńše, so ludźo rady wadźa. Tola na tym, zo su horiny Himalaje najwyše swěta a Andy resp. Kordilery najdlěše, njeje žanoho dwěla. Kordilery wupřestrěwaja so přez cyły ameriski kontinent po dołhosći 15 000 kilometrow. Ronny Liebal je Jasčanam a hosćom njedźelu wo tym rozprawjał, kak bě z kolesom Andy w Peruwje, Boliwiskej a Chile přeprěčił.

Němcy (AN/SN). Swoju hłownu zhromadźiznu je minjenu sobotu Němčanske hońtwjerske drustwo přewjedło. Čłon předsydstwa Beno Domanja zahaji zeńdźenje w serbskej rěči a wšitkich witaše. Předsyda Jurij Čórlich w swojej rozprawje hłownje na načinjene škody přez wichor „Friederike“ pokaza a mjez druhim rjekny, zo maja wobsedźerjo lěsa, kotřiž njejsu škody hišće zrumowali, to spěšnje nachwatać. Dalši problem je rjedźenje hrjebjow, kotrež ma so organizować. Po tym da w mjenje hońtwjerjow Ralf Szczepaniak přehlad. W běhu minjeneho hońtwjerskeho lěta třělichu dwanaće sornow, tři jelenje, šěsć liškow a dwaj šupaj. ­Bohužel dyrbjachu po wobchadnych njezbožach tři sorny z dróhi mjez Kulowom a Němcami zrumować.

Na awtodróze pomhali

Słona Boršć. Jako minjenu sobotu zymny wětřik po Łužicy duješe, je někotryžkuli šofer na zawětych pućach tčacy wostał. To staraše so 15 młodostnych swobodnocyrkwinskeje wosady na awtodróhowym wotpočnišću Hornja Łužica-se­wjer a -juh pola Słoneje Boršće wo wodźerjow nakładnych awtow, kotřiž kónc tydźenja hižo domoj jěć njemóžachu. Pomocnicy běchu so do toho pola policije naprašowali, hdźe móhli pomhać. Woni rozdźělichu horce napoje a přepodachu šoferam wosebite wudaća biblije. W rozmołwje z nimi młodostni zhonichu, zo zwjetša wuchodoeuropscy šoferojo druhdy tydźenje dołho domoj njemóža, dokelž dyrbja prěki a podłu po Europje jězdźić.