Cyrkwinski dźeń z nowostku
Wo lětušim Serbskim cyrkwinskim dnju 17./18. meje w Husce pod hesłom „Spěwajće Knjezej nowy kěrluš“ je so Marcel Brauman z Matom Krygarjom, předsydu Serbskeho ewangelskeho towarstwa, rozmołwjał.
Na koho so Serbski cyrkwinski dźeń měri, kotrych wopytowarjow wočakujeće?
M. Krygaŕ: Sobotu steji přednošk z čitanjom dr. Roberta Lorenca wo Husčanskej wosadźe w Mukowej statistice Łužiskich Serbow w srjedźišću. Z tym chcemy wosebje tamnišim wosadnym pokazać, zo maja žiwe serbske stawizny, na kotrež móhli nawjazać. Tomu so swačina, bjesada a němska Boža słužba w cyrkwi z fararjom Thomasom Schädlichom přizamknu. Za sobotniše zarjadowanja, kotrež serbski superintendent Krystof Rummel w 15.30 hodź. w awli Powołanskeho gymnazija zahaji, wočakujemy něhdźe 30 zajimcow, za njedźelu wězo wjac.
Druhi dźeń, njedźelu, ma potom bóle nadregionalny wuznam?
Programěruje wuspěšnje
17lětny Korla Baier je wčera w přednošku na Serbskim gymnaziju swoje dźěło wo předčitanskej funkciji w serbšćinje zakitował. Vanessa Žurec je so z nim wo jeho kompjuterowym rěčnym programje rozmołwjała.
Kotre funkcije ma twój program?
K. Baier: App rěka Bamborak a wona móže hornjoserbski tekst do rěčaneje rěče přetworić – potajkim rěčnu syntezu za hornjoserbšćinu wukonjeć. Wona je za wšitkich Serbow wuwita a wězo tež za serbsce wuknjacych. Sym wjetši dźěl sam programěrował – předewšěm štož app-strukturu, design a integraciju rěčneje syntezy nastupa. Wosebje pak při zběranju datow dóstawam podpěru wot Rěčneho centruma WITAJ a Załožby za serbski lud.
Kak dołho dźěłaš hižo na programje a kotre wužadanja sy dyrbjał zmištrować?
K. Baier: Wuwiće je někotre lěta trało
Bóle čitana hač powědana rěč
Spěwotwórc Bernd Pittkunings je so w diskusiji wo studiji, po kotrejž je pozdatnje jenož 50 do 100 ludźi, kotřiž delnjoserbšćinu na wysokim niwowje nałožuja, w Nowym Casniku słowa jimał. W nastawku je tež na namjet fararja Herberta Nowaka z 1980tych lět nawjazał, delnjoserbšćinu jako dialekt hornjoserbšćiny wobhladować. Marcel Brauman je so z nim rozmołwjał.
Što by z Twojeho wida tajka změna rěčneho sebjerozumjenja – dotal dźe płaći: jedyn lud, dwě rěci – wuwiću delnjoserbšćiny wunjesła?
B. Pittkunings: Pola delnjoněmsce rěčacych móžeš hižo někotre lěta wobkedźbować, zo zajim pola srjedźneje a młodeje generacije za swoju regionalnu rěč přiběra. Za čas fararja Nowaka płaćeše delnjoněmčina skerje jako narěč, dźensa je jako swójska rěč připóznata. Ale moje přispomnjenje w Nowym Casniku bě w zwisku z wuwićom delnjoserbšćiny ironisce měnjene.
„Hrozy strach, zo jich zhubimy...“
Spočatk měrca je sakski kultusowy minister Conrad Clemens (CDU) 21 naprawow namjetował, z kotrymiž chce ličbu wupadnjenych wučbnych hodźin na šulach znižić. Kak wučerjo na to zhladuja? Milan Pawlik je so wučerja na Budyskim Serbskim gymnaziju Damiana Dyrlicha woprašał.
Kotry abo kotre z 21 namjetow maće z hladanišća wučerja za spomóžny/-e?
D. Dyrlich: Za jara dobry mam namjet přidatnych poskitkow w šulskej praksy za wučerjow w studiju. Po mojich nazhonjenjach praktiske nazhonjenja w času referendariata za młodeho wučerja njedosahaja. Wězo pak dyrbjeli na to dźiwać, zo so tajke praktikumy prosće za wurunanje personalneje nuzy njeznjewužiwaja a zo maja studenća w tutym času nazhoniteho wučerja-mentora poboku.
Na kotru naprawu zhladujeće wosobinsce kritisce?
D. Dyrlich: Mjenować chcył tu wotstronjenje wurunanskich tydźenskich hodźin za wučerjow, kotřiž přewozmu pódlanske, přiwšěm pak wažne nadawki, n. př. wobstarowanje techniki na šuli. Kak tajke wažne nadawki zmištrujemy, jeli je nichtó wjace přewzać nochce, je wulke prašenje.
Šulstwo z wočow njezhubić
Wo kotrym serbskim šulstwje sonimy, to je tema 2. serbskeje debaty jutře w Radworskim hosćencu Meja. Moderatorka debaty Bianka Šeferowa je so ze zastupjerku podija, kubłanskej referentku Domowiny a předsydku Radworskeje staršiskeje iniciatiwy Katrin Suchec-Dźisławkowej, rozmołwjała.
Po prěnjej debaće loni w Chrósćicach, budźe tež lětsa debatu wo serbskim šulstwje. Kak wažne je, zo so ze serbskim šulstwom zaběramy?
K. Suchec-Dźisławkowa: To je jara wažne. Bjez serbskeho šulstwa a serbskeje rěče njebudźe serbstwo wobstać. To bě hižo před 100 lětami tak a dale płaći. Za nas je serbske kubłanje bytostne a njesměmy je z wočow zhubić, předewšěm šulstwo w kombinaciji ze serbskej rěču.
Jako referentka Domowiny maće prawidłownje kontakt k šulam. Su problemy wšudźe samsne?
Hrozy digitalna demenca?
Měto Nowak, wědomostny sobudźěłaćer Serbskeho instituta w Choćebuzu, je so w Rozhledźe „digitalnej demency“ wěnował. Wo tym, što to za nas w Serbach woznamjenja, je so z nim Marcel Brauman rozmołwjał.
Zachowanje serbskeho herbstwa z pomocu digitalneho składowanja w interneće tak jednorje njefunguje. Čehodla nic?
M. Nowak: Mi so zda, zo je to powšitkowne, nic jenož serbske wužadanje. W starych datajowych formatach składowane wěcy druhdy hižo přistupne njejsu, dokelž njemóžeš je wjac wočinić. Prašenje je, štó pomha wjesnemu towarstwu, kotrež serbsku kulturu pěstuje, posudźować, kotre informacije su wažne a komu maja so wone w kotrej formje dać.
Je lóšo, w starych aktach z 50tych lět rešeršować hač za swojej dźěławosću zašłych lět w ministerstwje, sće zwěsćił. Přichodne generacije stawiznarjow načasnu serbsku politiku hižo wuslědźić njemóža?
Haći serbšćina dźěło Domowiny?
Z Torstenom Makom, něhdyšim předsydu Rady za naležnosće Serbow w Braniborskej, je so Marcel Brauman wo połoženju delnjoserbšćiny rozmołwjał.
Sće so na facebooku wuprajił: „župa Dolna Łužcya – posledni hozdźik w kašću delnjoserbskeje rěče“. Čehodla?
T. Mak: Hižo w rozprawje předchadźaceho župneho předsydstwa na hłownej zhromadźiznje župy bě rěč wo mnohostronskich aktiwitach na polu kultury. Politika a rěč běštej zjawaj na kromje. Při jeničkim rěčnym projekće, kotryž bu mjenowany, njebě župa iniciatorka, ale rbb. Na wuradźowanju nowowuzwoleneho župneho předsydstwa je gremij z wulkej wjetšinu wobzamknył, zo nichtó njetrjeba serbsku rěč, wosebje župan nic.
Jedyn čłon je tezu nastajił, zo by nałožowanje serbskeje rěče w serbskich gremijach zajimowanych ludźi wottrašiło, němsce wužiwaše werb verprellen. Nichtó njeje na to reagował. Sym na tym dnju dwě wěcy nawuknył: Nichtó njetrjeba w Domowinje serbsku rěč, a wona poprawom tak a tak jenož myli.
Nowi Serbja witani?
Lětuša serbska debata so štwórtk w 19 hodź. w Budyskim Serbskim domje z temu „Noworěčnicy: Wutrobnje witani?! 100 000 Serbow a kak dale?“ zahaji. Z moderatorkomaj dr. Lubinu Malinkowej a dr. Theresu Jacobsowej je so Marcel Brauman rozmołwjał.
Zestawa ludźi na podiju slubi wšelaki wid na temu: Koho stej přeprosyłoj?
Dr. Lubina Malinkowa: Wažne namaj je, wid noworěčnikow zapřijeć. Wjeselimoj so tuž, na podij Annu-Rosinu Wjeselinu witać. Ju někotryžkuli z filma „Pola nas rěka wona Hanka“ wot Grit Lemke znaje. Tež Budyska fararka dr. Cornelia von Ruthendorf-Przewoski hižo něšto lět serbsce wuknje. Tuchwilu wuwučuje na Serbskim gymnaziju nabožinu a jeje dźěći chodźa do serbskich šulow. Chcemoj so jeju prašeć, što k wuknjenju serbšćiny wabi a při tym pomha. Zdobom chcemoj zhonić, z kotrymi ćežemi so bědźitej.
Hudźba je same wuměłstwo
„Cuzy ptak“ rěka němy film, kotryž předstaji Serbski ludowy ansambl sobotu w ramiku swojeje serije „Dohlady“. Hudźbu za film improwizować budźe pianist Paul Bernewitz. Wo zarjadowanju je so Maximilian Gruber z wuměłcom rozmołwjał.
Čehodla sće sej runje němy film za předstajenje wuzwolił?
P. Bernewitz: Za němy film zajimowach so hižo w dźěćatstwje. Tute wuměłske filmy su mje wosebje zajimowali, dokelž su hudźbu za film stajnje hakle potom skomponowali, hdyž bě film hižo hotowy. Tohodla je tuta hudźba same wuměłstwo. Wčera sym so z Danielom Kubickom rozmołwjał, kotryž budźe do spočatka filma přednošować. Wón mi praješe, zo je zapřijeće „němy film“ poprawom zamylace, wšako njeběchu filmy ženje něme. W ramiku swojeho studija w Lipsku sym improwizaciju za hudźbu němeho filma separatnje nawuknył. Tohodla sym nětko wosebje wjesoły, zo móžu prěni raz wuspytać, kak to je jako aktiwny pianist němeho filma.
Kak sće so filmej z lěta 1911 hudźbnje zbližił?
To trěbne z rjanym zwjazała
Na schadźowanku serbskich lajskich dźiwadłowych skupinow přeprošuje Kulowske Bratrowstwo sobotu do Sulšec. Z hłownej zamołwitej Sonju Hrjehorjowej je so Maximilian Gruber rozmołwjał.
Schadźowanku za lajske dźiwadłowe skupiny dotal njeznaju. Kak je ideja za to nastała?
S. Hrjehorjowa: 1997 běše poslednja schadźowanka serbskich lajskich dźiwadłowych skupinow w Lejnje. Zhromadnje smy sebi potom prajili, zo by tajke zetkanje zabawneho razu poprawom zaso raz něšto rjaneho było, zo by wěsta wuměna nastała, wšako so hižo nětko stajnje z druhimi skupinami wuměnjamy. Jako běchu zaso spěchowanja programa Simul+ a myta Załožby wupisane a dokelž trjebachmy jako Bratrowstwo nowu techniku za wobswětlenje, sej myslach, zo hodźało so to ze schadźowanku zwjazać. Na to sym woboje do jednoho projekta spletła a to trěbne z tym přijomnym zwjazała. Z wobeju spěchowanskeju horncow smy tež fenk spěchowanja dóstali, tak móžemy sej techniku a zetkanje popřeć.
Z kotrym wočakowanjom sće wječor organizowała?
